Quan trọng là khắc phục tình trạng 'vênh' số liệu

Trước ý kiến một số cử tri góp ý cho Dự thảo Luật cho rằng cơ quan thống kê nên là cơ quan độc lập như Kiểm toán Nhà nước, người đại diện Tổng cục Thống kê cho rằng việc cơ quan thống kê nằm ở đâu sẽ do Quốc hội quyết định

Nâng cao tính độc lập của cơ quan thống kê

Tuy nhiên, dù nằm ở đâu thì nếu cơ quan thống kê không bảo đảm được tính độc lập chuyên môn thì số liệu thống kê cũng không khách quan.

Vì lí do đó, tại dự thảo Luật Thống kê (sửa đổi) năm 2015, Ban soạn thảo Luật đã nghiên cứu Luật khung của Liên Hợp Quốc, Luật Thống kê của các nước trên thế giới, trưng cầu ý kiến của các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu, chuyên gia ở trong và ngoài ngành và đặc biệt là từ thực tiễn Việt Nam để soạn thảo luật với mục tiêu nhằm nâng cao tính độc lập chuyên môn của hoạt động thống kê.

Để có được số liệu thống kê chất lượng thì yếu tố độc lập, khách quan rất quan trọng trong đó có độc lập về chuyên môn, nghiệp vụ và độc lập về người làm công tác thống kê. Vì vậy, tại dự án Luật Thống kê (sửa đổi) năm 2015 đã quy định nguyên tắc cơ bản của hoạt động thống kê là bảo đảm độc lập về chuyên môn, nghiệp vụ; nghiêm cấm mọi hành vi can thiệp, ép buộc, áp đặt làm sai lệch dữ liệu thông tin thống kê.

Dự án Luật cũng quy định rõ quyền và trách nhiệm của thủ trưởng cơ quan thống kê Trung ương và địa phương, thủ trưởng cơ quan thống kê bộ, ngành trong hoạt động thống kê cũng như các điều khoản về sự phối hợp, chia sẻ thông tin, quy trình thu thập, xử lý dữ liệu; các điều khoản về ứng dụng công nghệ thông tin… nhằm bảo đảm tính độc lập về chuyên môn của các cơ quan thống kê trong hoạt động thống kê.

Quy định như dự án Luật là phù hợp với Nghị quyết của Hội nghị Trung ương 7 và Hội nghị Trung ương 9 (khóa XI) của Đảng về đổi mới hệ thống chính trị và Kết luận số 63/KL/TW của Ban Chấp hành Trung ương Đảng “từ nay đến năm 2016, về cơ bản giữ ổn định cơ cấu tổ chức Chính phủ và tổ chức cơ quan chuyên môn thuộc UBND cấp tỉnh, huyện”.

Do đó, trong dự thảo Luật tại Điều 65 về hệ thống tổ chức thống kê tập trung vẫn quy định Tổng cục Thống kê là cơ quan trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư.

Mở rộng phạm vi điều chỉnh

Dự thảo Luật Thống kê (sửa đổi) được sửa đổi, bổ sung căn bản, toàn diện, đặc biệt là phạm vi điều chỉnh và đối tượng áp dụng, sửa đổi những quy định hiện hành còn có hạn chế, không thống nhất, không phù hợp với thực tế về tổ chức và hoạt động thống kê hiện nay và bổ sung các quy định về hoạt động thống kê mà Luật Thống kê năm 2003 chưa quy định.

Chính vì vậy, tên gọi của Luật sẽ là Luật Thống kê (sửa đổi) thay thế Luật Thống kê năm 2003.

Luật Thống kê năm 2003 gồm 8 chương, 42 điều. Dự thảo Luật Thống kê (sửa đổi) bao gồm 9 chương, 75 điều. Về số lượng các điều, dự thảo Luật Thống kê (sửa đổi) tăng 32 điều.

Dự thảo mở rộng phạm vi điều chỉnh đối với mọi hoạt động thống kê và sử dụng thông tin thống kê trên phạm vi lãnh thổ Việt Nam. Trong đó tập trung vào hoạt động thống kê và sử dụng thông tin thống kê do hệ thống tổ chức thống kê nhà nước thực hiện.

Đối với hoạt động thống kê của các tổ chức, cá nhân ngoài hệ thống tổ chức thống kê nhà nước thực hiện, chỉ quy định về mục đích, phạm vi, nguyên tắc và yêu cầu, đồng thời quy định lĩnh vực cấm trong hoạt động thu thập và phổ biến thông tin thống kê (bao gồm các lĩnh vực chính trị, quốc phòng, an ninh).

Dự thảo này cũng làm rõ các hệ thống thông tin thống kê ở nước ta, bao gồm: Hệ thống thông tin thống kê quốc gia; bộ, ngành; cấp tỉnh; cấp huyện. Dự thảo cũng làm rõ mối quan hệ giữa các hệ thống thông tin thống kê và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong việc xây dựng các hệ thống thông tin thống kê.

Qua đó, cụ thể hóa các nội dung: Hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia; bộ, ngành; cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã. Việc bổ sung một số nội dung mới này nhằm bảo đảm tính nhất quán trong hoạt động thống kê nhà nước, làm cơ sở bảo đảm cho thông tin thống kê nhà nước không mâu thuẫn, chồng chéo, bảo đảm tính khách quan, trung thực, có độ tin cậy cao đối với người sử dụng.

Dự thảo cụ thể hóa danh mục hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia, quy định phân cấp rõ ràng giữa trách nhiệm thu thập, tổng hợp và công bố của Cơ quan Thống kê Trung ương và bộ, ngành, địa phương. Bổ sung hình thức thu thập thông tin thống kê từ sử dụng dữ liệu hành chính cho hoạt động thống kê nhà nước; khẳng định và luật hóa vị trí pháp lý của Cục Thống kê cấp tỉnh trực thuộc Cơ quan Thống kê Trung ương và Chi cục Thống kê cấp huyện trực thuộc Cục Thống kê cấp tỉnh.

Dự thảo cũng bổ sung quy định về phân tích và dự báo thống kê, quy định áp dụng phương pháp thống kê tiên tiến và hợp tác quốc tế để bảo đảm tính so sánh và chất lượng thông tin thống kê phù hợp với chuẩn thế giới; cụ thể hóa lĩnh vực ưu tiên đầu tư trong ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông hiện đại vào hoạt động thu thập và phổ biến thông tin thống kê.

Thẩm quyền thẩm định số liệu thống kê

Đặc biệt, Dự thảo cụ thể hóa quy định trách nhiệm và vai trò của cơ quan thống kê Trung ương trong việc thẩm định số liệu thống kê của bộ, ngành trong hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia. Trong trường hợp bộ, ngành không thực hiện ý kiến thẩm định của Cơ quan thống kê Trung ương, thì Cơ quan Thống kê Trung ương tự quyết định và chịu trách nhiệm trước Thủ tướng Chính phủ (khoản 5 Điều 53).

Dự thảo cũng quy định lịch công bố thông tin thống kê là căn cứ để minh bạch hóa việc công bố, phổ biến thông tin, đồng thời, đây cũng là cam kết của cơ quan thống kê trong việc cung cấp kịp thời các thông tin thống kê và giúp cho tổ chức, cá nhân sử dụng thông tin thống kê nhà nước chủ động tiếp cận, sử dụng.

Ngoài ra, dự thảo cũng đề cập một số nội dung liên quan đến chuyên môn nghiệp vụ thống kê nhằm nâng cao chất lượng thông tin thống kê. Một số nội dung khác trong Luật Thống kê năm 2003 cũng được sửa đổi, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn cũng như các quy định của pháp luật hiện hành.

Khắc phục tình trạng “vênh” số liệu

Theo đại diện Tổng cục Thống kê, trong thời gian qua, có sự chênh lệch số liệu giữa Tổng cục với bộ, ngành và giữa trung ương với địa phương. Nguyên nhân chủ yếu do chưa quy định chặt chẽ về nội dung, phương pháp tính, nguồn số liệu của các chỉ tiêu thống kê; thiếu các quy định cụ thể về trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong việc cung cấp, sản xuất, sử dụng thông tin thống kê; thẩm quyền điều phối của cơ quan thống kê trung ương; về ứng dụng công nghệ thông tin-truyền thông, cùng với việc thực thi Luật chưa nghiêm, chế tài xử lý vi phạm chưa đủ mạnh.

Để khắc phục tình trạng này, dự thảo Luật đã bổ sung các quy định cụ thể trách nhiệm về hệ thống thông tin thống kê nhà nước, hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia, bộ, ngành, cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã nhằm bảo đảm sự thống nhất từ khâu thu thập các dữ liệu hành chính, tổng hợp, xử lý, công bố thông tin và thống nhất về khái niệm, nội dung, phương pháp tính.

Dự thảo Luật cũng quy định về thẩm định hệ thống chỉ tiêu thống kê bộ, ngành, thẩm định phân loại thống kê ngành, lĩnh vực, thẩm định phương án điều tra, thẩm định chế độ báo cáo thống kê cấp bộ, ngành, thẩm định số liệu thống kê của bộ, ngành trong hệ thống chỉ tiêu thống kê quốc gia.

Đồng thời, bổ sung quy định các hành vi nghiêm cấm; bổ sung đầy đủ quyền và trách nhiệm của cả 3 nhóm chủ thể, gồm nhóm chủ thể cung cấp thông tin cho ngành thống kê, nhóm chủ thể sản xuất thông tin thống kê và nhóm sử dụng thông tin thống kê; đẩy mạnh ứng dụng phương pháp thống kê tiên tiến, công nghệ thông tin và truyền thông, đặc biệt là sử dụng dữ liệu từ các cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ sở dữ liệu bộ, ngành…

Với những điểm mới bổ sung trong Luật Thống kê (sửa đổi) cùng với sự phối hợp chặt chẽ của các ngành, các cấp, đại diện Tổng cục Thống kê khẳng định tình trạng chênh lệch số liệu thống kê giữa bộ, ngành, địa phương sẽ dần được khắc phục.

Công Minh