Những nghệ sĩ say mê hát then và đàn tính tại TP Hồ Chí Minh

Loại hình diễn xướng này trước đây được sử dụng chủ yếu trong những nghi thức và nghi lễ mang tính tâm linh như: tân gia, xuống đồng, cầu an, cầu tuổi thọ... Mang ý nghĩa dân gian, then của các chàng trai, cô gái Tày mộc mạc và đơn giản, là tiếng nói của cảm xúc, nỗi lòng của người sáng tác, mang mầu sắc âm nhạc, đáp ứng nhu cầu giao lưu trong các lễ hội hoặc giao duyên. Sau này, then đã có cải biên, kết hợp giữa cổ truyền và hiện đại, làn điệu then đã được dùng nhiều và linh hoạt trong những hoạt động văn nghệ bản, làng và cả các sáng tác chuyên nghiệp.

Hát then đã lên sân khấu, có đoàn, có đội, biểu diễn bài bản với sân khấu, âm thanh, ánh sáng. Lời then phong phú và đa dạng, có tính tự sự, kể chuyện, phản ánh cuộc sống lao động, sản xuất, ca ngợi tình yêu thiên nhiên và tình yêu đôi lứa.

Hiện nay, hát then không chỉ bó hẹp trong phạm vi phía bắc, với sự giao lưu giữa các vùng, miền, then đã xuống Hà Nội, lên Tây Nguyên và vào các tỉnh Nam Bộ. Điều đặc biệt, nhiều người ở TP Hồ Chí Minh cũng rất yêu thích giai điệu mềm mại và lời ca của then thể hiện ở việc thành lập Câu lạc bộ hát then - đàn tính Ngọc Xanh. Để có được một trung tâm hội tụ những người yêu then, sáng tác và biểu diễn then duy nhất ở thành phố phương nam phải kể đến niềm say mê, công sức và sự nhiệt tình của nhà thơ Ngọc Thanh, một doanh nhân Việt kiều tại Pháp về đầu tư, kinh doanh ở quê nhà. Trong các chuyến về nguồn, thăm Chiến khu Việt Bắc những năm chống thực dân Pháp, nhà thơ Ngọc Thanh đã bị cuốn hút bởi những làn điệu trữ tình, mượt mà, sâu lắng của then và đã dành nhiều năm trời theo đuổi, lặn lội lên những tỉnh vùng cao phía bắc để tìm hiểu những giá trị của loại hình âm nhạc dân gian độc đáo này. Chị đã âm thầm tập hợp bên mình những thành viên tâm huyết gồm các nhạc sĩ, nghệ nhân, nhà nghiên cứu, các nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công và những người cùng chung niềm say mê then và nặng lòng với việc bảo tồn những giá trị di sản của dân tộc để cho ra đời Câu lạc bộ Hát then - đàn tính Ngọc Xanh tại TP Hồ Chí Minh. Chủ nhiệm câu lạc bộ là nhà thơ Ngọc Thanh, Phó chủ nhiệm là nhạc sĩ Hoàng Quân và đạo diễn Đặng Quốc Việt của Hãng phim Sơn An. Nòng cốt biểu diễn của câu lạc bộ là các nghệ nhân, nghệ sĩ: Hải Hậu, Ngọc Ánh (dân tộc Tày), Minh Tâm, Hiền Trang, Ngọc Trâm, Thúy Huỳnh, Thúy Quyên, Văn Hoa, Minh Phương và Thùy Linh. Việc thành lập Câu lạc bộ Hát then - đàn tính giữa TP Hồ Chí Minh còn phải kể đến sự nhiệt thành của nhạc sĩ Hoàng Quân, người đã phổ nhạc nhiều bài thơ của nhà thơ Ngọc Thanh sang các làn điệu then. Ông là người dân tộc Tày và là một nhà nghiên cứu am hiểu sâu sắc về các loại hình diễn xướng của đồng bào dân tộc thiểu số phía bắc, nhất là về hát then và đàn tính. Trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản âm nhạc dân gian, nhạc sĩ luôn luôn trăn trở tìm cách đưa những giá trị này đi vào cuộc sống, gần gũi với đồng bào dân tộc, cải biên lời ca và làn điệu một cách phù hợp để không chỉ lưu giữ mà còn phải phát huy được những giá trị đó.

Trong dịp Đại lễ kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội, CLB Hát then - đàn tính Ngọc Xanh đã vinh dự được TP Hà Nội mời ra tham gia chương trình biểu diễn phục vụ nhân dân Thủ đô. Vừa qua, CLB lại tiếp tục được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Nhà hát Ca múa nhạc nhẹ Việt Nam, Trung tâm Công nghệ Thông tin và Báo Điện tử Tổ Quốc tạo điều kiện tổ chức một đêm diễn tại sân khấu Nhà hát ở 79 Hàng Trống (Hà Nội). Đêm diễn đã để lại nhiều ấn tượng với công chúng Thủ đô và những người yêu hát then. Câu lạc bộ đã trình diễn nhiều bài then nguyên gốc của đồng bào dân tộc Tày và một số bài của nhà thơ Ngọc Thanh do Hoàng Quân phổ nhạc như: Mây núi rừng then, Hoa xuân, Mùa xuân hát mãi câu then và Kỷ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội. Trong đó có nhiều bài then về Chủ tịch Hồ Chí Minh, thể hiện những tình cảm của các nghệ sĩ và đồng bào vùng cao, đồng bào Nam Bộ với Người như các bài: Lời then dâng Bác, Trăng soi đường Bác, Nhớ ơn Bác Hồ và Theo Bác trồng cây...