AI biến động nhanh, luật phải kịp thời và linh hoạt

Ngày 27/11, tiếp tục chương trình kỳ họp thứ 10, Quốc hội thảo luận về dự án Luật Trí tuệ nhân tạo (AI).

Đa số ý kiến các đại biểu Quốc hội nhất trí sự cần thiết ban hành dự án Luật Trí tuệ nhân tạo. Dù thời gian rất gấp, dự án luật có nhiều nội dung mới, chuyên sâu về kỹ thuật, phức tạp, bao quát nhiều lĩnh vực, Chính phủ, Bộ KH&CN và Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường cùng với các cơ quan của Quốc hội đã tích cực, kịp thời chuẩn bị hồ sơ dự án luật, báo cáo thẩm tra và báo cáo giải trình, tiếp thu bước đầu đối với dự án luật. 

Dự án luật sau khi tiếp thu, chỉnh lý, bước đầu thu, chỉnh lý bước đầu theo ý kiến của các đại biểu Quốc hội có liên quan đã cơ bản đáp ứng quan điểm, mục tiêu, yêu cầu đề ra.

Phát biểu giải trình, làm rõ một số vấn đề đại biểu Quốc hội nêu, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, trên thế giới, chưa nhiều nước ban hành Luật AI. Luật AI đầu tiên do EU ban hành cũng mới năm 2024; 3 nước đầu tiên có Luật AI là EU, Hàn Quốc và Nhật Bản. 

Các nước khác mới có chiến lược, hướng dẫn, quy định hoặc đang soạn thảo luật, nhưng vì AI là công nghệ cốt lõi nhất của cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và quyết định sự phát triển của đất nước nên việc sớm có Luật AI là thực sự cần thiết để chúng ta phát triển AI một cách chủ động và có hệ thống để thu hút đầu tư, để phát triển đất nước nhanh và bền vững.

Theo Bộ trưởng, Luật AI là luật khung với 20 trang, tập trung xác định các nguyên tắc và khung quản trị, đảm bảo sự linh hoạt cho Chính phủ trong tổ chức thực hiện do AI thay đổi nhanh, những quy định mang tính kỹ thuật, chi tiết sẽ nằm trong nghị định. Luật ngắn và kèm theo nghị định là cách tiếp cận phù hợp với công nghệ mới.

Bộ trưởng nêu rõ cách tiếp cận về quản trị AI là một dạng của trí tuệ. Hàng nghìn năm nay, loài người quản lý trí tuệ bằng cách quản đầu vào qua giáo dục và thông tin chính thống, quản hoạt động ra quyết định bằng pháp luật, đạo đức và chuẩn mực nghề nghiệp, và quản đầu ra bằng chế tài giám sát xã hội và trách nhiệm rõ ràng. 

Với AI, nguyên lý này được áp dụng tương tự: Dữ liệu đầu vào được quản lý qua Luật Dữ liệu và Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân, mô hình AI phải trải qua đánh giá rủi ro, kiểm thử độc lập và đảm bảo trách nhiệm giải trình với đầu ra, nơi rủi ro trở thành hiện thực, Nhà nước quản lý bằng tiêu chuẩn an toàn, cơ chế hậu kiểm và các chế tài khi phát sinh hậu quả.

Nếu luật đóng quá, chúng ta sẽ tụt hậu

Về phát triển AI lấy con người làm trung tâm, nguyên tắc tối cao là AI phải phục vụ con người và không thay thế vai trò quyết định của con người. Luật quy định minh bạch, người dân phải biết khi tương tác với AI và trách nhiệm pháp lý khi AI gây thiệt hại. Trách nhiệm của nhà phát triển, nhà cung cấp, nhà triển khai và người sử dụng đều được quy định rõ ràng. Khía cạnh AI xanh cũng được đề cập do AI có thể là ngành tiêu thụ điện lớn.

Về xây dựng hạ tầng trí tuệ nhân tạo, Nhà nước sẽ xây dựng trung tâm siêu tính toán và dữ liệu AI quốc gia phục vụ nghiên cứu, huấn luyện và phát triển hạ tầng AI, bao gồm các mô hình ngôn ngữ tiếng Việt và dân tộc thiểu số, tránh phụ thuộc hoàn toàn vào nước ngoài. Yêu cầu về AI trong dịch vụ công và các lĩnh vực nhạy cảm phải chạy trên hạ tầng AI của Việt Nam; xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật, khuyến khích AI dựa trên mã nguồn mở, ban hành khung đạo đức AI. 

Luật xác định ưu tiên ứng dụng AI trong hành chính công, nghiên cứu phát triển, y tế, giáo dục, nông nghiệp, công nghiệp, giao thông, đồng thời khuyến khích phục vụ an sinh xã hội, người khuyết tật, trẻ em và bảo tồn văn hóa.

Các chính sách hỗ trợ phát triển AI cũng được đề xuất, bao gồm khuyến khích nghiên cứu, khởi nghiệp, ưu đãi thuế cho AI startup; tạo “sandbox” pháp lý cho phát triển AI, hỗ trợ xử lý hồ sơ nhanh và miễn giảm nghĩa vụ pháp lý; thành lập quỹ đầu tư AI riêng, ưu tiên mua sắm công sản phẩm AI, hỗ trợ thương mại hóa sản phẩm thông qua voucher, đào tạo và thu hút nhân lực chất lượng cao. Bộ trưởng nhấn mạnh, AI là công nghệ chiến lược quốc gia cần cơ chế tài trợ nhanh, linh hoạt và đầu tư lớn để phát triển.

Về quản lý AI theo mức độ rủi ro, dự thảo luật chia thành 3 mức: Thấp, trung bình và cao, đồng thời bổ sung các hành vi bị cấm. Đối với AI rủi ro cao, luật đưa ra cơ chế tiền kiểm tối thiểu trước khi triển khai cùng với hậu kiểm, doanh nghiệp phải chuẩn bị hồ sơ đánh giá an toàn nhưng chỉ xuất trình khi cơ quan quản lý yêu cầu.

Theo Bộ trưởng, AI và vấn đề của nó như 2 mặt của một đồng xu. Các vấn đề của AI lại có thể được giải quyết bởi chính AI, ví dụ đào tạo nhân lực AI bằng chính công nghệ AI, phát hiện vi phạm đạo đức AI cũng bằng chính AI, phát hiện thao túng deepfake cũng bằng AI. 

"AI và các vấn đề của nó sẽ luôn tồn tại, chúng ta không loại bỏ được mà phải chung sống và quản trị khôn ngoan. Cách chung sống như thế nào là do sự lựa chọn của chúng ta, đó chính là nội dung của Luật AI và tinh thần chính của luật là hài hòa, phát triển và an toàn", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói.

Kết luận phiên thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan nhấn mạnh, trước hết và trên hết Luật Trí tuệ nhân tạo cần phải vì con người, hướng đến con người và phải bảo vệ con người. Trên cơ sở tính toán nhanh và chính xác của trí tuệ nhân tạo, chỉ con người mới có thể thổi hồn giá trị nhân văn. Luật cần thiết kế để đảm bảo mọi ứng dụng trí tuệ nhân tạo đều phục vụ lợi ích cộng đồng, không gây tổn hại đến nhóm yếu thế, không tạo ra bất kỳ bình đẳng mới trong xã hội.

Luật Trí tuệ nhân tạo vừa phải thúc đẩy đổi mới sáng tạo, vừa phải đủ linh hoạt cho tương lai. Các nền tảng AI đang thay đổi từng ngày, từng giờ, nếu luật đóng quá, chúng ta sẽ tụt hậu; nếu luật có độ mở, có định hướng chiến lược rõ ràng, chúng ta có thể tận dụng được lợi thế. Vì vậy luật cần thiết kế các quy định theo nguyên tắc có khả năng cập nhật, tránh đi vào các chi tiết mang tính ngắn hạn.

Thu Giang