Thế giới đồng tình với Việt Nam, phản đối Trung Quốc

ASEAN đạt được sự đồng thuận về vấn đề Biển Đông

Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long hoan nghênh tuyên bố chung của các Bộ trưởng Ngoại giao Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) về tình hình nghiêm trọng hiện nay ở Biển Đông. Thủ tướng Lý Hiển Long nêu rõ quan điểm nhất quán của Singapore và các nước ASEAN khẳng định rằng an ninh và ổn định của khu vực phụ thuộc vào những gì xảy ra tại vùng biển này, do đó ASEAN cần phải có quan điểm (về tình hình hiện nay ở Biển Đông. Thủ tướng Singapore thừa nhận các nhà lãnh đạo ASEAN không phải đã thống nhất tất cả quan điểm, nhưng ít nhất "đã đạt được đồng thuận về nguyên tắc chung". Ông nói: "Tại hội nghị, không có tiếng nói bất đồng nào”.

Tổng thống Phillipines Benigno Aquino III cho  rằng, ASEAN đang đi đúng hướng trong vấn đề Biển Đông. Ông Aquino nói: "Năm nay, có một sự đồng thuận thực sự giữa các lãnh đạo ASEAN để cùng tiến tới xác định quyền lợi và nghĩa vụ của mỗi nước trên Biển Đông. Tất cả mọi người đều lắng nghe và thảo luận vấn đề, không có ý kiến phản đối. Vì vậy, tôi nghĩ đó là một bước đi đúng hướng. Vì vậy, chúng ta cần tỉnh táo và bình tĩnh, tiếp tục đối thoại theo đúng hướng mà chúng ta đang theo đuổi. Chúng tôi chân thành cảm ơn tất cả các nước thành viên ASEAN đang tham dự vào chương trình nghị sự và cùng đưa ra cách giải quyết tích cực, đặc biệt là kể từ khi chúng tôi gặp nhau lần cuối để thảo ra COC".

Quốc vương Brunei Haji Hassanal Bolkiah cho biết, ông lạc quan về tiến triển đạt được giữa các nước thành viên ASEAN nhằm xúc tiến các cuộc đàm phán với Trung Quốc, mang lại triển vọng tích cực cho vấn đề Biển Đông.

Cộng đồng quốc tế cần phản đối hành động của Trung Quốc

Hãng Kyodo đưa tin ngày 12/5, Nhật Bản đã bày tỏ ủng hộ lời kêu gọi của các nhà lãnh đạo Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) thực hiện kiềm chế và giảm leo thang căng thẳng giữa Trung Quốc và Việt Nam, sau khi Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương-981 trái phép trong vùng biển Việt Nam. Phát biểu tại cuộc họp báo, Chánh Văn phòng Nội các Nhật Bản Yoshihide Suga nói: "Chúng tôi hy vọng các nước liên quan sẽ không thực hiện những hành động đơn phương làm leo thang căng thẳng và hành động kiềm chế phù hợp với luật pháp quốc tế liên quan". Theo ông Suga, Nhật Bản "quan ngại sâu sắc" trước tình hình căng thẳng leo thang trong khu vực do "hành động khoan dầu đơn phương của Trung Quốc".

Trong một tuyên bố đăng tải trên trang web của Bộ Ngoại giao Anh, Quốc vụ khanh Bộ Ngoại giao Hugo Swire khẳng định: "Việc Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương-981 trong Vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam đã khiến căng thẳng leo thang trên Biển Đông". Anh ủng hộ tuyên bố của EU đưa ra ngày 8/5 và đã nêu vấn đề này với Chính phủ Trung Quốc ở cấp Bộ trưởng, kêu gọi tất cả các bên kiềm chế và tìm cách hạn chế căng thẳng leo thang.

Trước đó, người phát ngôn của Đại diện cấp cao phụ trách an ninh và đối ngoại của EU đã ra tuyên bố về tình hình căng thẳng trên Biển Đông sau khi Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan Hải Dương-981 trái phép trong vùng biển của Việt Nam, cũng như việc các tàu thuyền nước này, trong đó có tàu quân sự, uy hiếp, gây hại cho các tàu thuyền Việt Nam. Tuyên bố nhấn mạnh: "EU lo ngại các hành động đơn phương có thể ảnh hưởng đến tình hình an ninh trong khu vực, bằng chứng là các vụ va chạm gần đây giữa các tàu của Việt Nam và tàu Trung Quốc. Chúng tôi thúc giục các bên liên quan tìm kiếm giải pháp hòa bình và hợp tác, phù hợp với luật pháp quốc tế, cụ thể là Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS), tiếp tục đảm bảo tự do và an toàn hàng hải. Chúng tôi cũng kêu gọi các bên thực hiện các biện pháp nhằm làm giảm căng thẳng và tránh đưa ra các hành động đơn phương có thể gây bất lợi cho hòa bình và ổn định tại khu vực. Bằng hành động đưa giàn khoan tới cách bờ biển Việt Nam 120 hải lý, ngay trong vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam, Trung Quốc đã vượt quá các quyền của mình đồng thời vi phạm quyền chủ quyền của Việt Nam. EU sẽ tiếp tục theo dõi sát các diễn biến này”.

“Hành động (hạ đặt giàn khoan Hải Dương-981) là một bước đi mới trong tổng thể các hành động nhằm độc chiếm Biển Đông bằng đường chín đoạn mà Trung Quốc đã đưa ra trước đó. Đó là nhận định của Tướng Daniel Schaeffer, nguyên Tùy viên quân sự Pháp tại Việt Nam và Trung Quốc, nguyên cố vấn của Bộ Quốc phòng Pháp và là một nhà nghiên cứu về Biển Đông có uy tín. Tướng Daniel Schaeffer cho rằng trước hành động vi phạm quyền chủ quyền một nước như vậy, nếu cộng đồng quốc tế không làm gì để phản đối âm mưu này, Trung Quốc sẽ được hưởng lợi bởi những va chạm nhỏ ban đầu sẽ dần dần trở thành sự đã rồi, bản chất vấn đề nằm ở chỗ đó. Theo Tướng Daniel Schaeffer, mục tiêu tổng thể của Trung Quốc là hợp thức hóa "đường chín đoạn" nhằm vạch ra những không gian biển mà họ tuyên bố là có chủ quyền. Vụ việc hiện nay là một bước nối tiếp hàng loạt hành động trước đó, trong đó có việc Tổng công ty dầu khí Hải Dương Trung Quốc (CNOOC) thực hiện hồi tháng 6/2012 là mời các công ty nước ngoài làm việc với tập đoàn này trên 9 lô thuộc vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, tức ngoài khơi bờ biển Việt Nam.

Giáo sư danh dự Trường Đại học Tokyo, Akira Ishii nói: Tôi cho rằng "đường chín đoạn" mà Bắc Kinh vẽ ra trên Biển Đông quả thật là một điều “nực cười”. Dù có nói thế nào thì căn cứ vào luật pháp quốc tế, “đường chín đoạn” cũng hết sức phi lý. Và đương nhiên là các nước đã phản ứng trước sự phi lý của “đường chín đoạn” căn cứ theo luật pháp quốc tế. Chính phủ Trung Quốc luôn tuyên bố rằng Biển Đông nằm trong “lợi ích cốt lõi” của Bắc Kinh song tôi được biết không ít người Trung Quốc có quan điểm khác với chính quyền và họ ủng hộ quyền tự do đi lại trên biển của các quốc gia.

Tiến sỹ Gerhard Will, một chuyên gia về Đông Nam Á thuộc viện Khoa học và Chính trị Đức (SWP), đã bày tỏ phê phán hành động của Bắc Kinh. Theo ông Will, việc Trung Quốc đặt giàn khoan trái phép trong vùng đặc quyền kinh tế Việt Nam không chỉ khiến Việt Nam, mà nhiều nước khác cũng đặc biệt quan ngại.

Ông nêu rõ "hành động này là một sự thụt lùi nghiêm trọng cho những nỗ lực nhằm giảm thiểu xung đột trên Biển Đông cũng như việc thực hiện Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) đã được các ASEAN và Trung Quốc ký kết". Chuyên gia Đức cũng cho rằng việc Trung Quốc đặt giàn khoan Hải Dương-981 trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam rõ ràng vi phạm các quy định trong UNCLOS cũng như DOC. Ông cũng nhấn mạnh rằng để căng thẳng tiếp tục leo thang không phải là điều mong muốn của các nước Đông Nam Á cũng như lợi ích lâu dài của Trung Quốc và điều cần làm lúc này là phản ứng thận trọng trước sự khiêu khích của Trung Quốc - điều theo ông không hề dễ dàng với đại đa số người Việt.

Mạng tin tức India Writes Network (IWN) có bài bình luận với tựa đề ''Ấn Độ quan ngại Trung Quốc gia tăng hành động khẳng định chủ quyền ở Biển Đông''. Bài báo viết: Trong bối cảnh căng thẳng ở Biển Đông giữa Trung Quốc, Việt Nam và Philippines đang gia tăng, Ấn Độ đã lên tiếng bày tỏ sự quan ngại và nhấn mạnh vào sự cần thiết của việc duy trì sự tự do hàng hải tại vùng biển tranh chấp bởi Trung Quốc và 5 quốc gia Đông Nam Á. Phản ứng cứng rắn của Ấn Độ được đưa ra vào thời điểm hai ngày sau sự kiện đụng tàu xảy ra giữa Việt Nam và Trung Quốc tại vùng Biển Đông chiến lược và giàu tài nguyên, sau khi Tập đoàn Dầu khí của Trung Quốc đưa giàn khoan hiện đại tới khu vực quần đảo Hoàng Sa mà hai nước đang tranh chấp.

Đã tham gia hợp tác về nhiều mặt với các nước ASEAN, Ấn Độ nhanh chóng tái khẳng định tính cấp thiết của tự do hàng hải tại Biển Đông và vấn đề này cần được giải quyết thông qua Luật Biển Quốc tế.

Học giả Vinod Anand, chuyên viên cao cấp tại Quỹ quốc tế Vivekananda ở New Delhi khẳng định hành động này của Trung Quốc không chỉ vi phạm chủ quyền của Việt Nam, mà còn vi phạm các điều khoản của UNCLOS. Ông Vinod Anand nêu rõ việc Trung Quốc đưa giàn khoan cùng một hạm đội tàu và nhiều máy bay chiến đấu yểm trợ vào vùng biển Việt Nam là cách hành xử hiếu chiến, rõ ràng nhằm đẩy mạnh những yêu sách chủ quyền ở Biển Đông. Trong những năm qua, Trung Quốc đã sử dụng ba loại hình chiến tranh, gồm chiến tranh truyền thông, chiến tranh pháp lý và chiến tranh tâm lý để thúc đẩy yêu sách về chủ quyền lãnh thổ cả trên biển lẫn trên đất liền. Cách hành xử của Trung Quốc đi ngược lại các nguyên tắc quốc tế; các nước trong khu vực và cộng đồng quốc tế cần phối hợp nỗ lực buộc Trung Quốc tuân thủ các nguyên tắc quốc tế về tìm giải pháp cho tranh chấp.

Theo ông Vinod Anand, các nước thành viên ASEAN cần thắt chặt khối đoàn kết, cùng cộng đồng quốc tế yêu cầu Trung Quốc tham gia COC. Ông cũng nhấn mạnh cần phải giải quyết tranh chấp bằng biện pháp hòa bình; hành động hiếu chiến của Trung Quốc chỉ kích động thêm sự phản kháng, thù địch và căng thẳng, ảnh hưởng tiêu cực đến hòa bình và ổn định của khu vực.

Michael Wesley, một chuyên gia về châu Á thuộc Đại học Quốc gia Australia, cho rằng vụ việc giữa Trung Quốc và Việt Nam đang khiến các nhà phân tích xem xét lại quan điểm cho rằng Bắc Kinh đang muốn xoa dịu những nước Đông Nam Á khác.

Tại New York, Mỹ, nhà hoạt động xã hội Mỹ - bà Merle Ratner, điều phối viên Phong trào vận động trách nhiệm và cứu trợ nạn nhân chất độc da cam Việt Nam, đã lên án hành động Trung Quốc xâm phạm chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của Việt Nam. Bà Merle Ratner nói: Trung Quốc đã hoàn toàn vi phạm luật pháp Quốc tế, UNCLOS, cũng như Trung Quốc đã trắng trợn xâm phạm chủ quyền của Việt Nam. Đây là hành động nguy hiểm đe dọa đến sự ổn định của Việt Nam cũng như toàn khu vực. Quan điểm của nước Mỹ cũng như những người Mỹ chúng tôi là cực lực lên án và phản đối mạnh mẽ hành động ngang ngược của Trung Quốc, đồng thời hoàn toàn ủng hộ Việt Nam trong quá trình bảo vệ chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ.

Theo bà Merle Ratner: Việt Nam hãy cứ làm như những gì các bạn đang làm. Đó là quyết tâm bảo vệ chủ quyền của mình đến cùng. Song mặt khác Việt Nam cũng cần phát đi thông điệp rõ ràng là các bạn không hề mong muốn chiến tranh, mà muốn giải quyết bằng các biện pháp hòa bình để đem lại sự ổn định cho khu vực. Sự tham gia của cộng đồng quốc tế lúc này là vô cùng cần thiết. Sự tham gia của các tổ chức, các chính phủ thậm chí là các cá nhân sẽ góp phần tạo tiếng nói hiệu quả, cô lập Trung Quốc. Nói tóm lại mềm mỏng song cũng quyết tâm đến cùng để bảo vệ chủ quyền là cách các bạn nên làm và tôi nghĩ các bạn đang làm rất tốt việc này.

Các bạn cứ tin tưởng rằng chính nghĩa sẽ luôn chiến thắng. Trung Quốc không có quyền trong vùng biển của các bạn và đặc biệt hành động Trung Quốc gây hấn, tấn công các tàu của Việt Nam như vừa qua là đáng lên án, vi phạm nhân quyền. Họ phải nhanh chóng rút giàn khoan cũng như các tàu hộ tống của mình về nước.

Ba câu hỏi xung quanh hành động của Trung Quốc

Tờ Foreign Policy của Mỹ vừa đưa ra ba câu hỏi xung quanh vụ Trung Quốc hạ đặt trái phép giàn khoan dầu nước sâu Hải Dương-981 trên vùng biển thuộc chủ quyền Việt Nam. Đó là, Trung Quốc đang tìm cách đạt mục đích gì? Liệu vụ việc này có thể dẫn tới xung đột quân sự? Và vụ việc này có ý nghĩa như thế nào đối với chiến lược xoay trục của Mỹ về châu Á?

Tạp chí chuyên về chính sách ngoại giao này cũng đưa ra những câu trả lời ngắn gọn cho các câu hỏi trên:

Thứ nhất, giới quan sát cảm thấy khó hiểu trước hành vi gây hấn của Bắc Kinh vì hành vi này dường như không phù hợp với các tiếp cận trước đó của Bắc Kinh trong các mối quan hệ khu vực, đồng thời rất có thể “phản đòn”.

Thứ hai, những gì đang xảy ra có thể biến thành xung đột.

Thứ ba, ý muốn của Mỹ về duy trì ảnh hưởng trong khu vực có thể tùy thuộc vào cách mà Washington xử lý tranh chấp giữa Việt Nam và Trung Quốc, cũng như việc liệu các quốc gia khác trong khu vực có tin Washington sẵn sàng đương đầu với một Trung Quốc đang nổi lên.

Theo đánh giá của bài viết trên Foreign Policy, lâu nay, Bắc Kinh vẫn cho rằng, với chính sách xoay trục về châu Á, Mỹ đã “khuyến khích” các nước trong khu vực này có một lập trường cứng rắn hơn đối với Trung Quốc so với thời điểm mấy năm trước. Foreign Policy viết: Đối với một quốc gia đã dành 30 năm để thuyết phục láng giềng rằng mình đang tìm kiếm một “sự nổi lên hòa bình” về sức mạnh kinh tế lẫn chính trị như Trung Quốc, thì hành động cứng rắn là hạ đặt giàn khoan trái phép vào vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam, rồi dùng khoảng 80 tàu bảo vệ bờ biển và tàu hải quân để bảo vệ giàn khoan này, đang đặt ra những câu hỏi lớn. Câu hỏi lớn tiếp theo đặt ra là liệu vụ Hải Dương-981 có khả năng dẫn tới những diễn biến nghiêm trọng hơn? Có hai lý do dẫn tới lo ngại như vậy. Thứ nhất, không giống như Philippines và Nhật Bản, Việt Nam không có thỏa thuận quân sự chính thức nào với Mỹ, đồng nghĩa với việc Bắc Kinh không lo chuyện Washington buộc phải vào cuộc. Ngoài ra, Việt Nam và Trung Quốc đã đối đầu quân sự với nhau nhiều lần trong lịch sử hàng nghìn năm, gần đây nhất là cuộc chiến tranh biên giới năm 1979”.

“Một điều gì đó mang tính nền tảng đang diễn ra trong hành vi chính sách đối ngoại của Trung Quốc”, ông David Lai, một chuyên gia về Trung Quốc thuộc Viện Nghiên cứu chiến lược thuộc trường US Army War College trực thuộc quân đội Mỹ, nhận xét. “Người Trung Quốc đang chuyển từ chỗ ‘giấu mình, tránh xuất hiện’ sang chủ động hơn”.

Peter Dutton, người đứng đầu Viện Nghiên cứu hàng hải Trung Quốc thuộc trường US Naval War College thuộc Hải quân Mỹ, nhận xét: “Ổn định chính trị trong nước có lẽ là lợi ích quan trọng nhất mà Trung Quốc theo đuổi với chiến lược biển trong khu vực của họ”. Ông Dutton nhận thấy sự tương đồng giữa những gì đang diễn ra trên Biển Đông với cách Trung Quốc thúc đẩy chủ nghĩa dân tộc và phong trào bài Nhật trong cuộc tranh chấp quần đảo Senkaku/Điếu Ngư trên biển Hoa Đông năm 2012. “Đây là một cơ hội để tạo không gian chính trị trong nước bằng cách đẩy chủ đề chủ nghĩa dân tộc vào vị trí tỏa sáng nhất, thay đổi trọng tâm của sự chú ý”. “Cho dù không muốn tham gia trực tiếp vào vấn đề Biển Đông, thì điều đó cũng không có nghĩa là Washington sẽ tránh được việc tham gia. “Đây thực sự là một thách thức cho Mỹ. Một trong những mục tiêu của Mỹ ở khu vực này là trấn an đồng minh, đối tác và bạn bè. Và nếu chúng tôi không tham gia, thì khi đó việc trấn an này sẽ trở thành một mối nghi ngờ”.

Hành động của Trung Quốc đẩy căng thẳng lên một nấc thang mới

Tờ Wall Street Journal cho rằng, việc Trung Quốc đưa giàn khoan Hải Dương-981 vào Biển Đông của Việt Nam đã đưa cuộc tranh chấp lãnh thổ trên biển giữa hai quốc gia lên một nấc cao mới. Nhiều chuyên gia về an ninh và đối ngoại quốc tế cùng chung quan điểm cho rằng, hành động của Trung Quốc là nguy hiểm. Tờ báo trên dẫn ý kiến nhiều chuyên gia nói, cuộc đối đầu đang diễn ra trên Biển Đông là cuộc đối đầu nghiêm trọng nhất trong những năm gần đây giữa Việt Nam và Trung Quốc, đồng thời đánh dấu một bước leo thang mạnh trong ý chí của Bắc Kinh nhằm thiết lập chủ quyền đối với vùng biểu giàu tài nguyên thuộc chủ quyền của Việt Nam. Trao đổi với Wall Street Journal, một quan chức cấp cao thuộc Nhà Trắng xem diễn biến leo thang mới nhất trên Biển Đông là một phần trong chiến lược hành vi của Trung Quốc khi nước này tiếp tục tìm cách thiết lập chủ quyền đối với các khu vực tranh chấp.  “Chúng tôi thực sự rất quan ngại về điều này. Chúng tôi đã bày tỏ sự quan ngại của mình với phía Trung Quốc”, vị quan chức này cho biết.

Các học giả về an ninh nói rằng, diễn biến căng thẳng gia tăng mới nhất trên Biển Đông là kết quả tích tụ từ sự mất niềm tin sâu sắc của các nước nhỏ hơn trong khu vực đối với những dự định của Trung Quốc, sự cứng rắn ngày càng gia tăng của Trung Quốc và sự thiếu vắng như cơ chế để ngăn chặn và xử lý khủng hoảng.

Cuộc đối đầu này cũng cho thấy vai trò của các công ty năng lượng quốc doanh Trung Quốc như CNOOC trong việc thúc đẩy các tham vọng lãnh thổ của nước này, bất chấp việc lãnh đạo các doanh nghiệp này liên tục khẳng định họ chỉ có mục tiêu lợi nhuận chứ chẳng “ham hố” gì vấn đề chính trị.

Tờ The Diplomat đánh giá, nói cách khác, giàn khoan Hải Dương-981 là một tuyên bố chính trị về quyết tâm của Trung Quốc nhằm kiểm soát những khu vực mà nước này tuyên bố chủ quyền trên Biển Đông và thông điệp này không chỉ có ý nghĩa đối với Việt Nam và Philippines, mà cũng có ý nghĩa lớn không kém đối với Mỹ.

Giới phân tích nhận định rằng chiến thuật mới của Trung Quốc trong vấn đề tranh chấp biển đảo là tạo ra tình thế "chuyện đã rồi", từ đó ép đối phương hoặc là phải chấp nhận, hoặc là đi đến xung đột.

"Việc hạ đặt giàn khoan đắt tiền trên dường như cho thấy Trung Quốc ngày càng muốn có hành động lấn tới, sau đó mới chịu tiến hành đàm phán ngoại giao", bình luận viên Jane Perlez của tờ New York Times đánh giá. Jane Perlez nói tiếp: Chiến thuật mới của Trung Quốc đã được áp dụng từ cuối năm 2013 với việc đơn phương thiết lập Vùng Nhận dạng Phòng không (ADIZ) trên biển Hoa Đông, bao trùm quần đảo Senkaku/Điếu Ngư tranh chấp với Nhật Bản. Hiện nay, Bắc Kinh đang sử dụng công cụ nguy hiểm tiềm tàng trong chiến lược thôn tính Biển Đông, là ngành công nghiệp dầu khí với những giàn khoan mà quan chức nước này gọi là "lãnh thổ quốc gia di động"./.

Nguyễn Chiến (tổng hợp)