Có thể nói, năng lực mạng lưới Bưu chính Viễn thông (BCVT), trình độ công nghệ, chất lượng dịch vụ, ngành nghề kinh doanh của VNPT phát triển rất nhanh và có nhiều bước tiến vượt bậc trong những năm qua. Tuy nhiên, một số sai phạm, tiêu cực diễn ra liên tiếp gần đây tại VNPT cho thấy cơ chế quản lý của tổng công ty này bộc lộ nhiều hạn chế, chậm đổi mới, không theo kịp xu hướng phát triển. Bộ máy quản lý của VNPT cồng kềnh, hoạt động kém hiệu quả, cản trở sự phát triển của toàn tổng công ty, giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp. Nhanh chóng đổi mới cơ cấu tổ chức, quản lý nhằm khắc phục những bất cập, hạn chế là một đòi hỏi cấp bách của VNPT hiện nay, nhất là trong điều kiện thị trường BCVT nước ta đang mở cửa, có sự tham gia cạnh tranh ngày càng gay gắt giữa các doanh nghiệp trong và ngoài nước. Chính vì thế, chuyển đổi mô hình tổng công ty sang mô hình tập đoàn kinh tế được coi là hướng đi quan trọng của VNPT, đáp ứng đòi hỏi cấp bách nêu trên.
Theo đề án được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt, tập đoàn BCVT sẽ hoạt động theo mô hình công ty mẹ - công ty con. Mô hình này cho phép VNPT phân định rõ quyền hạn, trách nhiệm của từng đơn vị thành viên, từng cá nhân đồng thời cũng tách bạch rõ nhiệm vụ công ích với kinh doanh, hoàn thiện cơ chế tạo động lực cho người lao động. Theo Thứ trưởng Trần Đức Lai, hoạt động theo mô hình tập đoàn giúp VNPT đổi mới cơ chế liên kết giữa các đơn vị thành viên. Công ty mẹ đầu tư vốn cho các công ty con, công ty con có trách nhiệm phát triển và bảo toàn nguồn vốn này. Trong khi đó, hiện nay, tổng công ty chỉ đơn thuần cấp vốn cho các đơn vị thành viên mà không gắn bất cứ trách nhiệm, quyền hạn nào. Với mô hình tập đoàn, các doanh nghiệp thành viên của VNPT sẽ được tăng tính tự chủ, năng động trong hoạt động sản xuất, kinh doanh. Nhờ đó, có điều kiện tiếp thu công nghệ hiện đại, phương thức quản lý tiên tiến, tận dụng cơ hội kinh doanh, mở rộng thị trường trong và ngoài nước, đa dạng hóa và nâng cao chất lượng các loại hình dịch vụ.
Để chuyển đổi sang hoạt động theo mô hình tập đoàn, VNPT đã có những bước chuẩn bị từ khá lâu. Việc thực hiện chia tách bưu chính và viễn thông đã được các bưu điện tỉnh, thành phố triển khai đồng loạt từ năm 2000. Đây được coi là tiền đề hình thành nên Tổng công ty bưu chính và các tổng công ty viễn thông vùng trong tập đoàn. Trưởng ban Tổ chức, Cán bộ, Lao động (VNPT) Nguyễn Xuân Hảo cho biết, đến nay đề án thành lập công ty mẹ của tập đoàn và điều lệ hoạt động của công ty đã trình Bộ Bưu chính Viễn thông. Ngoài ra, đề án thành lập và điều lệ hoạt động của Tổng công ty bưu chính và ba tổng công ty viễn thông vùng cũng đã xây dựng xong. Bên cạnh đó, VNPT cũng đẩy mạnh thực hiện cổ phần hóa các doanh nghiệp, bộ phận doanh nghiệp để hình thành các công ty con, công ty liên kết của tập đoàn. 39 đơn vị thành viên của VNPT trong các lĩnh vực công nghiệp, xây lắp, tư vấn, thương mại... đã hoàn thành cổ phần hóa. Hiện chỉ còn Công ty Thông tin di động VMS (đơn vị quản lý và khai thác mạng MobiFone), Công ty Dịch vụ viễn thông GPC (đơn vị quản lý và khai thác mạng VinaPhone) và Trung tâm Tin học (Bưu điện Hà Nội) chưa cổ phần hóa xong. Công ty VMS đang tiến hành kiểm kê tài sản, chuẩn bị thuê tư vấn để định giá tài sản, dự kiến đầu năm 2006 sẽ phát hành cổ phiếu trên thị trường chứng khoán. Còn công ty GPC đang xác định lại doanh thu để tiến hành hạch toán độc lập, sau đó sẽ xây dựng kế hoạch cổ phần hóa. Đồng chí Hảo khẳng định, quá trình sắp xếp tổ chức, chuyển đổi VNPT sang mô hình hoạt động mới đang diễn ra khẩn trương nhằm bảo đảm đúng lộ trình hình thành tập đoàn đã được phê duyệt.
Khó khăn và thách thức
Tập đoàn kinh tế là mô hình hoàn toàn mới ở nước ta, kinh nghiệm quản lý theo mô hình này chưa có. Đây chính là thách thức lớn đối với VNPT. Thứ trưởng Bưu chính Viễn thông Trần Đức Lai cho rằng, cần phải hiểu tập đoàn là một tổ chức kinh tế cao hơn rất nhiều so với tổng công ty. Vì thế, VNPT phải có những bước đi thận trọng để khi chuyển đổi sang mô hình mới, hoạt động sản xuất, kinh doanh của VNPT vẫn tiếp tục tăng trưởng, trở thành nòng cốt để ngành BCVT Việt Nam phát triển nhanh và bền vững, cạnh tranh và hội nhập kinh tế quốc tế thành công.
Tuy nhiên, theo ông Nguyễn Xuân Hảo thì một trong những khó khăn mà VNPT gặp phải trong quá trình xây dựng tập đoàn là trong Quyết định số 58/2005/QĐ-TTg về việc phê duyệt đề án thí điểm hình thành tập đoàn BCVT Việt Nam, Thủ tướng Chính phủ lại chưa quy định rõ các tổng công ty viễn thông vùng là doanh nghiệp nhà nước hay công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên. Vì thế, khi xây dựng đề án thành lập và điều lệ hoạt động của các tổng công ty này, VNPT không tránh khỏi lúng túng. Mặt khác, theo quyết định số 58/2005/QĐ-TTg, thì Tổng công ty Bưu chính Việt Nam là tổng công ty do Nhà nước quyết định thành lập và giao vốn thông qua tập đoàn. Cần phải có quy định cụ thể, rõ ràng vai trò của tập đoàn đối với tổng công ty này. Hơn nữa hiện nay, bưu chính là lĩnh vực kinh doanh không có lãi, thậm chí là lỗ. Khi trở thành tập đoàn thì phần lỗ của mảng bưu chính sẽ được bù lỗ từ phần doanh thu mảng viễn thông của công ty mẹ. Tuy nhiên, hình thức hỗ trợ, mức độ hỗ trợ... cho mảng bưu chính cũng chưa được quy định cụ thể.
Đối với VNPT, việc đổi mới tổ chức quản lý theo mô hình tập đoàn là sự thay đổi lớn, toàn diện. Sắp xếp, tổ chức lại tổng công ty chắc chắn sẽ tác động tới tư tưởng đội ngũ cán bộ, công nhân viên trong toàn tổng công ty, nhất là đội ngũ cán bộ làm việc trong lĩnh vực bưu chính. Vậy làm sao bố trí, sắp xếp cán bộ vào những vị trí phù hợp, tạo động lực cho người lao động cũng là một trong những khó khăn hiện nay của VNPT. Không chỉ vậy, việc tổ chức quản lý các đơn vị mới thành lập như thế nào trong khi vẫn phải bảo đảm không được xáo trộn hoạt động sản xuất, kinh doanh, không gián đoạn hoạt động vận hành mạng lưới, cung cấp dịch vụ cũng là bài toán nan giải.
Những khó khăn, thách thức của VNPT trong quá trình chuyển đổi sang mô hình tập đoàn đòi hỏi VNPT phải có chiến lược chuyển đổi theo lộ trình, theo từng thời điểm phù hợp, đồng thời tìm ra một cơ chế vận hành phù hợp. Hơn bao giờ hết, công tác tư tưởng cần làm tốt nhằm ổn định đời sống và tinh thần cho người lao động. Bản thân VNPT cũng cần nhanh chóng khắc phục các tồn tại vốn có, chủ động, sáng tạo trong đổi mới tổ chức và quản lý kinh doanh.
Bên cạnh đó, để tập đoàn này khi đi vào hoạt động tiếp tục phát huy hiệu quả, trở thành tập đoàn kinh tế mạnh, Nhà nước cần xây dựng, hoàn thiện các cơ chế, chính sách vừa tăng tính độc lập, tự chủ cho các doanh nghiệp thành viên của tập đoàn, vừa quản lý chặt chẽ hoạt động của những doanh nghiệp này.
