Ngẫm nghĩ “trên từng cây số”…

Trong tác phẩm “Nhật kí trong tù”, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã có một bài thơ rất hay về cột cây số (bài “Công lí bi”- Cột cây số): “Chẳng cao cũng chẳng xa/Không đế cũng không vương/Một phiến đá nho nhỏ/Đứng sừng sững bên đường/Người nhờ anh chỉ lối/Đi đúng hướng, đúng phương/Anh chỉ cho người biết/Nào dặm ngắn, dặm trường/Mọi người nhớ anh mãi/Công anh chẳng phải thường".

Cái “phiến đá nho nhỏ” mà quan trọng ấy có điều gì mà ta cần lưu ý? Người viết cho rằng đó là việc ghi như thế nào trên các cột cây số này.

“Cột cây số” là một trụ gạch nhỏ được xây ở bên cạnh đường để làm mốc theo đơn vị từng ki-lô-mét kế tiếp nhằm chỉ dẫn cho người tham gia lưu thông biết được đoạn đường mình đã đi hoặc sắp đi qua.

Đây là một chỉ dẫn quan trọng của ngành giao thông mỗi quốc gia (thường dùng cho các tỉnh lộ, quốc lộ). Ấy vậy mà, xung quanh chiếc cột và ngôn ngữ liên quan tới chiếc cột này cũng có khá nhiều… vấn đề.

Ở ta, hiện có khá nhiều tuyến quốc lộ, nhất là tuyến đường mới mở, chưa có cột cây số. Thí dụ, đoạn đường cao tốc Cầu Giẽ (Hà Nội)-Cao Bồ (Nam Định) đã hoàn thành mấy năm rồi mà đến nay chưa có một cột chỉ dẫn nào. Của đáng tội, đây đó cũng có một hai chiếc cột mới dựng, nhưng lại trắng tinh, chẳng ghi gì cả.

Theo tôi, đây là một thiếu sót đáng kể, làm ảnh hưởng tới chất lượng và hiệu quả giao thông. Người đi đường, nhất là những người mới lần đầu đi trên tuyến, sẽ không biết là mình đã đi đến đâu và còn bao nhiêu ki-lô-mét nữa thì sẽ đến đích, hoặc giả nếu bị hỏng xe mà cần cứu hộ thì không biết phải chỉ dẫn cho họ thế nào (vì đơn vị cứu hộ cần biết là xe đang bị hỏng ở đoạn đường nào để họ có thể đến nhanh mà xử lí).

Ngoài chuyện ấy, ở những tuyến đường có cột cây số thì việc ghi thông tin trên các cột cây số cũng có điều cần nói.

Thông thường, trên mỗi cột cây số, sẽ phải có các thông tin chỉ dẫn, theo thứ tự từ đầu cột xuống chân cột là: 1. Tên quốc lộ (hoặc tỉnh lộ); 2. Thứ tự km tính từ điểm khởi đầu; 3. Địa danh chỉ dẫn; 4. Số km còn phải đi đến đích.

Thí dụ, đây là nội dung được ghi trên một cột trên Quốc lộ 1 (đường huyết mạch) từ Hà Nội vào các tỉnh tận cùng phía Nam: QL 1A (quốc lộ mang tên 1A)/km 255 (ki-lô-mét thứ 255 tính từ đầu quốc lộ), THANH HOÁ 105km (còn cách Thanh Hoá 105km nữa). Ở mặt sau, thông tin phía trên là giống nhau, chỉ khác là ghi một địa danh ngược lại (ở đây có thể là HÀ NỘI 60km, hoặc PHỦ LÝ 4km…).

Trong một đoạn đường dài, qua nhiều địa điểm, cơ quan quản lí đường bộ phải lần lượt thay đổi địa danh chỉ dẫn. Chẳng hạn, trên đường từ Hà Nội đi tỉnh gần nhất là Hà Nam thì thông tin chỉ dẫn ưu tiên là Phủ Lý (Hà Nam) nhưng thỉnh thoảng phải bổ sung chỉ dẫn phụ (ví dụ đến các tỉnh, thành phố quốc lộ sẽ qua như Ninh Bình, Thanh Hóa, Vinh, Nghệ An, Hà Tĩnh, Đồng Hới, Quảng Bình, Đông Hà, Quảng Trị…) và đoạn đường ưu tiên sẽ thay đổi mỗi khi qua một mốc quan trọng (qua Phủ Lý - Hà Nam thì đích gần nhất là Ninh Bình, qua Ninh Bình sẽ là Thanh Hoá…). Ấy thế nhưng nhiều khi cột cây số lại ghi lung tung hoặc mất giá trị ưu tiên (ví dụ, không thể đưa nhiều chỉ dẫn đến Tam Điệp, Đồng Giao – vốn là địa danh phụ). Đấy là chưa nói một điều, nhiều cột cây số không ghi tên quốc lộ mà chỉ có tên địa danh cộc lốc, làm người đi đường chịu không biết mình tham gia giao thông trên lộ nào.

Nhiều cột cây số lại viết tắt địa danh rất khó đoán (dĩ nhiên, vì diện tích hẹp, có nhiều thông tin phải viết tắt mới đảm bảo). Ví dụ: QL2, km 34, Đ tránh TPVY (đường tránh thành phố Vĩnh Yên). Nhưng thông tin chỉ dẫn địa danh nên tránh viết tắt, nhất là những địa danh chưa hẳn đã quen biết với nhiều người đi đường (ví dụ: G Trôm - Giồng Trôm, K Hội - Khánh Hội, Đ Cao - Đống Cao, TD Một - Thủ Dầu Một, HN Quan- Hữu Nghị Quan…) và phải ghi tên theo cách ghi địa danh chuẩn (theo văn bản Nhà nước quy định), như Bắc Kạn (cứ không phải Bắc Cạn), Kon Tum (chứ không phải Công Tum), Pleiku (chứ không phải Plâycu), Đắk Lắk (chứ không phải Đắc Lắc), Dầu Giây (chứ không phải Dầu Dây) v.v... Những tên này sẽ được thống nhất trong danh sách tra cứu địa danh thuộc hệ thống định vị toàn cầu (GPS), vì vậy ghi không thống nhất sẽ rất khó tra tìm.

Thêm nữa, màu sắc sơn và màu chữ cũng nên thống nhất (gần như hầu hết các nước trên thế giới đều làm vậy). Ví dụ, thông tin phía trên (tên quốc lộ, thứ tự km của quốc lộ) viết chữ trắng trên nền đỏ đầu thân cột; phía dưới: Địa danh ghi chữ đen trên nền trắng. Bên cạnh đó, các chữ ghi trên cột cây số cũng không nên viết nhỏ quá vì khi xe chạy với tốc độ cao, người ngồi trên xe rất khó theo dõi…

Những điều lạm bàn trên đây cũng là mong muốn, góp ý của người đi đường với các nhà quản lí giao thông để làm cho cái cột cây số thực sự “chẳng phải thường”.

PGS.TS. Phạm Văn Tình
(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)