Tượng đài phải mang tính nhân văn và có chất lượng nghệ thuật cao

Tượng đài- tiếng nói của thời đại

Điêu khắc ngoài trời bao gồm tượng đài, tượng vườn và các loại hình nghệ thuật mang ngôn ngữ điêu khắc, là bộ phận cấu thành nền mỹ thuật Việt Nam. Tượng đài là công trình văn hóa nghệ thuật được xây dựng ở ngoài trời, bằng chất liệu bền vững, là tiếng nói của thời đại, phản ánh sinh động đời sống văn hóa, chính trị, xã hội, với chức năng quan trọng nhất là giáo dục tư tưởng và thẩm mỹ cho công chúng.

Trong suốt nửa thế kỷ qua, nội dung chính của các tượng đài ở nước ta là tôn vinh và tưởng niệm các anh hùng liệt sĩ, danh nhân văn hóa, lãnh tụ cách mạng; ca ngợi  những chiến công hiển hách của cha ông trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng đất nước. Việc xây dựng tượng đài thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn của dân tộc; mặt khác tượng đài còn tạo nên những trung tâm văn hóa, nghệ thuật làm đẹp cảnh quan môi trường, thu hút công chúng, khách tham quan tới chiêm ngưỡng.

Từ những năm 60 của thế kỷ trước, chúng ta đã xây dựng những tượng đài có giá trị, bằng chất liệu bê tông như: Tượng Bác Hồ ở đảo Cô Tô, Dân quân Nam Ngạn Hàm Rồng, chiến thắng Kép... Thời kỳ sau Giải phóng Miền Nam thống nhất đất nước cũng có nhiều tượng đài đẹp được xây dựng như: Tượng đài Thủ khoa Huân, tượng đài Chiến thắng Sông Lô, tượng đài Bác Hồ ở Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh...

Trong những năm gần đây, nhiều địa phương trong cả nước đã tiếp tục xây dựng nhiều tượng đài, nhằm giáo dục truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, tinh thần đấu tranh cách mạng cho các thế hệ hôm nay và mai sau. Theo số liệu thống kê của các Sở Văn hóa- Thể thao và Du lịch, hiện cả nước có hơn 360 tượng đài, trong đó nhiều nhất là Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh.

Hiện nay đã có 13 trại sáng tác điêu khắc được tổ chức ở các địa phương có thế mạnh về du lịch như: Hà Nội, Huế... Các trại điêu khắc này đã giới thiệu gần 400 tác phẩm của 90 tác giả trong nước và hơn 30 tác giả nước ngoài.

Thiếu tượng đài và chất lượng xây dựng nhiều khiếm khuyết

Chúng ta chưa thể quên sự việc: Ngay sau khi khánh thành vào năm 2004, tượng đài Chiến thắng Điện Biên Phủ, đặt tại trung tâm thành phố Điện Biên - khối tượng đài đúc bằng đồng, nặng 220 tấn, được đánh giá là quy mô và tốn kém nhất từ trước đến nay, đã bị hư hỏng nặng. Dư luận cho rằng khối tượng đài này được đúc bởi đồng kém chất lượng, những người thực hiện đã lợi dụng việc xây dựng tượng đài để trục lợi. Do sạt lở chân tượng phải đầu tư thêm 4 tỉ đồng để khắc phục.

Đó là một ví dụ cho thấy chất lượng của các tượng đài ở nước ta còn thấp. Tượng đài ở VN còn bộc lộ nhiều khiếm khuyết, đặc biệt là chất lượng xây dựng hạ tầng và khâu thể hiện chất liệu của các làng nghề. Nhà điêu khắc Lưu Danh Thanh cho rằng: "Công nghệ đúc của các làng nghề ở nước ta hiện nay tồn tại dưới dạng cha truyền con nối. Với công nghệ đúc hiện nay chỉ nên đúc tượng cao từ 5 đến 6 mét là vừa sức và đảm bảo độ an toàn về các mặt".

"Quan niệm về xây dựng tượng đài của chúng ta hiện nay còn đơn giản, chưa đúng tầm. Điêu khắc ngoài trời của chúng ta còn đơn điệu, lại đẹp ít, xấu nhiều"- Nhà phê bình mỹ thuật Lê Quốc Bảo thẳng thắn nhận xét.

Nhà điêu khắc Đào Châu Hải thì trăn trở: "Nhìn lại những tác phẩm điêu khắc tượng đài của chúng ta mấy chục năm qua, phần lớn bị hạn chế và nghèo nàn về ý tưởng phong cách. Sự can thiệp quá sâu, đôi khi mang tính duy lý của một số nhà đầu tư, đặt ra những khuôn mẫu, công thức cho chủ đề. Cộng với sự thiếu trách nhiệm của Hội đồng nghệ thuật, đã biến tác giả điêu khắc trong nhiều trường hợp từ chủ thể sáng tạo thành công nhân thể hiện các yêu cầu mang tính áp đặt của Chủ đầu tư". Nhà điêu khắc Đào Châu Hải cũng cho rằng các tác phẩm điêu khắc ngoài trời còn yếu về mặt xây dựng hình tượng. Để thể hiện tượng đài mang tầm cỡ quốc gia thì không nên chỉ trông mong và giao nhiệm vụ cho các làng nghề chủ yếu là sản xuất các mặt hàng thủ công mỹ nghệ, ít có kinh nghiệm tổ chức, thi công các công trình lớn, phức tạp liên quan đến nhiều chuyên ngành khác như: xây dựng, kiến trúc, qui hoạch, đô thị.v.v...

Ông Chu Quang Cường, Vụ trưởng thuộc Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội nêu ra những bất cập ở góc độ quản lý như: hệ thống pháp luật để quản lý các hoạt động điêu khắc còn thiếu, chưa đồng bộ, tính pháp lý chưa cao; Chưa có sự kết hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa qui hoạch không gian sống với qui hoạch các công trình điêu khắc, nên rất nhiều công trình điêu khắc được đặt vào vị trí không phù hợp, thậm chí gây phản cảm; Đào tạo bồi dưỡng về điêu khắc mới chỉ quan tâm đến những người làm điêu khắc chuyên nghiệp mà chưa chú ý nâng cao kiến thức cơ bản cho thợ điêu khắc trong các làng nghề và thưởng thức nghệ thuật điêu khắc. Đầu tư nguồn lực để phát triển điêu khắc ngoài trời còn hạn chế.

Giải pháp toàn diện để nâng cao chất lượng tác phẩm điêu khắc

Nhà điêu khắc Lưu Danh Thanh đề nghị phải chấn chỉnh các công ty đang đảm trách việc nhận thầu các công trình tượng đài, cần có hội đồng tư vấn và kiểm định chất lượng vật liệu đúc để đưa ra những chỉ số trước khi đúc và duyệt giá. Cần qui định chặt chẽ cho các đơn vị đúc đồng, trước khi đúc phải tạo được mẫu đồng nhất với số lượng tương ứng bằng trọng lượng của tượng mẫu và đem kiểm nghiệm trước khi dùng đại trà.

Ông Chu Quang Cường và nhiều nhà điêu khắc, nghệ thuật cho rằng cần tăng cường nghiên cứu khoa học, phát triển mạnh đào tạo, bồi dưỡng kiến thức điêu khắc; đào tạo, bồi dưỡng những người làm nghề điêu khắc, đào tạo cán bộ quản lý điêu khắc; bên cạnh đó nâng cao kiến thức phổ thông về điêu khắc để nâng cao dân trí.

Bên cạnh đó, cần mở rộng các hoạt động giao lưu quốc tế trên lĩnh vực điêu khắc ngoài trời để quảng bá sản phẩm; học tập, tiếp thu kiến thức của các nước phát triển. Tăng đầu tư từ ngân sách và phát triển xã hội hóa điêu khắc ngoài trời nhằm huy động nguồn lực toàn xã hội để phát triển lĩnh vực này. Điêu khắc ngoài trời của Việt Nam hiện tại và tương lai gần nên phát triển với qui mô nhỏ, nhưng tinh tế, chất lượng nghệ thuật cao và khai thác những chủ đề có tính nhân văn./.

Mai Hồng