Tưởng nhớ “Người hát Xẩm cuối cùng của thế kỷ 20”

Nghệ nhân Hà Thị Cầu trong một lần biểu diễn hát Xẩm ở Hà Nội năm 2011. Ảnh: VGP/Mai Hồng

Nghệ nhân Hà Thị Cầu tên thật Hà Thị Năm, sinh năm 1917 tại huyện Ý Yên, tỉnh Nam Định trong một gia đình 3 đời hát xẩm. Cha mất sớm, bà cùng mẹ về sinh sống tại thôn Quảng Phúc, xã Yên Phong, huyện Yên Mô, Ninh Bình. Từ năm lên 8, cô bé Hà Thị Năm đã theo theo bố mẹ đi khắp các chợ vùng quê hành nghề hát xẩm kiếm sống.

Có lẽ từ đó, những câu hát rong nơi kẻ chợ đã ăn sâu vào tâm hồn bà.

Cùng với cây đàn, “người đàn bà hát Xẩm” ấy đã đi khắp chốn cùng quê kiếm sống và rồi với thời gian, bà đã trở thành nghệ nhân hát Xẩm có một không hai của nghệ thuật dân gian Việt Nam.

Bà đã được Nhà nước tặng danh hiệu "Nghệ sĩ Ưu tú"; Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam tặng danh hiệu “Nghệ nhân dân gian” vào năm 2004 và năm 2008 được trao Giải thưởng Đào Tấn, giải thưởng tôn vinh những cá nhân, tập thể có đóng góp lớn cho văn hóa nghệ thuật dân tộc. Dù không giàu có nhưng bà luôn sẵn lòng dạy hát Xẩm cho tất cả những ai yêu điệu hát này mà không đòi hỏi một đồng thù lao nào cả.

Những năm cuối  đời, do già yếu không đi hát được nữa, nhưng mỗi khi hát, giọng hát của người đàn bà hơn 90 tuổi ấy vẫn rất khỏe, chắc nịch, rõ ràng.

Cả đời nghệ nhân Hà Thị Cầu đã vịn vào những câu hát Xẩm mà nuôi chồng, con nhưng điều đặc biệt là trong tâm hồn bà lúc nào cũng lấp lánh cái nhìn tươi sáng, ấm áp về cuộc đời.

Những câu hát trong bài "Theo Đảng trọn đời" (năm 1977) do bà đặt lời theo điệu Xẩm thập ân rất khỏe khoắn, lạc quan là minh chứng: “… Ngày mai dưới ánh quang vinh/Con về với mẹ thắm tình nước non/Vững tin theo Đảng nghe con/Đạp bằng sóng gió sắt son lời nguyền…”

Nghệ nhân Hà Thị Cầu đã về cõi vĩnh hằng nhưng tiếng hát từ tấm lòng nồng hậu của bà còn mãi với chúng ta.

Mai Hồng