Thứ trưởng Bộ TN&MT Bùi Cách Tuyến tham dự Hội đàm trực tuyến về bauxite Tây Nguyên

Nhận lời mời của Báo điện tử VietnamNet và thực hiện chỉ đạo của Bộ trưởng Bộ TN&MT Phạm Khôi Nguyên, chiều ngày 27/11/2010, Thứ trưởng Bộ TN&MT kiêm Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường PGS.TS Bùi Cách Tuyến đã tham dự buổi Hội đàm trực tuyến về đánh giá tác động môi trường và tính hiệu quả kinh tế của các dự án bauxite Tây Nguyên.

Tham dự Hội đàm còn có: Ông Nguyễn Thanh Liêm, Trưởng ban Nhôm - Titan (Tập đoàn Than - Khoáng sản Việt Nam - TKV); Nhà văn Nguyên Ngọc và Ông Nguyễn Thành Sơn, Giám đốc công ty Năng lượng sông Hồng.

Trả lời câu hỏi của phóng viên Vietnamnet về đánh giá tác động môi trường, sinh thái của Bộ TN&MT đối với các dự án bauxitetrên, Thứ trưởng Bùi Cách Tuyến nói:

Tổng cục Môi trường là một đơn vị trực thuộc Bộ TN &MT, mới được thành lập 2 năm gần đây, có một số nhiệm vụ liên quan tới khía cạnh môi trường trong sản xuất và chế biến bauxite ở Tây Nguyên. Chúng tôi đã tiến hành một số công việc có liên quan.

Như chúng ta đều biết tháng 4 năm 2009 đã có một hội nghị về bauxite rất lớn, do Phó Thủ tướng Hoàng Trung Hải chủ trì. Sau đó Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã ký văn bản số 650/TTg-KTN ngày 29/4/2010 phân công cho 6 Bộ và các địa phương có liên quan.

Theo đó, liên quan tới vấn đề môi trường của hồ bùn đỏ, Bộ TN&MT được phân công 4 nhiệm vụ, trong đó hai nhiệm vụ là phối hợp, một nhiệm vụ là đề xuất và một nhiệm vụ là chủ trì. Hai nhiệm vụ phối hợp nằm trong mục 1, và mục 2 trong văn bản kể trên.

Trong Mục 1 giao nhiệm vụ cho Bộ Công Thương có trách nhiệm chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương liên quan để thẩm định thiết kế hồ bùn đỏ của dự án Tân Rai và Nhân Cơ trên cơ sở trình của TKV và đảm bảo an toàn lâu dài về môi trường.

Bộ TN &MT đã cử một tiến sĩ vào hội đồng do Bộ Công Thương thành lập; các chuyên viên của Bộ cũng đã họp nhiều lần để đóng góp ý kiến với Bộ Công Thương. Tháng 4/2010 Bộ Công Thương đã có văn bản thẩm định thiết kế hồ bùn đỏ do Tập đoàn TKV đệ trình.

Đó là nhiệm vụ thứ nhất mà Chính phủ giao. Nhiệm vụ thứ hai mà Chính phủ giao cho Bộ TN &MT nằm trong mục 2 là phối hợp với chính quyền địa phương giám sát chặt chẽ việc thực hiện các giải pháp môi trường của hai dự án Tân Rai và Nhân Cơ.

Thứ nhất, chúng tôi đã họp với chính quyền địa phương của Lâm Đồng và Đăk Nông và đã tư vấn cho hai sở TN&MT của hai địa phươngthành lập hai trung tâm quan trắc và các chỉ tiêu quan trắc đối với môi trường của hai tỉnh nói chung và đối với khu vực sản xuất bauxite nói riêng.

Kinh phí do Tập đoàn TKV cung ứng. Tập đoàn TKV cũng có văn bản gửi UBND các địa phương về việc cung cấp kinh phí cho việc thực hiện hai hệ thống quan trắc này.

Thứ hai,Bộ TN&MT đã thành lập một tổ giám sát và cử một Phó Tổng cục trưởng làm Tổ trưởng, trong đó có rất nhiều thành viên là những chuyên viên của Sở TN&MT địa phương, chính quyền địa phương và có người củaTKV cùng tham dự.

Đến thời điểm hiện nay, Tổ giám sát đã tổ chức giám sát ba lần, có báo cáo kết quả đầy đủ (hiện đang lưu lại trong hồ sơ lưu trữ của Bộ); có biên bản đối với nơi giám sát,sau đó có văn bảngửichủ đầu tư, nêu rõ những khuyến nghị mà tổ đã quan sát thấy trong thời kỳ giám sát.

Như vậy là đối với việc phối hợp với chính quyền địa phương thì có hai nội dung như trên và Bộ TN &MT đã hoàn thành nhiệm vụ mà Thủ tướng Chính phủ giao.

Nhiệm vụ thứ ba là đề xuất việc tăng cường công tác quản lý Nhà nước về môi trường đối với các dự án bauxite. Về việc này, trước khi diễn ra cuộc thẩm định đánh giá tác động môi trường, Bộ TN &MT đã cử 3 đoàn đi tham quan.

Đoàn thứ nhất đi đi khảo sát Brazil, đến vùng São Luis thăm Nhà máy Alumar sản xuất alumina và nhôm,đến các mỏ Juruti và Trompetas của Bắc Brazil trong vùng Amazon. Là nơi có bauxite cũng tương tự như ở Việt Nam về tính chất. Bản thân tôi cũng có mặt trong đoàn đó, người thứ hai là Cục trưởng cục Địa chất - Khoáng sản, người thứ ba là Vụ trưởng Vụ Khoa học Công nghệ của Bộ, người thứ tư là một chuyên viên của Cục Địa chất - Khoáng sản, người thứ năm là một người lo về thông tin truyền thông của Bộ. Cùng đi với Đoàn có chuyên viên của Văn phòng Chính phủ, của Văn phòng Trung ương Đảng, của TKV và một số người khác.

Đoàn thứ hai đi Tây Úc có Cục trưởng Cục Địa chất - Khoáng sản nhằm nghiên cứu về chế biến và khai thác bauxite tại đây và một số đoàn khác sang Trung Quốc để tìm hiểu thực tế ở đó.

Chúng tôi làm theo cách thức như là bác sĩ hội chẩn, tức là mình khảo sát nhiều nơi, thông tin tập trung có ý kiến, góp ý, đánh giá về lĩnh vực này.

Chúng tôi đã có những nghiên cứu cụ thể để tìm hiểu vì đất nước ta đang phát triển và đây là vấn đề mới cho nên việc nghiên cứu, tìm hiểu thực tiễn là việc làm rất quan trọng.Sau khi nghiên cứu xong, chúng tôi đã thành lập một tổ kỹ thuật gồm 15 nhà khoa học để tìm hiểu và đọc trước các đánh giá về tác động môi trường của TKV.

Hội đồng thẩm định ĐTM gồm 21 người, trong đó trên 80% là những nhà khoa học, những nhà quản lý đầu ngành có liên quan đến vấn đề khai khoáng về hóa học, về môi trường, về địa chất. Chúng tôi hết sức chú ý lắng nghe tiếng nói của các nhà khoa học trong các tổ và hội đồng và đã có các đề xuất, trong các tổ thẩm định.

Nhiệm vụ thứ tư là chủ trì phối hợp với các Bộ, ngành, địa phương tăng cường công tác quản lý chế biến, khai thác khoáng sản bauxite. Nhiệm vụ này chưa triển khai vì cả Tân Rai và Nhân Cơ đều chưa khai thác và chế biến.

Về câu hỏi của phóng viên ViệtnamNet: “ Có một điều mà rất nhiều nhà khoa học, nhân sĩ khác băn khoăn là tính an toàn và nguy cơ tác động tới môi trường của hai dự án bauxite Tây Nguyên. Mọi sự lo ngại đều nằm ở thì tương lai, về lý thuyết có thể an toàn, nhưng biến đổi khí hậu là khôn lường. Ông có thể cho biết với kịch bản xấu nhất, như mưa lũ và động đất cấp 7 cấp 8 thì điều gì sẽ xảy ra? Ông nghĩ gì về những nguy cơ này?”. Thứ trưởng Bùi Cách Tuyến nói :

Tất cả hoạt động của con người, dù trong công nghiệp hay nông nghiệp, giao thông vận tải, dịch vụ hay bất kỳ lĩnh vực nào khác đều có chứa đựng rủi ro.

Chính vì vậy khoa học ngày nay có hình thành ngành khoa học đánh giá rủi ro và quản lý rủi ro và khoa học này dựa trên nền tảng toán học, dựa trên các môn học liên quan đến xác suất thống kê. Nó sẽ xác định trong ngành nào đó độ rủi ro là bao nhiêu. Ví dụ như hãng Boeing, Airbus chế tạo ra chiếc máy bay thì khả năng nó tự nổ trên trời là bao nhiêu, cái đó người ta tính được.

Ngành khai khoáng cũng là ngành hết sức rủi ro, ví dụ như khai khoáng ở Nhật Bản trên bờ sông Jinsu, gây ra bệnh Itai-Itai do nhiễm cadmium cho người dân Nhật. Thậm chí việc hết sức từ thiện như UNICEF giúp dân Bangladesh lấy nước ngầm lên sử dụng để tránh bệnh đường ruột nhưng lại gây ra bệnh nhiễm độc arsen cho hằng triệu người dân trên đất nước này.

Những chuyện trong ngành khai khoáng các loại khác cũng hàm chứa những rủi ro đó, quan trọng nhất là phải làm sao tính toán được xác suất rủi ro đó và có những kế hoạch quản lý rủi ro. Ở đây, về việc này đã có phân định rất rõ trách nhiệm của các Bộ, ngành.

Trong văn bản của Thủ tướng CP thì vấn đề thiết kế hồ bùn đỏ là trách nhiệm của TKV, về mặt thẩm định bản báo cáo tác động môi trường là Bộ TN&MT, thẩm định về thiết kế kỹ thuật, thiết kế chi tiết hồ bùn đỏ khi thi công là trách nhiệm của TKV và Bộ Công Thương.

Về mặt phê duyệtĐTM, chúng tôi đã thực hiện rất kỹ lưỡng. Tôi lấy ví dụ: Khi phê duyệt dự án Nhân Cơ, nếu chủ đầu tư làm đầy đủ tất cả những yêu cầu đã nêu ra trong báo cáo thì tình hình rất tốt, chỉ trừ những xác suất rất nhỏ do tai biến.

Chẳng hạn bây giờ chúng ta lo nhất là về hồ bùn đỏ thì trong Quyết định phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường của Dự án “Nhà máy sản xuất alumin Nhân Cơ”, số 2538/QD-BTNMT ngày 31/12/2009, có ghi rõ chủ đầu tư phải:

1. Tính toán, lựa chọn các thông số kỹ thuật của hồ chứa bùn đỏ (đặc biệt lưu ý đối với diện tích, dung tích của hồ, kết cấu của lớp lót chống thấm; điều kiện địa chất ở khu vực hồ chứa bùn đỏ và đập chắn, kết cấu của đập chắn) và thể hiện đầy đủ các nội dung về sự cố có thể xảy ra (đặc biệt là sử dụng mô hình tính toán sự cố) kèm theo các giải pháp quan trắc chấn động, phòng chống ứng cứu sự cố vào hồ sơ thiết kế xây dựng hồ bùn đỏ và trình Bộ Công Thương phê duyệt theo quy định của pháp luật.

2. Trong quá trình xây dựng các hạng mục công trình của Dự án, thực hiện nghiêm túc các giải pháp kỹ thuật theo đúng hồ sơ thiết kế xây dựng hồ bùn đỏ, các hạng mục chính (nhà máy tuyển quặng bauxite, hồ quặng đuôi, nhà máy alumin, nhà máy nhiệt điện, nhà máy khí hóa than) và hạng mục khác được cơ quan có thẩm quyền phê duyệt; Sử dụng các tiêu chuẩn Xây dựng Việt Nam TCXDVN 261:2001 (bãi chôn lấp chất thải rắn) đối với thiết kế xây dựng hồ quặng đuôi và TCXDVN 320:2004 (bãi chôn lấp chất thải nguy hại) đối với thiết kế xây dựng hồ chứa bùn đỏ.

3. Tăng cường khả năng tái sử dụng nước trong sản xuất; Toàn bộ nước thải từ hồ bùn đỏ phải được thu gom, lắng và tuần hoàn cho quá trình sản xuất; Xây dựng hệ thống các mương thu gom và thoát nước mưa bề mặt nhằm bảo đảm không có dòng chảy tràn vào hồ bùn đỏ và hồ quặng đuôi, ngay cả khi có lượng mưa lớn.

4. Lưu giữ, thu gom và xử lý các loại chất thải ở thể rắn, thể lỏng và thể khí phát sinh trong quá trình thi công xây dựng và vận hành Dự án (đặc biệt là chất thải quặng đuôi từ Nhà máy tuyển quặng, bùn đỏ và bùn oxalat thải ra từ Nhà máy alumin, xỉ than và khí thải từ Nhà máy nhiệt điện, Nhà máy khí hóa than) đảm bảo các yêu cầu về vệ sinh môi trường và theo đúng quy định tại Nghị định số 59/2007/NĐ-CP ngày 09 tháng 4 năm 2007 của Chính phủ về quản lý chất thải rắn, Quyết định số 23/2006/QĐ-BTNMT ngày 26 tháng 12 năm 2006 của Bộ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trường về việc ban hành Danh mục chất thải nguy hại, Thông tư số 12/2006/TT-BTNMT ngày 26 tháng 12 năm 2006 của Bộ Tài nguyên và Môi trường hướng dẫn điều kiện hành nghề và thủ tục lập hồ sơ, đăng ký, cấp phép hành nghề, mã số quản lý chất thải nguy hại; Tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn, quy chuẩn về môi trường và các quy định khác của pháp luật hiện hành.

5. Lập kế hoạch và bảo đảm các phương án cần thiết để phòng ngừa và ứng cứu sự cố môi trường trong quá trình hoạt động của Dự án; đảm bảo an toàn lao động, vệ sinh công nghiệp và phòng chống cháy, nổ trong giai đoạn xây dựng và giai đoạn vận hành theo đúng các quy định của pháp luật.

6. Tiến hành trồng cây xanh tại những vị trí thích hợp trong khu vực Dự án nhằm tạo cảnh quan môi trường, hạn chế sự rửa trôi, xói mòn đất do mưa lũ và giảm thiểu tiếng ồn, bụitrong quá trình hoạt động của Dự án.

7. Thực hiện đầy đủ quy trình đóng cửa hồ bùn đỏ, hồ quặng đuôi, bãi thải xỉ và phục hồi môi trường từng phần theo tiến độ vận hành Dự án; tổ chức nghiên cứu, ứng dụng các giải pháp kỹ thuật, sử dụng các giống cây phù hợp cho việc cải tạo, phục hồi môi trường của Dự án.

8. Bảo đảm đủ kinh phí để thực hiện các hoạt động bảo vệ môi trường và chương trình quan trắc, giám sát môi trường như đã nêu trong báo cáo đánh giá tác động môi trường; số liệu quan trắc phải được cập nhật và lưu giữ để cơ quan quản lý Nhà nước theo dõi và kiểm tra.

9. Thực hiện nghiêm túc các yêu cầu Ủy ban nhân dân và Ủy ban Mặt trận Tổ quốc của các địa phương nơi thực hiện Dự án và theo đúng quy định của pháp luật; phối hợp chặt chẽ với chính quyền địa phương trong quá trình thực hiện Dự án để bảo đảm an ninh trật tự; Tuyên truyền nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường đối với nhân dân địa phương, công nhân tham gia thi công và vận hành Dự án.

10. Tuân thủ các quy định về an toàn hóa chất, phòng cháy, chữa cháy, ứng cứu sự cố, an toàn lao động, tài nguyên nước, khoáng sản, bảo vệ và phát triển rừng và các quy định khác của pháp luật trong các hoạt động của Dự án.

11. Dự án chỉ được đi vào hoạt động chính thức sau khi được cơ quan có thẩm quyền cấp giấy xác nhận về việc Chủ dự án đã thực hiện các nội dung của báo cáo và các yêu cầu của Quyết định phê duyệt báo cáo đánh giá tác động môi trường này.

Như vậy về trách nhiệm của Bộ TN &MT là chỉ nêu ra nguyên lý, mục tiêu phải đạt được. Còn đạt được như thế nào và những chi tiết kỹ thuật thì các anh em chuyên viên, các nhà khoa học ngành khai thác có trách nhiệm đưa ra để bảo đảm được mục tiêu.

Trong phê duyệt này chúng tôi cũng nói đến việc tái sử dụng nước, những vấn đề thu gom nước bên hai hồ và bảo đảm thoát nước mưa bề mặt, đảm bảo không có hồ bùn đỏ chảy tràn ngay cả khi có lượng mưa lớn.

Những kế hoạch phòng ngừa ứng cứu thảm họa môi trường, tiến hành phục hồi, hoàn thổ, rồi phải đảm bảo kinh phí cho các hoạt động bảo vệ môi trường để đảm bảo cho việc hoạt động của nhà máy không ảnh hưởng đến cộng đồng.

Về kinh nghiệm ở Brazil , trong phạm vi quan sát được đến đâu thì tôi trình bày đến đó. Như dự án bauxite ở Brazil thì hồ bùn đỏ của họ được thiết kế và khoảng 10 người của nhóm khảo sát đã chứng kiến những cây đã mọc được hơn 20 tuổi trên hồ bùn đỏ thứ nhất.

Còn hồ thứ 2 là trên đó đã thiết lập một công viên và cây cũng được mười mấy tuổi. Nếu VietNamNet cần tôi sẽ cung cấp toàn bộ hình ảnh và video về việc đó để bất kỳ độc giả nào cần xem thì xem.

Còn hồ bùn đỏ thứ 3 đang sử dụng, chúng tôi chưa được biết đặc tính hồ ở Hungary, nhưng ở Brazil thì họ đào sâu xuống đất từ 15-20m và bùn đỏ bên trong chịu lực do chính bản thân nền và vách đất và khi họ đổ đến ngang mặt đất rồi thì họ đổ thêm theo hình kim tự tháp, tức là họ bắt đầu dùng các bao chứa vật liệu để nâng cao 2 đến 3 tấc, lớp đất khô đi thì họ bắt đầu co hẹp lại, đổ thêm một lớp nữa. Sau cùng là họ đổ thêm một lớp đất dày độ 6-7m và trồng cây lên trên.

Bên hồ bùn đỏ thứ 3 mà họ đang sử dụng, có hồ thứ 4 chưa sử dụng và cùng diện tích. Như vậy trong quá trình nước mưa chảy trên mặt hồ, tôi khảo sát thấy nó sẽ chảy xuôi 4 phía như theo vách kim tự tháp và nước sẽ chảy dọc các đường rãnh xung quanh và sau đó nó sẽ được bơm ra bằng đường ống dẫn.

Trong trường hợp mưa lớn mà bơm không hết thì nó sẽ chảy vào hồ thứ 4, sẽ được sử dụng trong tương lai và độ lớn của hồ này bằng hồ đang sử dụng.

Đó là những điều chúng tôi khảo sát được ngay tại chỗ và trong mấy chục năm sử dụng nó không có vấn đề gì.

Còn ở Hungary tôi không phát biểu được vì cũng chưa khi nào đến để xem và chưa biết nó thế nào. Tuy nhiên những gì thấy từ việc xử lý bùn đỏ ở Brazil , họ làm rất là bài bản và đáng tin cậy.

Một việc nữa tôi cũng muốn đề cập ở đây là vấn đề hoàn thổ. Đoàn khảo sát đã đứng sát ngay tại khu vực mà họ đang khai thác. Bên Brazil thì những điều mà chúng tôi khảo sát thấy là lớp bauxite không cạn như ở Việt Nam , ở chúng ta chỉ cần 2-3m là có thể bóc được lớp bauxite bên dưới rồi. Nhưng Brazil thì phải bào lớp đất phía trên sâu hơn, sau đó mới lấy lớp bauxite.

Cách họ làm là họ bào lớp đất ấy sang một bên, họ khai thác hết lớp bauxite đi, rồi họ đẩy lớp đất mặt ấy về, sau đó họ mới khai thác đất mặt thuộc lô khai thác bên cạnh dồn qua lô cũ cho đầy và trồng cây lên trên. Cây con ươm sẵn trong một vườn ươm rất lớn của công ty.

Trước đây tôi là Hiệu trưởng của một trường đại học nông nghiệp, tôi đã đến nhiều Đại học Nông nghiệp rồi nhưng tôi chưa thấy một Đại học Nông nghiệp Việt Nam nào có một vườn ươm cây lớn như thế. Họ cũng làm một nhà lưu trữ các giống loài thực vật bản địa..

VNN