Lạc bước ở "rừng ma" Măng Ri

Dòng sông Sê Pôn chia đôi đường biên giới Việt - Lào. Bên kia nước bạn, loáng thoáng rừng hoang thuộc tỉnh Atopư (Lào) và Ratanakiri (Cam Pu Chia), hút tầm mắt. Bên này - nước Việt, vùngMăng Ri ba zan hẻo lánh của Tu Mơ Rông (Kon Tum) là những cánh rừng âm u và đó là những khu "rừng ma" (nơi yên nghỉ của những người con của rừng). Chúng tôi đã lạc bước đến cứ địa huyền bí ấy vào những ngày mưa lập đông ảm đạm...

Thâm nhập "rừng ma"

Chúng tôi đến nhà ông Lâm Quang Huy, Phó Chủ tịch xã Măng Ri lúc trời xế chiều để hỏi về "rừng ma". Lắc rắc mưa. Cùng đi có Chủ tịch huyện Tu Mơ Rông, ông Vũ Tuấn.

Già tiếng đồng hồ, đến lưng chừng núi, nơi có "rừng ma" bí ẩn theo lời dẫn của ông Chủ tịch xã, ông Huy "em si", "đây là rừng ma của thôn Long Hy 1 và Long Hy 2. Người X'Đăng ở Tu Mơ Rông, Kon Tum quan niệm, sống chết là thuận theo quy luật tự nhiên. Con người cũng như cái cây, muông thú trong rừng, có sinh lão bệnh tử. Sống được rừng che chở, được rừng cho cái ăn, cái mặc, cái nhà để ở, cái nước để uống, nên khi chết thì về với rừng, sống một thế giới khác với rừng mà thôi". Khi chết, người X'Đăng sẽ chôn người thân dưới những tán cây rừng to như một lời khẩn nguyện, mong thần rừng che chở cho linh hồn người chết. Vậy nên, chốn ấy như linh hồn của dòng tộc vậy !

Vào "rừng ma", tranh tối tranh sáng khiến tôi mất phương hướng, trước mắt, hiện lên hàng chục quan tài được đặt trên những giá gỗ với bốn cây cọc, cách mặt đất chừng non mét. Ngoài các quan tài bằng gỗ có cả những quan tài được làm bằng nhôm, vỏ bom bi, thùng xăng gò hàn thành những quan tài rất đẹp. Phía trên quan tài được lợp mái tôn hoặc cây lồ ô lật sấp ngửa, xung quanh vứt đầy rẫy những vật dụng mà người chết được "chia phần", một số "con ma" còn được chia cả heo, gà sống buộc vào chân cột quan tài. Có nhà còn chia cả radio, bàn ghế, xe đạp, vàng bạc… Ở những chiếc quan tài bục ra thấy mờ mờ trong đó những lớp xương.

Xâm xẩm tối, chúng tôi cắt rừng đi sâu vào, rải rác ghè rượu, xoong nồi, dao rựa, phích nước… vỡ nát, găm vào nền đất bên cạnh dấu tích những quan tài không còn hình thù.

Chuyện xưa -Thời không xa vắng !

Về đến nhà, Phó Chủ tịch Huy mang ghè rượu đặt cái phịch giữa sàn. Lửa bập bùng, vị cán bộ xã chậm rãi chuyện đời, chuyện làng, kết đến "rừng ma".

"Người X'Đăng có sự đối xử bình đẳng giữa nam và nữ, không phân biệt giữa con riêng và con chung, con đẻ và con nuôi, con của mình và con của anh em họ. Quan hệ buôn làng khá đoàn kết, có tục kết nghĩa với người cùng tuổi hoặc cùng tên. Con cháu cùng họ không được phép kết hôn với nhau. Trai gái lớn lên, sau khi đã cưa răng theo phong tục (ngày nay ít người còn theo phong tục này), được tìm hiểu, yêu nhau. Sau lễ cưới, đôi vợ chồng ở luân chuyển với từng gia đình mỗi bên ít năm, rất ít trường hợp ở hẳn một bên", ông Huy kể. Người X'Đăng rất tự hào về khu "rừng ma" của mình. Mặc dù ngôi nào cũng giống nhau, nhưng không bao giờ có chuyện nhầm lẫn mộ của người này với người khác.

Theo tục chôn của người X'Đăng, sau khi chôn cất người chết xong, người thân trong gia đình không bao giờ quay lại ngôi mộ đó. Hàng năm, mỗi khi đến lễ mang nước hoặc tết lúa mới, khi con lợn trong chuồng, con dê trên rẫy đã lớn, người X'Đăng sẽ tổ chức cúng ma để tưởng nhớ đến người thân đã mất.

Theo già làng A Mộc ở xã Tu Mơ Rông, Huyện Tu Mơ Rông thì người X'Đăng suốt cuộc đời gắn với rừng, nên họ xem các khu "rừng ma" là một phần tài sản của mình, không ai nỡ chặt phá. Nếu gia đình, dòng họ hay ai đó bên ngoài có việc gì cần đến gỗ thì phải xin phép người đứng đầu họ. Sau đó vị này sẽ đứng ra làm lễ cúng. Nếu giàu thì giết mấy con bò, con trâu, còn nghèo thì phải có gà trống để cúng thần mới được vào khai thác.

Những ngôi mộ hiện đại của người X" Đăng.

Trong số các lễ cúng, lễ hội truyền thống của người X'Đăng, lễ đâm trâu được tổ chức long trọng nhất, đông vui nhất. "Người X'Đăng thích hát múa, tấu chiêng cồng, chơi đàn, kể chuyện cổ. Đàn ông không chỉ có tinh thần thượng võ, mà còn tài nghệ trong kiến trúc, điêu khắc và hội họa, tạo nên những sản phẩm tiêu biểu, đó là ngôi nhà rông và cây nêu trong lễ đâm trâu. Mỗi làng người X'Đăng đều có nhà rông, nóc và mái được tạo dáng như cánh buồm lớn hoặc lưỡi rìu khổng lồ ngửa lên trời. Có hình chim chèo bẻo hay hình sừng thú chót vót ở hai đầu đốc". Ông Huy vừa nhâm nhi chén, vừa kể.

Người X'Đăng quan niệm rằng, ngôi mộ của người chết là chốn linh thiêng, không ai được đào bới, cải táng. Hôm vào rừng ma, bắt gặp hàng trăm ngôi mộ bị mưa rừng xói lở hoặc bị thú đào bới tanh bành. "Biết những ngôi mộ của bà con mình bị xói lở nhưng dân bản cũng không thể đắp lại. Luật ở bản đã quy định rồi, để người sống được yên không ai được dọn dẹp, xây dựng gì ở phần mộ đó cả", già làng A Mộc nói.

Xuân Lam