Tạo hành lang pháp lý thúc đẩy khoa học, đổi mới sáng tạo trong cơ sở giáo dục đại học

Một số tồn tại, hạn chế 

Theo Bộ Giáo dục và Đào tạo, sau hơn hai năm thực hiện, Nghị định 109/2022/NĐ-CP ngày 30/12/2022 của Chính phủ quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong cơ sở giáo dục đại học đã tạo nền tảng ban đầu cho hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong cơ sở giáo dục đại học, song đã bộc lộ nhiều hạn chế:

Liên kết với doanh nghiệp còn hình thức, thiếu cơ chế điều phối và đơn đặt hàng nghiên cứu, khiến kết quả nghiên cứu khó thương mại hóa.

Chính sách nhân lực và nhóm nghiên cứu còn bất cập: tiêu chí công nhận cứng nhắc, thiếu quy định cho nhóm tiềm năng, chế độ đãi ngộ chưa cạnh tranh; quyền và trách nhiệm và cơ chế khuyến khích giảng viên, người học trong hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa được làm rõ.

Cơ sở dữ liệu và kết nối thông tin chưa đồng bộ, hạn chế chia sẻ và liên thông giữa các cơ quan, gây khó khăn cho quản lý, giám sát và triển khai cơ chế tự chủ – giải trình.

Cơ chế tài chính thiếu linh hoạt, thủ tục phức tạp; vướng mắc về sở hữu trí tuệ và chuyển giao công nghệ, đặc biệt trong định giá, phân chia lợi ích từ kết quả nghiên cứu sử dụng ngân sách nhà nước; thiếu cơ chế hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp trong trường đại học.

Vì vậy, việc ban hành Nghị định thay thế Nghị định 109/2022/NĐ-CP là cần thiết để tháo gỡ các điểm nghẽn, cập nhật các quy định mới và kiến tạo hành lang pháp lý thúc đẩy hệ sinh thái khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo trong cơ sở giáo dục đại học.

Tạo lập môi trường thuận lợi để phát huy vai trò của cơ sở giáo dục đại học trong hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia, thúc đẩy gắn kết đào tạo – nghiên cứu – chuyển giao công nghệ – thương mại hóa và thiết lập cơ chế hợp tác giữa Nhà nước – Nhà trường và Nhà doanh nghiệp.

Dự thảo Nghị định tháo gỡ các hạn chế của Nghị định 109/2022/NĐ-CP và cập nhật các định hướng tại các Nghị quyết 57-NQ/TW, Nghị quyết 71-NQ/TW, cụ thể các nội dung tại Luật Khoa hoc, công nghệ và đổi mới sáng tạo 2025, Luật Giáo dục đại học 2025, Luật Nhà giáo 2025 và các văn bản khác, tạo môi trường pháp lý thông thoáng và hiệu quả. Các điểm mới này thể hiện sự chuyển đổi mang tính hệ thống trong chính sách quản lý nhà nước. 

Chính sách phát triển nhân lực và nhóm nghiên cứu tiềm năng, nhóm nghiên cứu mạnh

Dự thảo thiết kế hệ chính sách đồng bộ, mang tính đột phá nhằm thu hút, nuôi dưỡng và phát triển nguồn nhân lực khoa học chất lượng cao trong cơ sở giáo dục đại học theo phân tầng và theo lộ trình phát triển nghề nghiệp, tạo cơ chế ưu đãi thực chất đối với giáo sư, phó giáo sư, giảng viên trẻ, nghiên cứu sinh và học viên cao học. Cụ thể: 

Giảm mạnh định mức giờ giảng (GS 60%, PGS 40%), áp dụng cơ chế nghỉ nghiên cứu dài hạn tối đa 01 năm hưởng nguyên lương.

Hỗ trợ gói khởi động nghiên cứu 3 năm cho giảng viên trẻ; xem xét miễn học phí, cấp học bổng, sinh hoạt phí cho nghiên cứu sinh và cấp nhiệm vụ nghiên cứu cấp cơ sở.

Giảm giờ giảng cho nghiên cứu sinh là giảng viên và được giữ nguyên lương trong thời gian đi học.

Bên cạnh đó, dự thảo cũng hoàn thiện cơ chế phát triển nhóm nghiên cứu theo hướng chuẩn hóa và tiệm cận thông lệ quốc tế. 

Theo đó, bổ sung mô hình nhóm nghiên cứu tiềm năng như một bước đệm quan trọng để phát triển thành nhóm nghiên cứu mạnh; tạo ra lộ trình phát triển rõ ràng và có khả năng nuôi dưỡng lực lượng nghiên cứu trẻ:

Cơ chế công nhận nhóm nghiên cứu tiềm năng, nhóm nghiên cứu mạnh được thiết kế dựa trên Khung quy đổi sản phẩm khoa học linh hoạt, không cứng nhắc theo số lượng công bố, bảo đảm tính công bằng giữa các lĩnh vực nhưng vẫn giữ yêu cầu về chuẩn mực chất lượng. Việc đánh giá điểm quy đổi được thực hiện theo quy định của Hội đồng Giáo sư Nhà nước, kết hợp với đánh giá về hiệu quả, tác động thực tế và đóng góp nổi trội trong nghiên cứu và chuyển giao công nghệ.

Khung điểm quy đổi được thiết kế theo hướng khuyến khích thành tích xuất sắc như các công bố, thành tích chuyển giao công nghệ và thương mại hóa nổi trội cũng như vai trò dẫn dắt khoa học, trong đó: nhóm nghiên cứu mạnh được tính 180 điểm; nhóm nghiên cứu tiềm năng được tính 40 điểm; trưởng nhóm mạnh được tính là 30 điểm; thành viên chủ chốt được tính là 15 điểm; trưởng nhóm tiềm năng 15 điểm. 

Cách tiếp cận này giúp nhận diện đúng các nhóm có tiềm lực, thúc đẩy hình thành lực lượng nghiên cứu trẻ, đồng thời chuẩn hóa chất lượng nhóm nghiên cứu theo chuẩn quốc tế.

Mời bạn đọc xem toàn văn dự thảo và góp ý tại đây.

Minh Hiển