Về cách viết chưa thống nhất địa danh Crimea

Krym là một nước cộng hòa tự trị thuộc Ukraine (quốc gia Đông Âu có biên giới giáp với Nga, Belarus, Ba Lan, Slovakia, Hungary, Moldova và Biển Đen).

Tiếng Ukraine cùng với tiếng Nga thuộc ngữ hệ Slav dùng mẫu tự của bảng chữ cái  Kirin (còn gọi là азбука - azbuka, mà hiện tại một số nước châu Âu như Nga, Bulgaria, Ukraine, Belarus… đang sử dụng).

Krym viết chính xác theo tiếng Ukraine là Крим, chuyển tự là [Krim], đọc là “cơ-rim (crim)”. Nhưng tiếng Nga lại viết từ này thành Крым, chuyển tự là [Krym], đọc là “cơ-rưm (crưm)”.

Cũng xin lưu ý một điều, do sự khác biệt về tự dạng, mẫu tự Kirin ít người biết, khó viết nên hiện tại người ta áp dụng cách chuyển tự sang mẫu tự Latin (chuyển tự: chuyển cách viết từ ngữ bằng một hệ thống chữ cái này thành cách viết bằng một hệ thống chữ cái khác), do bảng chữ cái Latin hiện đang được dùng rộng rãi trong hầu hết các quốc gia trên thế giới.

Tất nhiên, việc chuyển tự đều có quy tắc theo quy định chuẩn chung (có điều chỉnh đôi chút tùy quốc gia hay tùy thời kì). Nếu vào Google, tìm địa chỉ http://www.Tlit.ru sẽ thấy một trang hướng dẫn chi tiết việc chuyển tự các chữ cái tiếng Nga sang chữ Latin tương đương [а = a, б = b, в = v, г = g, д = d, е = e, ё = jo,...]. Việc chuyển này giúp cho việc viết và phiên đọc chữ hệ Slav không bị trở ngại. Người ta có có thể căn cứ vào tự dạng mới mà đọc gần như chính xác âm từ chữ Kirin, ví dụ: Москва = Moskva, Ленин = Lenin, Горький = Gor’kij, Спартак = Spartak, Одесса = Odessa…

Tuy nhiên, có nhiều trường hợp nếu không am hiểu tiếng thuộc hệ chữ Kirin thì người ta có thể sẽ nhận diện sai. Ví dụ điển hình nhất là trước đây, chúng ta rất quen thuộc với một loại đồng hồ đeo tay mà đa số người Việt gọi là “đồng hồ Pôn-dốt”. Đó là cách đọc dựa trên việc chuyển tự từ Полёт (có nghĩa là “chuyến bay”). Chuyển tự từng chữ là п = p, о = o, л = l, ё = jo, т = t, cả tổ hợp thành poljot, và thế là căn cứ vào nội dung chuyển tự này, người Việt đã chuyển đọc thành “pôn-dốt”. Trong khi đó, chữ ы của tiếng Nga (đọc như âm [ư] tiếng Việt) phiên thành [y] dễ đọc nhầm thành [i]: Косыгин = Kosygin, Подгорный = Podgornyj,… và Крым [Krym] đã bị đọc nhầm thành [krim].

Chính vì vậy, tiếng Anh đã viết Krym là Crimea (The Autonomous Republic of Crimea = Cộng hòa tự trị Crimea, tương đương tiếng Pháp là: La République Autonome de Crimée). Như vậy, tiếng Anh và tiếng Pháp đều viết dựa trên âm đọc là [krim]. Điều này có thể bắt nguồn từ một trong hai nguyên do: hoặc là đọc theo phiên âm tiếng Ukraine (Крим), hoặc là đọc nhầm từ việc chuyển tự từ tiếng Nga (Крым = Krym).

Trên báo chí Việt Nam gần đây gần như đã thống nhất viết là Crimea, tức lấy tiếng Anh là căn cứ. Tuy nhiên, như trên tôi đã trình bày, rải rác đâu đó vẫn còn đang tồn tại nhiều cách viết: Krym, Krưm (đọc là Crưm, Cơ-rưm, Cờ-rưm), Crimea, Crimée (Cri-mê)... Do tính chất phức tạp của vấn đề mà ngôn ngữ sử dụng cũng phần nào bị ảnh hưởng. Trên các báo chí, trang mạng thuộc Ukraine hiện nay, người ta chỉ dùng hai dạng Крим và Crimea (tiếng Ukraine và tiếng Anh).

PGS TS Phạm Văn Tình
(Viện Từ điển học và Bách khoa thư Việt Nam)