Người đúc Rồng Thăng Long

Chị Lê Diệu Hương trao sản phẩm Rồng Thăng Long cho Đại sứ Italia tại Việt Nam Andrea Perugini. Ảnh: SGGP

Từ xa xưa dân gian đã có câu: “Lĩnh hoa Yên Thái, đồ gốm Bát Tràng, thợ vàng Định Công, thợ đồng Ngũ Xã”. Câu ngạn ngữ cổ về các làng nghề thủ công truyền thống của Thăng Long - Hà Nội xưa đã cho thấy sự nổi danh của những người thợ đúc đồng Ngũ Xã. Đó như một biểu tượng về sự tài hoa, khéo léo của những người thợ thủ công đất kinh thành.

Làng đúc đồng Ngũ Xã xưa thuộc thôn Ngũ Xã, tổng Thuận Thành, huyện Vĩnh Thuận, kinh thành Thăng Long; nay thuộc phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, Hà Nội.

Nhắc đến người thợ đúc đồng Ngũ Xã, người ta nhớ ngay đến những sản phẩm là hình mẫu về nghệ thuật và chất lượng không nơi nào trên cả nước bì kịp. Đó là chuông Cổ Lễ, tượng Huyền Thiên Trấn Vũ, chuông chùa Một Cột… Lê Diệu Hương (sinh năm 1977) lớn lên trong một gia đình ở làng nghề Ngũ Xã danh tiếng ấy.

Đúc đồng là nghề vất vả và dường như chỉ hợp với nam giới. Trong làng, nhà nào giữ nghề truyền thống cũng hiếm bóng dáng những “nữ nhi thường tình”. Nhưng do nhà không có con trai, nên bố chị - nghệ nhân Lê Huy Đắc dồn mọi kỳ vọng vào cô con gái lớn, mong chị sẽ nối nghiệp mình.

Không phụ lòng mong mỏi của cha, ngay từ năm 12 tuổi “cô thợ nhí” Lê Diệu Hương đã khiến những người cùng nghề phải ngạc nhiên khi có thể tự tay vẽ mẫu cho thợ chạm, khảm. 15 tuổi, chị nổi danh là một trong những người thợ hiếm hoi của làng nghề, không qua trường lớp hội họa mà vẫn có thể sáng tác mẫu độc bản, đúng niêm luật nghệ thuật để những người thợ trong xưởng làm khuôn mà sản xuất. 22 tuổi, chị trở thành chuyên gia thiết kế các mẫu mã sản phẩm đúc đồng mới. Tôn vinh và kế thừa những giá trị truyền thống nhưng giàu tính sáng tạo, các mẫu sản phẩm của chị được cải tiến phong phú, tinh tế phù hợp với từng môi trường sử dụng. Tên tuổi nghệ nhân Lê Diệu Hương đã hình thành từ đó.

Nhưng, bước ngoặt lớn nhất là năm vào 2000, từ xưởng sản xuất truyền thống của gia đình, chị Hương quyết định thành lập một cơ sở sản xuất đồ đồng mang tên mình. Sau không ít khó khăn với nhiều mồ hôi, công sức đổ cô thợ trẻ đã được đền bù xứng đáng bằng các giải thưởng: Ngôi sao Việt Nam (2 lần), giải thưởng Tinh hoa Việt Nam (3 lần), được tôn vinh là Nghệ nhân có đôi Bàn tay Vàng.

Bây giờ, xưởng sản xuất của Lê Diệu Hương đã chuyển thành Công ty cổ phần Mỹ nghệ Đông Sơn với những sản phẩm nổi tiếng như pho tượng Phật Bà Quan Âm (42 tay) nặng gần 1 tấn đặt ở chùa Hương được đánh giá là pho tượng đồng đẹp nhất Việt Nam, 3 pho tượng Phật Tam thế đặt ở chùa Cát Tường (Việt Trì), tượng Phật Bà ở chùa Sơn Lôi (Phú Thọ)...

Chị cho biết việc lập công ty cũng là ước muốn lưu giữ lại nghề truyền thống của gia đình, của nghề đúc đồng truyền thống mà chị từng gắn bó. Cái tên Công ty Đông Sơn cũng đã phần nào nói lên khát khao ấy. Theo chị, “biểu tượng rực rỡ của văn hóa Đông Sơn là những sản phẩm đúc bằng đồng. Tôi muốn nắm bắt, làm chủ những yếu tố, những bí quyết gia truyền đã làm nên biểu tượng rực rỡ đó và làm rạng danh nghề đúc đồng trong nhịp sống hối hả của thời đại hôm nay”.

"Rồng Thăng Long" - sản phẩm mừng Đại lễ 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Ảnh: rongthanglong.vn

“Rồng Thăng Long” mừng Đại lễ 1000 năm

Nhưng có lẽ “bước ngoặt” trên con đường nghề nghiệp của chị là từ khi bắt tay thực hiện ý tưởng đúc 1.000 rồng thời Lý chào mừng Thăng Long – Hà Nội 1000 năm tuổi.

Vào năm 2008, trong một lần trò chuyện với ông Trần Chiến Thắng (Thứ trưởng Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch), khi nghe chị bày tỏ ý định muốn làm một sản phẩm gì đó để kỷ niệm Đại lễ 1000 năm Thăng Long, ông Thắng liền gợi ý nên đúc rồng. Đây thực sự là ý tưởng rất ý nghĩa.

Nhưng khi bắt tay vào làm thì không đơn giản. Bởi chị còn trẻ lại không có nhiều tư liệu về lĩnh vực này, ngay cả mẫu đầu rồng khai quật ở Hoàng thành cũng chỉ giải quyết được dáng dấp ở phần đầu rồng. Thế rồi chị phải tìm các tư liệu về lịch sử, điêu khắc, văn hóa thời Lý, rồng thời Lý.

Để phác thảo một sản phẩm rồng hội tụ các yêu cầu như: Là sản phẩm mang ý nghĩa lịch sử sâu sắc (đánh dấu 1000 năm thành phố “rồng bay”); mang đậm nét văn hóa Việt (rồng thời Lý là  rồng của người Việt sáng tạo ra); là sản phẩm mỹ nghệ cao cấp; và sản phẩm mang yếu tố tâm linh như một lời chúc phúc cho người sở hữu (mong người sở hữu sẽ như những con rồng trong lĩnh vực hoạt động của mình),  Lê Diệu Hương đã phải thuyết trình trước Hội đồng thẩm định của TP Hà Nội, nơi quy tụ nhiều chuyên gia của các lĩnh vực: văn hóa,  lịch sử, điêu khắc, mỹ thuật và đề nghị các chuyên gia góp ý. Rồi cũng không ít lần chị phải nhờ nhà điêu khắc Trần Tuy, một người rất am hiểu về rồng, tư vấn... cuối cùng mẫu rồng của chị đã hoàn thiện.

Ngày 1/6/2009, UBND TP Hà Nội chính thức chấp thuận giao cho Công ty cổ phần Mỹ nghệ Đông Sơn đúc 1.000 Rồng Thăng Long bằng đồng có gắn đá quý làm quà lưu niệm đặc biệt chào mừng Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long theo phương thức xã hội hóa.

Ngày 5/3/2010 tại Khu di tích Hoàng thành Thăng Long, trước sự chứng kiến của lãnh đạo Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch cùng đại diện các Sở, ban, ngành của Hà Nội, Công ty cổ phần Mỹ nghệ Đông Sơn đã tổ chức lễ khởi công đúc 1.000 sản phẩm rồng và đó cũng là ngày xưởng sản xuất của chị thực hiện đổ mẻ đồng đầu tiên...

Sau hơn 5 tháng lao động cần mẫn của gần 100 người thợ các nghề đúc, mộc, kim hoàn, toàn bộ 1.000 sản phẩm rồng đã hoàn thành. Rồng Thăng Long có gắn đá quý ở 2 mắt, miệng ngậm ngọc, có  logo chính thức của Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội dưới đế. Mỗi sản phẩm nặng 3-3,5kg, chiều dài 36cm, chiều cao (cả đế) khoảng 26cm được đặt trong hộp gỗ sơn son và được đánh số từ 0001 đến 1000 cùng với  giấy chứng nhận xuất xứ riêng cho từng cá thể nhằm khẳng định yếu tố đặc biệt của sản phẩm.

Thượng tọa Thích Minh Hiền, Phó Trưởng ban Văn hóa TƯ Hội Phật giáo Việt Nam trong lễ "Khai quang" Rồng Thăng Long. Ảnh: rongthanglong.vn

Phát biểu tại buổi lễ “Khai quang” Rồng Thăng Long  tổ chức ngày 29/8/2010 trước thềm điện Kính Thiên, Hoàng thành Thăng Long, bà Ngô Thị Thanh Hằng - Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội - Phó Trưởng Ban chỉ đạo Quốc gia kỷ niệm 1000 năm Thăng Long đánh giá: "Rồng Thăng Long" là sản phẩm giàu tính văn hoá, mang yếu tố lịch sử sâu sắc. Điều này đã khẳng định được tay nghề điêu luyện của các nghệ nhân và những người thợ trên mảnh đất Kinh kỳ ngàn năm văn hiến.

                                                                                                                            Nguyễn Vũ

(tổng hợp từ: rongthanglong.vn; CAND)