Tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý, đảm bảo cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội cho phát triển Thành phố Hồ Chí Minh

Tại phiên họp thứ 51 diễn ra vào chiều tối 24/11, Ủy ban Thường vụ Quốc hội (UBTVQH) xem xét về dự thảo Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị quyết số 98/2023/QH15 về thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố Hồ Chí Minh.

Xây dựng, phát triển Thành phố Hồ Chí Minh trở thành siêu đô thị lớn nhất tại Đông Nam Á

Tờ trình của Chính phủ do Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng trình bày cho biết, mục tiêu xây dựng và ban hành Nghị quyết của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều tại Nghị quyết số 98/2023/QH15 nhằm tiếp tục hoàn thiện cơ sở pháp lý, đảm bảo cơ chế, chính sách đặc thù, vượt trội, chặt chẽ, khả thi, hiệu quả hơn, đáp ứng yêu cầu cấp thiết trong thu hút nhà đầu tư chiến lược, huy động nguồn lực trong và ngoài nước cho đầu tư phát triển kinh tế - xã hội của Thành phố, đáp ứng yêu cầu, định hướng phát triển Thành phố sau hợp nhất; khắc phục những khó khăn, vướng mắc, bất cập phát sinh trong quá trình thi hành Nghị quyết số 98/2023/QH15 để xây dựng, phát triển Thành phố Hồ Chí Minh trở thành siêu đô thị lớn nhất tại Đông Nam Á với vị trí, vai trò là đầu tàu dẫn dắt, hạt nhân, động lực tăng trưởng của Vùng Đông Nam Bộ và Tây Nam Bộ.

Dự thảo Nghị quyết được xây dựng trên quan điểm là bảo đảm tuân thủ các quy định của Hiến pháp 2013; phù hợp với các Nghị quyết của Bộ Chính trị: Nghị quyết số 31-NQ/TW và Nghị quyết 24-NQ/TW; phù hợp với cam kết, điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia ký kết; bảo đảm bình đẳng giới, chính sách dân tộc.

Đồng thời, chỉ quy định một số cơ chế, chính sách phù hợp, thực sự cần thiết đối với yêu cầu phát triển của Thành phố thuộc thẩm quyền quyết định của Quốc hội nhưng chưa có luật điều chỉnh hoặc khác với quy định của luật hiện hành; tiếp tục kế thừa các cơ chế, chính sách đã được Quốc hội cho phép tại Nghị quyết số 98/2023/QH15; bổ sung các cơ chế, chính sách phù hợp đang được thí điểm tại một số địa phương.

Tăng cường phân cấp, ủy quyền cho Thành phố nhằm tăng tính chủ động, sáng tạo, tăng tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của chính quyền Thành phố Hồ Chí Minh, đồng thời đảm bảo nhiệm vụ kiểm tra, giám sát của Quốc hội, Chính phủ, Ủy ban nhân dân (UBND) Thành phố. Việc thí điểm ban hành các chính sách mới phải được đồng thuận của người dân và doanh nghiệp; bảo đảm sự ổn định cho sự phát triển kinh tế, xã hội của Thành phố, không ảnh hưởng lớn đến môi trường đầu tư, kinh doanh.

Cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố phải có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với bối cảnh thực tiễn phát triển của địa phương và phù hợp với khả năng cân đối nguồn lực của Nhà nước, tạo động lực, đột phá mới cho Thành phố, từng bước giải quyết các điểm nghẽn, thách thức và đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới; đảm bảo tính tương đồng với các chính sách của một số tỉnh, thành phố lớn khác trong cả nước.

Về phạm vi điều chỉnh, dự thảo Nghị quyết cơ bản giữ nguyên phạm vi điều chỉnh như Nghị quyết số 98/2023/QH15 hiện hành (quy định thí điểm một số cơ chế, chính sách đặc thù phát triển Thành phố Hồ Chí Minh về quản lý đầu tư; tài chính, ngân sách nhà nước; quản lý đô thị, tài nguyên, môi trường; danh mục ưu tiên thu hút nhà đầu tư chiến lược vào Thành phố; quản lý khoa học và công nghệ, đổi mới sáng tạo; tổ chức bộ máy của chính quyền Thành phố), đồng thời, bổ sung quy định về thành lập Khu thương mại tự do Thành phố Hồ Chí Minh và bỏ nội dung liên quan thành phố Thủ Đức do đã kết thúc hoạt động từ ngày 1/7/2025 khi triển khai việc tổ chức chính quyền địa phương 2 cấp.

Đối tượng áp dụng là: Cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị và các tổ chức chính trị - xã hội. Tổ chức chính trị xã hội - nghề nghiệp, tổ chức xã hội và tổ chức xã hội - nghề nghiệp. Các tổ chức, cá nhân khác có liên quan.

Dự thảo Nghị quyết có bố cục gồm 3 điều: Điều 1 quy định về việc sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị quyết số 98/2023/QH15 ngày 24 tháng 6 năm 2023 của Quốc hội (gồm 8 khoản, sửa đổi, bổ sung 06 điều, bổ sung 01 điều của Nghị quyết số 98/2023/QH15). Điều 2 quy định về hiệu lực thi hành. Điều 3 quy định về điều khoản chuyển tiếp.

Việc bổ sung quy định về thành lập Khu thương mại tự do Thành phố Hồ Chí Minh là cần thiết

Về thành lập Khu Thương mại tự do Thành phố Hồ Chí Minh, Bộ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Văn Thắng cho hay, trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu ngày càng gay gắt, các mô hình khu thương mại tự do, khu phi thuế quan, khu tài chính đặc biệt đã chứng minh hiệu quả trong việc thu hút đầu tư chất lượng cao, phát triển dịch vụ hiện đại và thúc đẩy đổi mới sáng tạo tại nhiều quốc gia.

Tuy nhiên, pháp luật hiện hành (Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Hải quan, Luật Thuế, Luật Quản lý ngoại thương...) chưa có quy định về một mô hình tích hợp, có tính thử nghiệm thể chế tổng hợp, kết hợp giữa khu phi thuế quan, khu công nghiệp, khu logistics, khu thương mại - dịch vụ và trung tâm tài chính với cơ chế quản lý, chính sách ưu đãi vượt trội và được phân quyền mạnh mẽ cho địa phương.

Do đó, việc bổ sung quy định về thành lập Khu thương mại tự do Thành phố Hồ Chí Minh là cần thiết nhằm tạo không gian thể chế đặc thù, vượt trội, góp phần đưa Thành phố Hồ Chí Minh trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, thương mại quốc tế của khu vực, đồng thời, tạo cơ sở pháp lý để Thành phố Hồ Chí Minh thực hiện thí điểm mô hình mới, kiểm nghiệm chính sách trước khi nhân rộng ra các địa phương khác.

Xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn, dự thảo Nghị quyết bổ sung Điều 7a quy định thiết lập khung pháp lý đầy đủ cho mô hình Khu thương mại tự do, bao gồm: vị trí, cơ cấu khu chức năng, cơ chế quản lý, thẩm quyền, chính sách đất đai, ưu đãi đầu tư, đơn giản hóa thủ tục hành chính và cơ chế hải quan đặc thù.

Các điểm đặc thù, vượt trội so với quy định hiện hành bao gồm: Chính sách về thẩm quyền và thủ tục thành lập khác với các khu công nghiệp, khu kinh tế hiện nay do Thủ tướng Chính phủ quyết định, quy định mới trao thẩm quyền cho Ủy ban nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh quyết định thành lập, mở rộng, điều chỉnh ranh giới Khu thương mại tự do, coi đây là quyết định điều chỉnh cục bộ quy hoạch chung Thành phố. Đồng thời, Hội đồng nhân dân Thành phố quy định trình tự, thủ tục thành lập, mở rộng, điều chỉnh ranh giới Khu thương mại tự do. Cách thiết kế này tăng tính chủ động và linh hoạt của địa phương.

Bên cạnh đó, về chính sách về mô hình tổ chức và cơ chế quản lý, Ban Quản lý các Khu chế xuất và công nghiệp Thành phố Hồ Chí Minh là cơ quan trực thuộc Ủy ban nhân dân Thành phố, thực hiện các chức năng, nhiệm vụ quản lý nhà nước trực tiếp đối với Khu thương mại tự do, quản lý và tổ chức thực hiện chức năng cung ứng dịch vụ hành chính công và dịch vụ hỗ trợ khác trong Khu thương mại tự do, tương tự mô hình "một đầu mối" hành chính. Quy định này đơn giản hóa bộ máy, rút ngắn quy trình xử lý, khắc phục tình trạng phân tán thẩm quyền giữa các sở ngành.

Trình Quốc hội xem xét, thông qua theo trình tự, thủ tục tại Kỳ họp thứ 10

Thẩm tra Tờ trình của Chính phủ, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Phan Văn Mãi nhấn mạnh, căn cứ các cơ sở chính trị, pháp lý, quan điểm và mục tiêu tại Tờ trình của Chính phủ và hồ sơ dự án Nghị quyết kèm theo, Ủy ban tán thành sự cần thiết ban hành Nghị quyết trình Quốc hội xem xét, thông qua theo trình tự, thủ tục tại Kỳ họp thứ 10 Quốc hội khóa XV.

Tuy nhiên, Thường trực Ủy ban cho rằng, các chính sách phân cấp, phân quyền và quản lý vốn nhà nước mang tính đột phá nên được nghiên cứu kỹ, đồng thời thiết lập cơ chế kiểm soát, giám sát hiệu quả để phòng chống lạm quyền, tham nhũng. Cơ chế, chính sách về bảo lãnh của Chính phủ có thể tạo ràng buộc pháp lý lớn, tiềm ẩn rủi ro Nhà nước bị kiện tại trọng tài quốc tế.

Cùng với đó, cơ chế đối với dự án triển khai thực hiện trên biển liên quan quốc phòng, chủ quyền cần thận trọng; một số chính sách ưu tiên cần được rà soát để phù hợp với chủ trương khuyến khích kinh tế tư nhân theo Nghị quyết 68-NQ/TW. Có chính sách chưa hoàn toàn phù hợp hoặc chưa có chủ trương mới của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương. Một số quy định chồng lấn, khác với các luật mới sửa đổi (Luật Đầu tư công, Luật Đầu tư và quản lý vốn nhà nước tại doanh nghiệp, Luật Điện lực, Luật PPP), cần làm rõ tính cần thiết quy định tại Nghị quyết khác so với quy định vừa mới sửa đổi và mới thực hiện với thời gian rất ngắn.

Vì vậy, Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị Cơ quan soạn thảo làm rõ cơ chế kiểm soát khi thực hiện các chính sách đặc thù; Chính phủ báo cáo, xin ý kiến cấp có thẩm quyền về các cơ chế, chính sách đề xuất, bảo đảm đầy đủ cơ sở chính trị.

Cơ quan soạn thảo cần tiếp tục phối hợp với Bộ Quốc phòng, Bộ Công an rà soát, bổ sung đánh giá và quy định để bảo đảm về quốc phòng, an ninh; đồng thời rà soát chính xác của các nội dung báo cáo; rà soát kỹ lưỡng, thiết kế chính sách thận trọng đảm bảo các cơ chế, chính sách được ban hành không hợp thức hoá các sai phạm trước đó, đồng thời không tạo khoảng trống pháp lý để có thể phát sinh gian lận, tiêu cực khi tổ chức áp dụng.

Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính cũng đề nghị cơ quan soạn thảo rà soát, phân định rõ tính cấp bách và tính hợp lý của từng giải pháp, xác định nội dung nào phải quy định ngay tại Nghị quyết và nội dung nào nên đưa vào dự án luật, nghị quyết khác đang trình hoặc chương trình lập pháp nhiệm kỳ tới. Đề nghị chỉ đưa vào dự thảo Nghị quyết những nội dung khác luật, nghị quyết của Quốc hội; không quy định nội dung thuộc thẩm quyền ban hành văn bản dưới luật của Chính phủ, bộ, ngành, địa phương, phù hợp tinh thần đổi mới xây dựng pháp luật tại Nghị quyết số 66-NQ/TW.

Một số nội dung lớn, liên quan đến nội dung đề xuất khác với quy định hiện hành của pháp luật về đất đai, bảo lãnh Chính phủ, bảo lãnh ngoại hối, thời hạn BOT, lựa chọn nhà đầu tư và cam kết bằng USD... là những chính sách có tác động lớn, vượt khung pháp luật hiện hành, ảnh hưởng đến an ninh năng lượng, an toàn tài chính - tiền tệ quốc gia, tiềm ẩn nhiều rủi ro khó lường, chưa được đánh giá kỹ lưỡng. Thường trực Ủy ban Kinh tế và Tài chính đề nghị Cơ quan trình dự thảo Nghị quyết thuyết minh rõ về sự cần thiết, cơ sở đề xuất và báo cáo Bộ Chính trị cho ý kiến chỉ đạo trước khi tiếp thu, hoàn thiện dự thảo Nghị quyết trình Quốc hội.

Hải Liên