Đối diện thử thách thuế quan- Cơ hội tái định hình nền kinh tế

Đây là nội dung được các đại biểu trao đổi tại hội thảo "Kinh tế Việt Nam 2024 và triển vọng 2025" do trường Đại học Kinh tế Quốc dân phối hợp với Ban Chính sách chiến lược Trung ương phối hợp tổ chức ngày 10/4, tại Hà Nội.

Thời điểm đẩy nhanh chuyển đổi chiến lược kinh tế đã đến

Theo GS.TS Phạm Hồng Chương – Giám đốc Trường Đại học Kinh tế Quốc dân (NEU), chính sách thuế đối ứng mà Hoa Kỳ đưa ra sẽ ảnh hưởng sâu sắc tới nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt khi mức thuế dự kiến lên tới 46% với phần lớn hàng hóa xuất khẩu (hiện đang tạm hoãn 90 ngày). Tuy nhiên, lãnh đạo NEU cũng cho rằng, quan điểm của Chính phủ khi coi đây là cơ hội để Việt Nam đánh giá lại cấu trúc nền kinh tế và năng lực nội tại là hết sức đúng đắn.

GS.TS Phạm Hồng Chương nhấn mạnh rằng Việt Nam cần chia giải pháp ứng phó thành hai nhóm: ngắn hạn và dài hạn. Trước mắt, cần kiên trì ổn định các yếu tố kinh tế vĩ mô như tỷ giá, lạm phát, lãi suất – không để các biến động bên ngoài làm chệch hướng điều hành. Đồng thời, cần minh bạch hóa hệ thống thuế quan và phi thuế quan, nhằm tạo niềm tin cho cộng đồng doanh nghiệp (DN) và đối tác quốc tế.

Về dài hạn, Việt Nam cần duy trì sự ổn định và linh hoạt trong chính sách vĩ mô. Điều này đặc biệt quan trọng khi nền kinh tế thế giới đang trong giai đoạn biến động, còn kinh tế Việt Nam lại nổi bật với mức tăng trưởng 7,09% trong năm 2024 – cao hơn nhiều nước trong khu vực.

Tuy nhiên, GS.TS Phạm Hồng Chương cũng lưu ý: Mục tiêu tăng trưởng 8% trong năm 2025 sẽ rất thách thức nếu không có sự chuẩn bị ứng phó sẵn sàng, đặc biệt trong bối cảnh các động lực truyền thống như xuất khẩu đang bị đe dọa từ thuế quan và các rào cản phi thuế.

Đồng quan điểm, GS.TS Tô Trung Thành – Trưởng khoa Kinh tế Chính trị, NEU nhấn mạnh rằng mức thuế đối ứng 46% mà Hoa Kỳ đưa ra là một cú sốc, nhưng đồng thời cũng là cơ hội để Việt Nam buộc phải thay đổi cách tiếp cận phát triển.

Lý do là cấu trúc nền kinh tế Việt Nam trong nhiều năm qua phụ thuộc quá nhiều vào xuất khẩu gia công, đặc biệt là khu vực FDI. Do đó, nền kinh tế cần nhanh chóng chuyển dịch sang dựa vào khu vực kinh tế tư nhân trong nước.

GS.TS Tô Trung Thành cho rằng cần cải cách thể chế kinh tế để thúc đẩy kinh tế tư nhân, đồng tình với việc thay đổi tư duy xây dựng pháp luật từ "quản lý bằng cấm đoán" sang "hỗ trợ và phục vụ DN". Ngoài ra, việc tạo dựng một môi trường đầu tư - kinh doanh minh bạch, bình đẳng sẽ là yếu tố nền tảng để DN nội địa phát triển và tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng toàn cầu.

"Cần thúc đẩy nội địa hóa sản phẩm trong khu vực FDI, khai thác hiệu quả các Hiệp định thương mại tự do (FTA) thế hệ mới, thúc đẩy chuyển đổi số, phát triển kinh tế số và đầu tư vào các ngành công nghiệp chiến lược từ đó tạo sức bật mới cho nền kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới", GS.TS Tô Trung Thành đề xuất.

Đầu tư công thúc đẩy đầu tư tư nhân

Từ một góc nhìn khác, PGS.TS Phạm Thế Anh chỉ rõ rằng trong bối cảnh thế giới bất định, dòng vốn FDI vào Việt Nam sẽ ngày càng thận trọng. Trong bối cảnh này, với DN FDI không còn nước nào, bao gồm cả Việt Nam là một điểm đến an toàn tuyệt đối, đặc biệt khi các rào cản thuế quan gia tăng.

Với đầu tư tư nhân, ông nhấn mạnh việc tạo dựng một môi trường ổn định, minh bạch là chìa khóa để giữ và thu hút dòng vốn dài hạn.

"Ngoại trừ đầu tư kiểu 'ăn xổi', hưởng chênh lệch giá trong thời gian ngắn, với hoạt động đầu tư tư nhân bài bản vào sản xuất, kinh doanh, không ai đầu tư để kiếm lợi trong một vài năm, mà mục tiêu thậm chí tính bằng thập kỷ. Do đó, muốn thúc đẩy, quá trình cải cách tạo dựng môi trường kinh doanh tốt cũng phải đạt được kết quả trong thời gian tương đối dài mới thật sự thu hút mạnh mẽ khu vực này một cách thực chất", PGS.TS Phạm Thế Anh nói.

Về đầu tư công, vị chuyên gia này khẳng định rằng đây là nguồn lực quan trọng, tuy nhiên, cần lưu ý đây không phải là mục đích cuối cùng mà là hoạt động có vai trò dẫn dắt của khu vực tư nhân.

"Nếu đẩy mạnh giải ngân đầu tư công bằng mọi giá, rất dễ dẫn đến rủi ro lạm phát, bong bóng tài sản, lệch pha chính sách tiền tệ, tài khóa. Thay vào đó, cần thúc đẩy giải ngân đầu tư công một cách chọn lọc, hướng tới các công trình có khả năng thay đổi diện mạo nền kinh tế và 'dọn đường' cho khu vực tư nhân cùng tham gia đầu tư", PGS.TS Phạm Thế Anh nói.

Dưới góc độ quốc tế, chuyên gia Jonathan D. London, Cố vấn kinh tế, Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) cho rằng: Chiến lược phát triển của Việt Nam cần có sự cân bằng giữa giải pháp ngắn hạn và dài hạn, chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Về trước mắt, Việt Nam cần ưu tiên chính sách công nghiệp và thương mại, đồng thời tăng cường ngoại giao kinh tế để duy trì thị phần tại các thị trường lớn như Hoa Kỳ và EU.

Về lâu dài, đất nước cần xây dựng mô hình tăng trưởng dựa trên năng suất, đổi mới sáng tạo và đầu tư công chất lượng cao, đặc biệt là hạ tầng, năng lượng và giáo dục.

"Một hệ thống thể chế bao trùm, minh bạch và có tính khuyến khích sẽ tạo ra môi trường để đa số người dân và DN tham gia vào nền kinh tế thị trường hiện đại. Đây sẽ là nền tảng để Việt Nam không chỉ ứng phó với khủng hoảng hiện tại mà còn hướng tới tăng trưởng bền vững", chuyên gia của UNDP nói.

Thực tế, không phải chờ cho đến khi Hoa Kỳ công bố chính sách thuế quan mới, thời gian qua, Chính phủ đã chủ động và tích cực giải quyết các mối quan tâm về thương mại quốc tế, trong đó có thương mại với Hoa Kỳ. Đồng thời, Chính phủ cũng đã rất quan tâm tới việc tái cấu trúc nền kinh tế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu.

Mới đây nhất, khi chủ trì hội nghị với các bộ, ngành, cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, hiệp hội, DN để chủ động thích ứng với tình hình mới về thương mại quốc tế, lãnh Chính phủ đã phân tích: Thách thức thuế quan hiện tại chính là thời cơ để tái cấu trúc toàn diện nền kinh tế, chuỗi cung ứng, thị trường xuất nhập khẩu và các ngành nghề chủ lực.

Lãnh đạo Chính phủ nhấn mạnh "bộ tứ chiến lược" gồm: phát triển khoa học công nghệ; cải cách thể chế, sắp xếp bộ máy; thúc đẩy kinh tế tư nhân; và hội nhập quốc tế, cần tiếp tục được triển khai đồng bộ.

Lãnh đạo Chính phủ cũng yêu cầu tận dụng triệt để các FTA để mở rộng thị trường sang các khu vực như Trung Đông, châu Phi, Nam Mỹ... từ đó đa dạng hóa thị trường và giảm phụ thuộc vào một số đối tác lớn. Lãnh đạo Chính phủ cũng đã giao nhiệm vụ cho các bộ ngành khẩn trương rà soát, đánh giá lại từng ngành hàng xuất khẩu chủ lực, tăng cường nội địa hóa sản phẩm FDI, đẩy mạnh hỗ trợ khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo...

Đáng chú ý, lãnh đạo Chính phủ đã chỉ đạo Ngân hàng Nhà nước xây dựng, triển khai gói tín dụng ưu đãi khoảng 500.000 tỷ đồng cho khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và hạ tầng chiến lược.

Về chính sách tài khóa, Thủ tướng cho biết sẽ đề xuất cấp có thẩm quyền tiếp tục giảm thuế VAT trong năm 2025 và cả năm 2026, nghiên cứu điều chỉnh mức giảm trừ gia cảnh khi tính thuế thu nhập cá nhân.

Về đột phá thể chế, Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu giảm thời gian, chi phí cho người dân và DN, năm 2025 giảm ít nhất 30% thời gian xử lý thủ tục hành chính; giảm ít nhất 30% chi phí kinh doanh; bãi bỏ ít nhất 30% điều kiện kinh doanh.

Dự kiến tại kỳ họp Quốc hội sắp tới, Chính phủ sẽ trình Quốc hội khoảng 35 luật, nghị quyết, trong đó có các dự án luật về DN, đầu tư, đối tác công tư, đấu thầu, ngân sách nhà nước, quản lý, sử dụng vốn nhà nước, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo…

Anh Minh