Lần đầu tiên đổi mới sáng tạo được luật hóa và đặt ngang hàng với khoa học, công nghệ

Tại phiên thảo luận, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng đã thay mặt cơ quan soạn thảo trình bày giải trình, làm rõ nhiều nội dung trọng tâm và tiếp thu các ý kiến đóng góp của đại biểu Quốc hội.

Khẳng định vai trò then chốt của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhấn mạnh: "Khoa học, công nghệ là nền của một quốc gia hiện đại, khoa công nghệ mà hưng thịnh thì quốc gia đó mới hưng thịnh, khoa học công nghệ mạnh thì quốc gia mới mạnh, một quốc gia muốn trở thành cường quốc thì phải là cường quốc về khoa học, công nghệ đổi mới sáng tạo và một quốc gia muốn trở thành nước phát triển thì phải là một quốc gia có khoa công, nghệ và đổi mới sáng tạo phát triển".

Theo ông, đổi mới quan trọng nhất của sửa đổi Luật Khoa học công nghệ lần này là khoa học, công nghệ của Việt Nam hướng tới đổi mới sáng tạo, nên vừa sửa luật và vừa sửa tên của luật.

Lần đầu tiên đổi mới sáng tạo được đưa vào dự thảo luật và được đặt ngang hàng với khoa học, công nghệ thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển của Việt Nam.

Bộ trưởng cho biết, nếu kỳ vọng khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đóng góp 4% vào tăng trưởng GDP, thì riêng đổi mới sáng tạo đã chiếm tới 3%, trong khi khoa học công nghệ chiếm 1%. Điều này cho thấy đổi mới sáng tạo mang tính lan tỏa mạnh mẽ, thực tiễn và toàn dân trong nền kinh tế hiện đại.

Thay đổi tư duy quản lý – lấy hiệu quả làm thước đo

Một trong những điểm mới nổi bật của dự thảo luật là thay đổi tư duy quản lý, từ kiểm soát quy trình và đầu vào như hóa đơn, chứng từ sang quản lý kết quả và hiệu quả đầu ra, chấp nhận rủi ro nhưng đi với quản trị rủi ro.

"Trước đây, chúng ta chi khoảng 16.000 tỷ/năm cho khoa học, công nghệ, Nếu bây giờ chi khoảng 50.000 tỷ đồng mỗi năm mà không đánh giá được tác động vào nền kinh tế là chưa ổn. Chúng ta cần công cụ đo lường hiệu quả, đặc biệt khi đặt mục tiêu khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo đóng góp 4% vào tăng trưởng GDP”, Bộ trưởng nói.

Việc đo lường hiệu quả sẽ trở thành cơ sở để phân bổ nguồn lực. Những tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ nếu chứng minh được hiệu quả nghiên cứu trước đó sẽ tiếp tục được giao nhiệm vụ mới. Bộ trưởng cũng chia sẻ kinh nghiệm quốc tế từ Belarus, nơi các nghiên cứu ứng dụng phải đảm bảo “đầu ra lớn hơn đầu vào”, tức giá trị thương mại hóa vượt chi phí bỏ ra.

Dự thảo luật tăng cường quyền tự chủ cho tổ chức, cá nhân và chủ nhiệm đề tài trong việc triển khai nhiệm vụ. Tuy nhiên, điều này đi kèm với yêu cầu nâng cao trách nhiệm giải trình, minh bạch trong sử dụng ngân sách. Đặc biệt, tổ chức nghiên cứu sẽ được sở hữu kết quả nghiên cứu để thương mại hóa, còn cá nhân thực hiện nghiên cứu được hưởng tối thiểu 30% thu nhập từ kết quả thương mại hóa, đồng thời được miễn giảm thuế thu nhập cá nhân với khoản này.

Doanh nghiệp là trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo

Một điểm đột phá trong dự thảo là lần đầu tiên có một chương riêng về các chính sách thúc đẩy hoạt động nghiên cứu phát triển và đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp. Theo đó, doanh nghiệp được trao quyền và khuyến khích mạnh mẽ để đầu tư cho nghiên cứu phát triển không chỉ bằng nguồn lực của mình mà còn được hỗ trợ từ ngân sách nhà nước thông qua các chính sách tài chính mồi của Nhà nước theo nguyên tắc là nhà nước chi một đồng thì thu hút từ 3 đến 4 đồng của doanh nghiệp. Nếu trước đây, ngân sách nhà nước tài trợ cho nghiên cứu phát triển của doanh nghiệp chỉ được khoảng dưới 10% thì thời gian tới sẽ là 70%, 80%.

Các doanh nghiệp cũng sẽ được hạch toán chi phí nghiên cứu, phát triển như chi phí sản xuất kinh doanh, được khấu trừ thuế với hệ số ưu đãi từ 150% đến 200% nếu đầu tư vào công nghệ chiến lược. Đồng thời, các doanh nghiệp có lãi còn được trích lợi nhuận trước thuế để lập quỹ đầu tư vào khoa học, công nghệ và khởi nghiệp sáng tạo.

Nhà nước sẽ ưu tiên mua sắm các sản phẩm khoa học công nghệ trong nước, hỗ trợ doanh nghiệp đầu tư đổi mới công nghệ thông qua cơ chế hỗ trợ lãi suất vay, tạo ra môi trường cạnh tranh lành mạnh và bệ đỡ vững chắc cho các mô hình kinh doanh mới....

Đại học là trung tâm nghiên cứu cơ bản, thúc đẩy tích hợp ba chức năng

Dự thảo cũng xác lập định hướng chuyển nghiên cứu cơ bản về các cơ sở giáo dục đại học có lộ trình và không phải độc quyền. Đây là định hướng lớn của Nhà nước, cũng phù hợp với thông lệ quốc tế. Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, việc chuyển dịch này không có nghĩa là loại bỏ vai trò của cấp viện nghiên cứu trong lĩnh vực nghiên cứu cơ bản, ngược lại các viện nghiên cứu, nhất là 2 Viện Hàn lâm vẫn có thể tiếp tục thực hiện các nhiệm vụ nghiên cứu cơ bản, phù hợp với thế mạnh cơ cấu tổ chức và định hướng phát triển của mình.

Luật cũng không giới hạn quyền phát triển công nghệ của các trường đại học, tạo điều kiện để hình thành hệ sinh thái học thuật và đổi mới sáng tạo bền vững, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và năng lực cạnh tranh quốc gia.

Một hệ sinh thái khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo được xác định phải gồm đầy đủ các yếu tố: thể chế, hạ tầng, nhân lực, các chủ thể như doanh nghiệp, viện nghiên cứu, trường đại học và các cá nhân có sáng kiến. Vai trò kiến tạo của Nhà nước thể hiện ở việc đầu tư xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm, phòng thí nghiệm dùng chung, hỗ trợ sở hữu trí tuệ, thông tin, tiêu chuẩn, ban hành cơ chế tài chính ưu đãi và thu hút nhân tài trong và ngoài nước.

Dự thảo cũng nhấn mạnh cơ chế đặt hàng nhiệm vụ có tính liên kết giữa viện, trường và doanh nghiệp; đồng tài trợ từ các quỹ công và tư; công nhận các trung tâm đổi mới sáng tạo làm đầu mối kết nối; và chia sẻ lợi ích từ kết quả nghiên cứu, tạo sự gắn kết chặt chẽ và bền vững trong hệ sinh thái đổi mới sáng tạo quốc gia....

Kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải cho biết, các đại biểu Quốc hội cơ bản thống nhất với sự cần thiết sửa đổi Luật, nhằm đưa khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo trở thành đột phá chiến lược, thúc đẩy phát triển nhanh lực lượng sản xuất, hoàn thiện quan hệ sản xuất và đổi mới phương thức quản trị quốc gia.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội sẽ chỉ đạo các cơ quan liên quan tiếp thu đầy đủ ý kiến đại biểu tại tổ và tại hội trường, tiếp tục hoàn thiện dự thảo, trình Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp này.

Thu Giang