Đột phá thể chế để đưa KHCN thành động lực tăng trưởng mới

Hoàn thiện thể chế để bứt phá năng lực KHCN

Trong bối cảnh các xu hướng công nghệ - từ trí tuệ nhân tạo, in 3D đến các nền tảng số - đang định hình lại vị thế quốc gia, Nghị quyết 71/NQ-CP được xem là bước đi thể hiện quyết tâm xây dựng nền kinh tế dựa trên tri thức, dữ liệu và công nghệ.

Theo ông Nguyễn Mai Dương, Cục trưởng Cục Phát triển công nghệ và Đổi mới sáng tạo (Bộ KH&CN), sự trỗi dậy của công nghệ mới đang rút ngắn chu kỳ đổi mới sản phẩm, mở rộng khả năng tiếp cận tri thức toàn cầu. Cùng với đó, Trung ương đã ban hành nhiều nghị quyết quan trọng như Nghị quyết 57 về đột phá KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân. Các chủ trương này đặt ra yêu cầu cập nhật chính sách và hoàn thiện hệ thống pháp luật để phù hợp với bối cảnh mới.

Nghị quyết 57 xác định ba trụ cột là KHCN, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số nhằm tạo thành hệ sinh thái hỗ trợ lẫn nhau: chuyển đổi số là nền tảng đi trước, còn KHCN cùng đổi mới sáng tạo là động lực thúc đẩy kinh tế số và công nghệ số phát triển.

Ông Nguyễn Mai Dương nhận định năng lực cạnh tranh hiện nay phụ thuộc rất lớn vào trình độ KHCN và tỷ lệ sở hữu trí tuệ trong sản phẩm. Tuy nhiên, năng lực sáng chế của Việt Nam vẫn còn khiêm tốn: sau hơn 40 năm xây dựng hệ thống, người Việt chỉ nộp 12.457 đơn đăng ký sáng chế và được cấp 2.288 bằng; đơn trong nước chỉ chiếm hơn 10% tổng đơn và số bằng được bảo hộ chỉ hơn 5%. So với những tập đoàn quốc tế như Honda - sở hữu hơn 110.000 bằng sáng chế ở nước ngoài, khoảng cách còn rất lớn.

Trong khi đó, mục tiêu đến năm 2045 yêu cầu KHCN và đổi mới sáng tạo phải đóng góp 30-35% vào tăng trưởng GDP, giúp Việt Nam vượt bẫy thu nhập trung bình.

Tăng lực đổi mới sáng tạo, mở đường cho tăng trưởng mới

Để đáp ứng yêu cầu phát triển, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2024-2025 đã được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ 1/10. Luật nhằm luật hóa chủ trương của Đảng, bổ sung nhiều cơ chế thúc đẩy đổi mới sáng tạo, giúp KHCN trở thành động lực chủ đạo trong kỷ nguyên số. TS Khổng Quốc Minh (Cục Đổi mới sáng tạo, Bộ KH&CN) cho rằng chuyển đổi số đang tạo môi trường hoàn toàn mới cho sản xuất, dịch vụ và quản trị, mở ra giá trị gia tăng lớn và hỗ trợ phát triển chính phủ số, kinh tế số, xã hội số.

Tuy nhiên, ông chỉ ra khoảng trống trong quản lý đổi mới sáng tạo, đặc biệt ở khâu thương mại hóa công nghệ. Việc Quốc hội khóa XV thông qua Luật năm 2025 ngày 27/6/2025 và ban hành các nghị định hướng dẫn như Nghị định 267/2025/NĐ-CP, Nghị định 263/2025/NĐ-CP đã tạo hành lang pháp lý thông suốt hơn cho hoạt động nghiên cứu, phát triển và đổi mới công nghệ. 

Ở góc độ giáo dục, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Văn Phúc nhận định Việt Nam nằm trong nhóm 20 quốc gia dẫn đầu theo một số đánh giá quốc tế, song nghiên cứu khoa học tại các trường đại học vẫn chưa tương xứng với tiềm năng. Hiện nguồn thu của các trường chủ yếu đến từ học phí, trong khi tỷ lệ doanh thu từ nghiên cứu, chuyển giao công nghệ còn rất thấp so với nhiều đại học nghiên cứu trên thế giới (20-30%, thậm chí 40%).

Do ứng dụng và thương mại hóa kết quả nghiên cứu chưa hiệu quả, năng lực đóng góp của trường đại học vào hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia vẫn hạn chế. Thứ trưởng nhấn mạnh: hành lang pháp lý đã rộng mở, nhưng để bắt kịp tốc độ phát triển công nghệ, chính các trường đại học phải chủ động đổi mới mô hình hoạt động, nâng cao năng lực nghiên cứu và tăng cường chuyển giao công nghệ.

Việc hoàn thiện thể chế, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tăng cường năng lực nghiên cứu không chỉ là yêu cầu cấp bách mà còn là điều kiện tiên quyết để Việt Nam tạo ra động lực tăng trưởng mới. Khi KHCN thực sự trở thành trụ cột phát triển, Việt Nam sẽ có cơ sở vững chắc để nâng cao năng lực cạnh tranh và tiến tới mục tiêu trở thành quốc gia thu nhập cao vào năm 2045. 

Thu Trang