Phòng bệnh viêm não virus bằng cách nào?

PGS.TS Trần Đắc Phu. Ảnh VGP/Thúy Hà

PGS.TS Trần Đắc Phu, Cục trưởng Cục Y tế dự phòng (Bộ Y tế) đã có cuộc trao đổi với báo chí về nguyên nhân, cũng như cách phòng chống bệnh viêm não virus.

Những nguyên nhân nào gây bệnh viêm não virus và biểu hiện của bệnh là gì, thưa ông?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Các căn nguyên gây viêm não ở nước ta thường là các virus arbo (trong đó có virus viêm não Nhật Bản), virus herpes, các virus đường ruột (như EV71 gây bệnh tay chân miệng), sởi, quai bị và các virus khác chưa biết rõ... Do các triệu chứng lâm sàng rất khó phân biệt giữa các chủng virus đó nên việc chẩn đoán nguyên nhân phải thông qua xét nghiệm xác định virus.

Triệu chứng của bệnh viêm não virus thường gây tổn thương ở não, để lại di chứng thần kinh và tử vong cao. Biểu hiện chính của bệnh là sốt cao và kèm theo các triệu chứng liên quan đến tổn thương hệ thần kinh trung ương bao gồm: Nhức đầu dữ dội, buồn nôn và nôn mửa, cứng cổ, lú lẫn, mất định hướng, thay đổi nhân cách, co giật, rối loạn nghe nói, ảo giác, mất trí nhớ, đờ đẫn, hôn mê... Người già và trẻ em là những người có nguy cơ cao bị mắc bệnh nặng, biến chứng và tử vong.

Vậy làm thế nào để phòng các loại bệnh viêm não virus?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Căn cứ vào nguyên nhân trên, rõ ràng chúng ta phải dựa vào các nguyên nhân để phòng chống một cách thích hợp.

Đối với các virus arbo, bệnh lây qua côn trùng như muỗi, ve… đốt, việc quan trọng nhất là hạn chế các nguy cơ bị côn trùng, muỗi đốt khi sinh hoạt hoặc làm việc ngoài trời, đặc biệt là vào lúc bình minh hoặc hoàng hôn (là thời điểm muỗi hoạt động mạnh nhất) thông qua việc mặc áo quần phủ kín tay chân, sử dụng các chất xua đuổi côn trùng, nằm màn khi ngủ. Đồng thời, phải thường xuyên vệ sinh môi trường, phun hóa chất diệt muỗi ở những nơi có mật độ muỗi cao…

Đối với các chủng virus như herpes, sởi, quai bị… bệnh lây qua đường hô hấp và tiếp xúc trực tiếp, chúng ta cần phải cách ly người bệnh và hạn chế việc tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, sử dụng các biện pháp phòng hộ như đeo khẩu trang khi chăm sóc người bệnh. Trong số các chủng virus này, một số chủng virus gây bệnh đã có vaccine phòng bệnh như sởi, quai bị, vì vậy cần phải chủ động tiêm vaccine để phòng bệnh và những biến chứng viêm não của các bệnh này.

Đối với các virus đường ruột, bệnh lây qua đường tiêu hóa và tiếp xúc trực tiếp, việc vệ sinh cá nhân là yếu tố quan trọng hàng đầu (trong đó việc rửa tay với xà phòng biện pháp phòng bệnh đơn giản và hiệu quả) do hiện chưa có vaccine phòng bệnh đặc hiệu.

Đối với virus gây bệnh viêm não Nhật Bản, đã có vaccine phòng bệnh, vì vậy người dân cần thực hiện tiêm vaccine viêm não Nhật Bản đầy đủ và đúng lịch. Đây cũng biện pháp phòng bệnh quan trọng và hiệu quả nhất. Tuy nhiên, nếu chỉ tiêm 1 mũi vaccine thì không có hiệu lực bảo vệ, nếu tiêm đủ 2 mũi vaccine hiệu lực bảo vệ đạt trên 80%, tiêm đủ 3 mũi vaccine hiệu lực bảo vệ đạt 90-95% trong khoảng 3 năm. Do đó trẻ em cần tiêm chủng với 3 liều cơ bản: Mũi 1 lúc trẻ được 1 tuổi; mũi 2 sau mũi 1 từ 1 đến 2 tuần; mũi 3 cách mũi 2 là 1 năm. Sau đó cứ 3-4 năm tiêm nhắc lại một lần cho đến khi trẻ qua 15 tuổi.

Bệnh nhân bị viêm não virus điều trị tại BV Nhi Trung ương. Ảnh: VGP/Thúy Hà

Có nhiều nguyên nhân gây bệnh viêm não virus, trong đó có bệnh viêm não Nhật Bản, vậy bệnh viêm não Nhật Bản có biểu hiện gì và mức độ nguy hiểm như thế nào, thưa ông?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Bệnh viêm não Nhật Bản (VNNB) là bệnh nhiễm virus cấp tính do virus VNNB gây ra. Bệnh làm tổn thương nghiêm trọng hệ thần kinh trung ương, thường gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi.

Bệnh thường có biểu hiện rất cấp tính gồm sốt cao đột ngột, nhức đầu, nôn mửa; rối loạn tinh thần ở các mức độ khác nhau: Vật vã mê sảng hoặc ly bì, lú lẫn, hôn mê kèm theo co giật, cử động bất thường hoặc bị liệt. Tỷ lệ tử vong cao có thể lên đến 10-20%.

Nguồn lây chính của bệnh viêm não Nhật Bản là gì, cách phòng tránh bệnh này thế nào, thưa ông?

PGS.TS. Trần Đắc Phu: Động vật nhiễm virus có vai trò là nguồn truyền nhiễm bệnh VNNB cho người. Trong đó, nguồn truyền nhiễm trong thiên nhiên là các loài chim, và một số loài bò sát; nguồn truyền nhiễm ở súc vật gần người quan trọng nhất là lợn do dễ bị nhiễm virus và được chăn nuôi ở nhiều hộ gia đình. Ngoài ra một số gia súc khác như trâu, bò, dê, cừu cũng có thể là ổ chứa của virus.

Bệnh VNNB không lây trực tiếp từ người sang người. Ăn uống chung, dùng chung đồ dùng, tiếp xúc gần gũi với người bệnh cũng không làm lây bệnh.

Bệnh VNNB đã có vaccine phòng bệnh nên việc tiêm vaccine là biện pháp phòng bệnh quan trọng, hiệu quả và khả thi nhất. Ngoài tiêm vaccine, người dân cũng nên thực hiện các biện pháp sau để phòng bệnh cho cộng đồng:

Thực hiện tốt vệ sinh môi trường, giữ gìn nhà ở sạch sẽ, vệ sinh chuồng trại để muỗi không có nơi trú đậu, nên dời chuồng gia súc xa nhà.

Ngủ màn, không cho trẻ em chơi gần chuồng gia súc, đặc biệt lúc chập tối, đề phòng muỗi đốt. Các hộ gia đình thường xuyên sử dụng các biện pháp thông thường để xua, diệt muỗi.

Khi có dấu hiệu sốt cao cùng với các triệu chứng tổn thương hệ thần kinh trung ương, cần phải đưa trẻ đến ngay cơ sở y tế để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Hiện nay vaccine VNNB nằm trong chương trình tiêm chủng mở rộng nhưng mới chỉ áp dụng cho trẻ từ 1 đến 5 tuổi là nhóm trẻ có nguy cơ mắc và biến chứng cao nhất.

Xin trân trọng cảm ơn ông!

Bệnh VNNB có thể xảy ra quanh năm, nhưng mùa dịch thường bắt đầu vào các tháng mùa hè, đỉnh điểm dịch vào các tháng 5, 6, 7. Mọi lứa tuổi nếu chưa có miễn dịch với virus VNNB đều có thể bị mắc bệnh. Tuy nhiên, bệnh VNNB chủ yếu gặp ở trẻ em dưới 15 tuổi. Từ đầu năm đến nay, cả nước đã ghi nhận 325 trường hợp mắc bệnh viêm não virus tại 31 tỉnh, thành phố, trong đó có 5 trường hợp tử vong.

Thúy Hà