Văn hóa đã có những bước chuyển mình đầy ấn tượng

Báo Điện tử Chính phủ đã có buổi phỏng vấn PGS.TS Bùi Hoài Sơn-Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hoá, Giáo dục của Quốc hội về công tác văn hóa năm 2024 và thời cơ, vận hội để phát triển văn hóa năm 2025.

Việt Nam sẽ tiếp tục tiến xa hơn trong hành trình lan tỏa ánh sáng văn hóa

Năm 2024 đánh dấu hành trình lan tỏa các giá trị văn hóa của dân tộc tới mọi người dân và với quốc tế, ông nhận định và đánh giá về vấn đề này như thế nào, thưa ông?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nghĩ rằng, năm 2024 thực sự là một cột mốc quan trọng, đánh dấu sự chuyển mình mạnh mẽ trong việc lan tỏa các giá trị văn hóa của dân tộc không chỉ trong nước mà còn vươn ra quốc tế. Đây là thời điểm mà chúng ta nhận thấy văn hóa đã được xem như một sức mạnh mềm, một nguồn lực quan trọng để kết nối con người, quốc gia và xây dựng hình ảnh Việt Nam trong lòng bạn bè thế giới.

Tôi cho rằng, sự lan tỏa này không chỉ nằm ở những lễ hội truyền thống, di sản văn hóa vật thể hay phi vật thể, mà còn ở cách chúng ta đưa những giá trị ấy hòa quyện vào nhịp sống hiện đại. Các bộ phim, tác phẩm nghệ thuật, chương trình truyền hình, concert âm nhạc và cả những món ăn truyền thống đã và đang trở thành những "sứ giả văn hóa" mang đậm tinh thần Việt Nam, khiến bạn bè quốc tế phải ngưỡng mộ và yêu mến.

Tôi nhận thấy, điều quan trọng nhất chính là nhận thức của người dân Việt Nam về văn hóa của mình đã có sự thay đổi đáng kể. Chúng ta ngày càng tự hào hơn về bản sắc dân tộc, đồng thời ý thức được trách nhiệm giữ gìn và phát huy các giá trị ấy trong bối cảnh hội nhập toàn cầu. Điều này không chỉ thể hiện qua các chương trình quảng bá, các sự kiện văn hóa lớn mà còn qua từng hành động nhỏ, từng câu chuyện mà mỗi người kể về đất nước mình.

Tôi nghĩ rằng, năm 2024 là năm mà chúng ta đã chứng minh được rằng văn hóa không chỉ là một yếu tố trang trí mà là một phần không thể thiếu trong sự phát triển bền vững của đất nước. Từ những thành công này, tôi tin tưởng sâu sắc rằng Việt Nam sẽ tiếp tục tiến xa hơn trong hành trình lan tỏa ánh sáng văn hóa, trở thành điểm tựa tinh thần và nguồn cảm hứng cho các thế hệ mai sau.

Năm 2024 cũng là năm Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 được Quốc hội phê duyệt thông qua, theo ông chương trình sẽ mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng như thế nào đối với sự phát triển toàn diện của đất nước?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi cho rằng, Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự phát triển toàn diện của đất nước, bởi văn hóa không chỉ là nền tảng tinh thần của xã hội mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển bền vững. Chương trình này, theo tôi, sẽ là một cột mốc quan trọng, khẳng định tầm nhìn chiến lược của Đảng và Nhà nước trong việc đặt văn hóa vào vị trí trung tâm trong mọi chính sách phát triển.

Tôi nghĩ rằng, thông qua việc tập trung bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống, chương trình sẽ góp phần củng cố bản sắc dân tộc, xây dựng niềm tự hào và ý thức cộng đồng trong nhân dân. Đồng thời, tôi nhận thấy chương trình còn mở ra những cơ hội lớn để phát triển các ngành công nghiệp văn hóa, từ đó thúc đẩy kinh tế sáng tạo, tạo việc làm và nâng cao chất lượng đời sống.

Ngoài ra, tôi cho rằng chương trình sẽ đặt trọng tâm vào việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần giảm thiểu các vấn đề tiêu cực trong xã hội. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hội nhập quốc tế sâu rộng, khi các giá trị văn hóa truyền thống có nguy cơ bị mai một trước sự xâm nhập của những yếu tố ngoại lai không phù hợp.

Tôi cũng nghĩ rằng, chương trình sẽ mang lại một bước tiến lớn trong việc nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa đối với mọi lĩnh vực đời sống. Việc này sẽ khuyến khích các cấp, các ngành và toàn xã hội cùng chung tay xây dựng một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, đáp ứng yêu cầu của thời đại mới.

Như vậy, tôi tin tưởng rằng Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa sẽ không chỉ là một giải pháp cấp thiết để bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa mà còn là một động lực mạnh mẽ cho sự phát triển bền vững của đất nước trong giai đoạn tới.

 Nhiều thời cơ và vận hội để văn hóa phát triển bứt phá

Theo ông, năm 2025 sẽ có những thời cơ và vận hội gì để lĩnh vực văn hóa có thể phát triển bứt phá?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nhận thấy năm 2025 sẽ mang đến nhiều thời cơ và vận hội để lĩnh vực văn hóa có thể phát triển bứt phá. Đầu tiên, đây là năm khởi đầu của Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025 - 2035, với những chiến lược và nguồn lực được chuẩn bị kỹ lưỡng từ trước. Tôi cho rằng việc có một chương trình toàn diện như vậy sẽ tạo ra một nền tảng vững chắc, từ cơ chế chính sách đến đầu tư hạ tầng, giúp ngành văn hóa khai thác tối đa tiềm năng của mình.

Bên cạnh đó, tôi nghĩ rằng sự gia tăng nhận thức của xã hội về vai trò của văn hóa cũng là một vận hội lớn. Văn hóa ngày càng được nhìn nhận không chỉ là yếu tố định hình bản sắc mà còn là nguồn lực thúc đẩy kinh tế và nâng cao vị thế quốc gia trên trường quốc tế. Tôi nhận thấy điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh hội nhập toàn cầu ngày càng sâu rộng, nơi mà các sản phẩm văn hóa có thể trở thành "sứ giả" đưa hình ảnh Việt Nam đến gần hơn với thế giới.

Thêm vào đó, tôi cho rằng sự phát triển của công nghệ số là một cơ hội chưa từng có. Các nền tảng trực tuyến và công nghệ mới không chỉ giúp tiếp cận khán giả một cách nhanh chóng và hiệu quả mà còn mở ra nhiều hình thức sáng tạo mới. Tôi nhận thấy đây là thời điểm để nghệ sĩ và các tổ chức văn hóa khai thác công nghệ nhằm tối ưu hóa việc truyền tải thông điệp và mở rộng thị trường.

Ngoài ra, tôi nghĩ rằng việc ngày càng nhiều người Việt trẻ trở về từ các nước phát triển mang theo tri thức, kinh nghiệm và tư duy mới cũng sẽ góp phần quan trọng vào sự phát triển văn hóa. Họ không chỉ là những nhà sáng tạo năng động mà còn là cầu nối đưa văn hóa Việt Nam ra thế giới.

Tôi cũng nhận thấy rằng các mối quan hệ hợp tác quốc tế, các hiệp định thương mại và sự ủng hộ từ cộng đồng quốc tế đối với các giá trị văn hóa Việt Nam sẽ là những cơ hội không thể bỏ qua. Việc tham gia vào các sự kiện văn hóa quốc tế, các dự án hợp tác với các quốc gia khác sẽ giúp lĩnh vực văn hóa của chúng ta không ngừng mở rộng và phát triển.

Tôi tin rằng nếu tận dụng tốt những thời cơ này và xử lý hiệu quả các thách thức, văn hóa Việt Nam không chỉ bứt phá trong năm 2025 mà còn tiếp tục khẳng định vị thế trong giai đoạn dài hạn.

Công nghiệp văn hóa đột phá với các chương trình có tầm vóc, sức thu hút và hiệu ứng xã hội lớn trở thành 1 trong 10 sự kiện nổi bật của lĩnh vực VHTTDL trong năm, ông đánh giá như thế nào về vấn đề này và để phát triển công nghiệp văn hóa trong thời đại 4.0 chúng ta cần làm gì thưa ông?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nhận thấy việc công nghiệp văn hóa đột phá với những chương trình có tầm vóc, sức hút và hiệu ứng xã hội lớn trở thành một trong 10 sự kiện nổi bật của lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch là một dấu ấn đáng tự hào, không chỉ phản ánh sự chuyển mình mạnh mẽ của lĩnh vực văn hóa mà còn khẳng định tiềm năng và sức mạnh nội tại của văn hóa Việt Nam trong việc tạo ra giá trị kinh tế, xã hội và lan tỏa tinh thần dân tộc. Tôi nghĩ rằng, trong thời đại 4.0, công nghiệp văn hóa không chỉ đơn thuần là sáng tạo nghệ thuật mà còn là sự kết hợp giữa nghệ thuật, công nghệ và thị trường.

Để phát triển công nghiệp văn hóa trong thời đại số, tôi cho rằng chúng ta cần tập trung vào một số định hướng quan trọng. Trước hết, tôi nghĩ rằng cần có những chính sách chiến lược, tạo hành lang pháp lý rõ ràng và môi trường thuận lợi hơn nữa để các doanh nghiệp văn hóa và nghệ sĩ sáng tạo phát huy hết tiềm năng. Chính sách này không chỉ hỗ trợ về vốn, hạ tầng mà còn khuyến khích đổi mới sáng tạo, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ và xây dựng các thị trường văn hóa cạnh tranh.

Bên cạnh đó, như đã nói về công nghệ số, tôi nhận thấy rằng việc ứng dụng công nghệ số là chìa khóa quan trọng. Từ việc sử dụng trí tuệ nhân tạo, thực tế ảo đến blockchain, chúng ta có thể nâng cao chất lượng sản phẩm văn hóa, cải thiện trải nghiệm của khán giả và mở rộng thị trường. Tôi nghĩ rằng đây là thời điểm để các nghệ sĩ, nhà sản xuất văn hóa bắt tay với các chuyên gia công nghệ, tạo ra những sản phẩm vừa đậm đà bản sắc, vừa mang tính đột phá.

Tôi cũng cho rằng cần tập trung phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho công nghiệp văn hóa. Điều này đòi hỏi hệ thống giáo dục và đào tạo phải được thiết kế sao cho kết hợp giữa nghệ thuật, kinh doanh và công nghệ, tạo ra một thế hệ nghệ sĩ và nhà sản xuất có tư duy toàn cầu, nhạy bén với các xu hướng hiện đại nhưng vẫn giữ được gốc rễ văn hóa dân tộc.

Thêm nữa, tôi nghĩ rằng sự kết nối và hợp tác quốc tế là yếu tố không thể thiếu. Tham gia vào các sự kiện văn hóa toàn cầu, hợp tác sản xuất và phân phối với các đối tác quốc tế không chỉ giúp nâng tầm công nghiệp văn hóa Việt Nam mà còn khẳng định vị thế của chúng ta trong bản đồ văn hóa thế giới.

Việc đào tạo nhân lực tài năng trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật đang gặp nhiều khó khăn. Theo ông, chúng ta cần làm gì để đầu tư, đào tạo, phát triển nguồn nhân lực trẻ cho văn hóa, nghệ thuật?

PGS.TS Bùi Hoài Sơn: Tôi nhận thấy việc đào tạo và phát triển nguồn nhân lực trẻ trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật hiện nay đang đối mặt với nhiều thách thức lớn. Từ sự thiếu hụt nguồn tài chính đầu tư, cơ sở vật chất chưa đáp ứng yêu cầu, cho đến việc thu hút các tài năng trẻ tham gia vào lĩnh vực này khi áp lực cạnh tranh từ các ngành nghề khác ngày càng gia tăng. Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng đây cũng chính là cơ hội để chúng ta nhìn lại và đưa ra những giải pháp chiến lược, hiệu quả hơn.

Trước hết, tôi nghĩ rằng cần xây dựng một hệ thống chính sách dài hạn, bền vững để thúc đẩy việc đào tạo nhân lực trẻ. Điều này bao gồm việc đầu tư mạnh mẽ vào cơ sở hạ tầng giáo dục nghệ thuật, từ các trường đào tạo chuyên sâu đến các trung tâm nghiên cứu và sáng tạo nghệ thuật hiện đại. Chúng ta cần những không gian học tập và thực hành đạt tiêu chuẩn quốc tế, nơi các tài năng trẻ có thể khám phá, phát triển và thể hiện hết khả năng của mình.

Bên cạnh đó, tôi cho rằng việc đổi mới chương trình giảng dạy là điều cốt lõi. Các phương pháp đào tạo cần phải linh hoạt, kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa lý thuyết và thực hành, đồng thời ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số vào giảng dạy. Những môn học về quản lý nghệ thuật, marketing văn hóa, hay ứng dụng công nghệ trong sáng tạo nghệ thuật cần được đưa vào giảng dạy để các tài năng trẻ không chỉ giỏi chuyên môn mà còn có khả năng thích nghi với những thay đổi của thị trường.

Tôi nghĩ rằng cần có các chương trình học bổng và hỗ trợ tài chính thiết thực dành cho những sinh viên có năng khiếu nhưng hoàn cảnh khó khăn. Đây không chỉ là cách để thu hút tài năng mà còn là cách để thúc đẩy sự đa dạng và công bằng trong lĩnh vực văn hóa nghệ thuật.

Đồng thời, tôi nhận thấy sự liên kết giữa các cơ sở đào tạo với ngành công nghiệp văn hóa thực tiễn là yếu tố không thể thiếu. Việc tạo cơ hội cho sinh viên thực tập, tham gia các dự án lớn, hoặc làm việc cùng các nghệ sĩ và nhà sản xuất hàng đầu sẽ giúp họ hiểu rõ hơn về thị trường và sẵn sàng bước vào sự nghiệp sau khi tốt nghiệp.

Ngoài ra, tôi nghĩ rằng việc khuyến khích hợp tác quốc tế trong lĩnh vực đào tạo cũng rất quan trọng. Mời các chuyên gia, nghệ sĩ quốc tế đến giảng dạy, trao đổi hoặc tổ chức các chương trình trao đổi sinh viên không chỉ giúp nâng cao chất lượng đào tạo mà còn mở rộng tầm nhìn cho các tài năng trẻ.

Cuối cùng, tôi cho rằng cần xây dựng một cộng đồng hỗ trợ tài năng trẻ, nơi các bạn trẻ có thể kết nối, chia sẻ và học hỏi lẫn nhau. Đây sẽ là nền tảng để thúc đẩy sự sáng tạo, tạo động lực cho các bạn theo đuổi đam mê và cống hiến cho nền văn hóa nghệ thuật nước nhà.

Trân trọng cảm ơn ông!

Minh Thúy-Bảo Ngọc (thực hiện)