Xây dựng nền nông nghiệp tái sinh: Mô hình từ NESCAFÉ Plan

Mục tiêu của nông nghiệp tái sinh là nhằm bảo tồn và khôi phục đất nông nghiệp, hệ sinh thái và các tài nguyên quan trọng của gồm đất, đa dạng sinh học và nước, mang lại lợi ích cho nông dân, môi trường và xã hội nói chung.

Nhận thức một cách sâu sắc vai trò của người nông dân trong nông nghiệp tái sinh cũng như để phát triển nông nghiệp bền vững, với vai trò là đồng chủ trì của Hội đồng Doanh nghiệp phát triển bền vững (VBCSD), đồng chủ trì của đối tác nông nghiệp bền vững Việt Nam (PSAV), Công ty Nestlé Việt Nam luôn tiên phong trong các hoạt động về phát triển bền vững, đặc biệt là lĩnh vực nông nghiệp tái sinh, nhằm đóng góp vào việc thực hiện các mục tiêu chung về giảm phát thải của quốc gia cũng như phát triển ngành nông nghiệp theo hướng bền vững.

Trong công tác tuyên truyền để các doanh nghiệp, người nông dân hiểu sâu hơn, rõ nét hơn về nông nghiệp tái sinh, Nestle'Việt Nam đã có sáng kiến lồng ghép các yêu cầu, tiêu chuẩn của phát triển nông nghiệp tái sinh trong khuôn khổ Chương trình NESCAFÉ Plan.

Ông Binu Jacob, Tổng giám đốc Công ty Nestlé Việt Nam, nhấn mạnh: "Trong suốt hơn 25 năm qua tại Việt Nam, Nestlé đã và đang tạo nhiều giá trị chung cho cộng đồng cũng như phát triển các hoạt động bền vững của công ty và chương trình NESCAFÉ Plan là một ví dụ thành công điển hình. Chương trình NESCAFÉ Plan tại Việt Nam có sự gắn kết chặt chẽ với nông dân và đối tác là WASI, đã mang đến những tác động tích cực đến sự phát triển bền vững của ngành cà phê trong nước, góp phần nâng cao giá trị hạt cà phê Việt trên thương trường thế giới".

NESCAFÉ Plan từ lấy người nông dân làm trung tâm…

Mô hình nông nghiệp tái sinh toàn diện của Nestlé xác định rõ 3 nguồn lực chính của hệ thống nông nghiệp. Đó là đất, nước và đa dạng sinh học. Đây chính là trọng tâm của các nỗ lực khôi phục toàn diện.

Theo TS. Trần Đại Nghĩa, Trưởng bộ môn nghiên cứu kinh tế tài nguyên và môi trường (Viện Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp, nông thôn), quan trọng nhất trong mô hình này đó là nông dân phải là trung tâm của mô hình. Nông dân là những người quản lý các nguồn lực và đưa ra quyết định về các hoạt động phù hợp với hoàn cảnh cụ thể của chính mình. Hợp tác với nông dân và các bên liên quan là chìa khóa cho một quá trình chuyển đổi công bằng.

TS. Trần Đại Nghĩa cho rằng Việt Nam có gần 10 triệu nông dân và họ là nhân tố quyết định các hành động về ứng phó biến đổi khí hậu, phát triển bền vững. Bởi chính họ là những người trực tiếp canh tác, chăm sóc cây trồng vật nuôi, thu hoạch nên việc nâng cao nhận thức cho nông dân về phát triển bền vững không chỉ tăng thu nhập của họ mà từ đó còn góp phần đẩy nhanh quá trình thực hiện các mục tiêu của một nền nông nghiệp bền vững.

Lấy người nông dân làm trung tâm, cho đến nay ở các tỉnh Tây Nguyên, chương trình NESCAFÉ Plan đã có hơn 21.000 nông hộ tuân thủ theo tiêu chuẩn 4C và có hơn 15.000 nông dân tích cực tham gia thông qua hoạt động phân phát cây giống (2011-2022). Giới thiệu mô hình canh tác theo thực hành nông nghiệp tốt (GAP/NBFP) đã tập huấn cho trên 260.000 lượt nông dân và giúp họ áp dụng các kiến thức đã học ngay trên vườn của mình với tỷ lệ áp dụng trên 80% và tiết kiệm 40% lượng nước tưới, và giảm 20% lượng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật.

NESCAFÉ Plan đã bồi dưỡng cho các trưởng nhóm. Đến nay Nescafe Plan đã xây dựng được gần 300 trưởng nhóm nông dân, đó là một mạng lưới được đào tạo bài bản về kỹ thuật, các kiến thức về kinh tế của dự án để bắt tay vào thực hiện nông nghiệp tái sinh thông qua việc thúc đẩy các mô hình xen canh hợp lý, quản lý cỏ dại tổng hợp, giảm 40% -60% lượng nước tiêu thụ trong tưới tiêu và tối ưu hóa 20% việc sử dụng phân bón bằng cách đưa vào sản xuất phân compost làm từ vỏ và bã cà phê...

Thông qua hoạt động kết nối tiêu thụ nông sản bền vững, hằng năm, Nestlé thu mua 20 - 25% sản lượng cà phê của Việt Nam để chế biến sâu cho tiêu dùng nội địa và xuất khẩu. Nhằm kết nối chặt chẽ hơn với người nông dân, các chuyên gia của NESCAFÉ Plan cũng đã đưa vào áp dụng phần mềm FARMS để quản lý dữ liệu trực tiếp của mỗi trang trại nhằm hỗ trợ kịp thời cho từng nông hộ. Phần mềm cũng tạo cơ sở dữ liệu về các kinh nghiệm canh tác tốt nhất đối với mỗi nông hộ để các nông hộ khác có thể tìm hiểu và áp dụng trên nông trại cà phê của mình.

… Đến nâng cao thu nhập cho nông dân

Để đạt được các mục tiêu của dự án, NESCAFÉ Plan đã cụ thể hóa những mục tiêu đó bằng nâng cao thu nhập cho người nông dân. 

Ông Phạm Phú Ngọc, Giám đốc Chương trình NESCAFÉ Plan khu vực Tây Nguyên chia sẻ lợi nhuận của người nông dân được xem là giá trị cốt lõi của NESCAFÉ Plan. Ngay từ khi triển khai, chương trình đã xác định phải nâng cao năng suất cây trồng, chất lượng cây trái thì mới có thu nhập cao.

Chính vì vậy, Nestle Việt Nam đã hợp tác cùng Viện Khoa học Kỹ thuật nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI) trong một chương trình nghiên cứu cho ra đời các loại giống cà phê tốt nhất, đạt được những tiêu chuẩn về năng suất, chất lượng đáp ứng nhu cầu xuất khẩu cao. Đến nay, có 63 triệu cây giống kháng rỉ sắt và năng suất cao được sản xuất và phân phát thông qua WASI (2011-2022)

Tiếp theo là mô hình sử dụng phân bón hiệu quả được xây dựng nhằm chứng minh việc sử dụng quá nhiều phân bón vừa không tốt cho cà phê vừa gây lãng phí. Mô hình đó đã thành công từ năm 2014, đến nay đã giúp nông dân tiết kiệm được 20-30% lượng phân bón so với trước. Tương tự, các khuyến cáo và kỹ thuật tưới tiết kiệm nước, sử dụng chai nước và lon sữa để theo dõi độ ẩm và lượng nước tưới cũng giúp người dân tiết kiệm được 40%…

Các chương trình trồng cà phê xen canh hợp lý với tiêu, bơ, sầu riêng và một số cây ăn trái khác đã giúp nông dân tăng thu nhập 30 - 100% so với phương pháp trồng thuần cà phê trước đây. Lúc này, người nông dân đã nhận thấy lợi ích của việc tuân thủ các quy trình, giải pháp mới trong canh tác và họ sẵn sàng ủng hộ thực hiện. Ví dụ kỹ thuật trồng xen vừa mang lại giá trị kinh tế, vừa góp phần giữ lượng carbon lại trong đất cao hơn từ đó giảm lượng phát thải so với canh tác truyền thống. Cây che bóng cũng là cây chắn gió trong mùa khô, giúp cải thiện điều kiện sinh thái vườn cây, làm giảm nhiệt độ và độ bốc hơi trong vườn và đồng thời là cây cố định đạm nên cải thiện cấu trúc đất và có thêm dưỡng chất cho cả cây trồng xen và cây cà phê.

Từ năm 2021, chương trình đã thúc đẩy giới thiệu mô hình trồng xen canh hợp lý, giúp bà con nông dân tăng thu nhập từ 30-100% trên cùng đơn vị diện tích. Tăng suất trang trại tăng cao hơn đáng kể so với mức trung bình (Trung bình 3.2 tấn/ha so với 2.8 tấn/ha bình quân). Trong thời gian tới, NESCAFÉ Plan sẽ tiếp tục phối hợp với các đối tác để hỗ trợ, mở rộng ra thêm 300.000ha cà phê đạt chuẩn 4C trên địa bàn Tây Nguyên.

Nông dân Y Hưng thuộc Dự án Nescafe Plan tại Buôn Pu Hue, Xã Ea Ktur, Huyện Cư Kuin, Tỉnh Đăk Lăk. Y Hưng, năm nay 26 tuổi từng có 2 năm làm việc tại Israel cho một công ty của Thái Lan và sau đó quay về hỗ trợ bố để canh tác cà phê theo hướng dân của cán bộ nông nghiệp thuộc NESCAFÉ Plan Việt Nam. Đây là thế hệ nông dân trẻ kế thừa và tiếp nối sự phát triển cho một thế hệ nông nghiệp tái sinh với thực hành canh tác mới và ứng dụng số hóa trong quản lý nông hộ.

Gia đình Y Hưng tham gia NESCAFÉ Plan từ 2014 và đã mua giống của Nescafe - WASI về tái canh năm 2015. Trang trại đã hoàn toàn tham gia vào các biện pháp can thiệp nông nghiệp tái sinh, bằng cách áp dụng mô hình xen canh phù hợp bằng cách phủ lớp phủ từ các tàn dư (cành, cỏ dại sau khi cắt tỉa,..) và giảm 40-60% lượng nước tưới, hoàn toàn không sử dụng thuốc trừ sâu và thuốc diệt cỏ. Tất cả các hoạt động đã được ghi lại đầy đủ trên FFB kỹ thuật số để tính toán phát thải CO2 và chi phí sản xuất, điều này sẽ hỗ trợ gia đình anh quyết định các giải pháp phù hợp đồng thời tính toán thời điểm bán cà phê và tiêu đen của mình vào thời kỳ có lãi tốt nhất và cải thiện thu nhập và năng suất cũng như giảm nhẹ tác động lên môi trường của vườn nhà.

Ông Ma Khoa (ngụ xã Ea Ktur, huyện Cư Kuin) hiện là trưởng nhóm gồm 70 hộ cho biết, chương trình Nescafe Plan đã giúp nông dân tăng tỷ lệ sử dụng phân bón hữu cơ, thuốc BVTV sinh học, cải tạo đất, từ đó tiết kiệm được từ 20-25% chi phí đầu tư so với trước. Đặc biệt chương trình xen canh không chỉ tăng thu nhập cho người nông dân mà còn giúp cải tạo đát rất tốt từ đó tăng thu nhập lên cao so với lối canh tác cũ.

Thanh Thủy