Bài 2: Để điện ảnh Việt phát triển bền vững, tự tin vươn tầm thế giới

Bức tranh đối lập của điện ảnh Việt

Theo anh Đoàn Tuấn, Phó Tổng biên tập Tạp chí Thế giới Điện ảnh, điện ảnh Việt Nam đang trên đà phát triển mạnh mẽ với những bước tiến đáng ghi nhận. Ở thị trường trong nước, nhiều bộ phim đạt doanh thu trăm tỷ, thậm chí cạnh tranh sòng phẳng với các bom tấn Hollywood. Trên đấu trường quốc tế, các đạo diễn trẻ cũng liên tục ghi dấu ấn tại các liên hoan phim danh giá như Cannes, Oscar, Venice, Berlin…

Tuy nhiên, đằng sau những thành công rực rỡ ấy vẫn tồn tại không ít thách thức. Thị trường điện ảnh Việt Nam ngày càng khắc nghiệt, với sự phân hóa rõ rệt giữa các bộ phim đạt doanh thu cao và những tác phẩm thất bại nặng nề ngay khi vừa ra rạp. Dòng phim thương mại phát triển mạnh mẽ nhưng vẫn chủ yếu xoay quanh các gương mặt quen thuộc hoặc những nhà làm phim có khả năng nắm bắt thị hiếu. Trong khi đó, các bộ phim nghệ thuật dù gây tiếng vang ở nước ngoài nhưng lại hoạt động một cách độc lập, gần như không nhận được bất kỳ sự hậu thuẫn nào từ các tổ chức trong nước.

Lấy minh chứng từ mùa phim Tết năm nay, anh Đoàn Tuấn nhận định: "Dù chất lượng phim chưa thực sự đột phá, nhưng đây lại là mùa phim sôi động bậc nhất từ trước đến nay. Sự cạnh tranh gay cấn giữa các tác phẩm, biến động liên tục về doanh thu cũng như những tranh luận trái chiều trên mạng xã hội đã góp phần đẩy tổng doanh thu phòng vé lên cao".

Ở góc độ khác, TS. Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến phát triển Điện ảnh Việt Nam, đánh giá cao sự thay đổi trong thói quen thưởng thức phim của khán giả. Nếu như trước đây, phần lớn khán giả đến rạp là người trẻ trong độ tuổi 16-25, thì hiện nay, ranh giới này đã được mở rộng. Cả những thế hệ lớn tuổi cũng tìm đến rạp nhiều hơn, tạo nên sự đa dạng và phong phú trong nhu cầu giải trí.

TS. Ngô Phương Lan nhấn mạnh: "So với vài chục năm trước, khán giả Việt đã có sự chọn lọc và thẩm định cao hơn trong việc thưởng thức điện ảnh. Nếu trước đây, phim hài đơn thuần có thể dễ dàng chinh phục người xem, thì giờ đây, ngay cả những bộ phim có nội dung sâu sắc và khó tiếp cận như 'Oppenheimer' vẫn đạt được thành công ngoài mong đợi. Điều này cho thấy thị hiếu khán giả Việt đang dần nâng cấp theo sự phát triển chung của thời đại".

Dẫu vậy, sự phát triển này cũng kéo theo một số hệ lụy. Nhiều người hâm mộ quá cuồng nhiệt các nhà làm phim, dẫn đến việc những bộ phim được sản xuất theo xu hướng "ăn theo" hoặc dựa trên danh tiếng cá nhân hơn là chất lượng thực sự. Theo TS. Ngô Phương Lan, đây là điều cần thời gian để điều chỉnh, và quan trọng hơn, báo chí, truyền thông, cùng các liên hoan phim có vai trò lớn trong việc định hướng và cân bằng thị hiếu khán giả.

Một trong những điểm sáng của điện ảnh Việt gần đây là sự thành công của loạt phim thương mại, tiêu biểu như Nhà Bà Nữ, Mai, Bố Già, Lật Mặt: Một Điều Ước… Các tác phẩm này không chỉ đạt doanh thu cao mà còn phản ánh được nhiều vấn đề xã hội, đặc biệt là đề cao giá trị gia đình và bản sắc văn hóa Việt.

TS. Ngô Phương Lan dành sự quan tâm đặc biệt đến bộ phim Đèn Âm Hồn – một tác phẩm đầu tay của một nhà làm phim trẻ xuất thân từ YouTube. Bà nhận định: "Tôi không nói đây là một bộ phim xuất sắc hay hoàn hảo, nhưng rõ ràng đây là một tác phẩm đáng chú ý. Bộ phim được thực hiện chỉn chu, bài bản, dù vẫn còn một số hạn chế về diễn xuất. Điều đáng khen là cách bộ phim đưa chất liệu văn hóa dân gian Việt Nam vào một cách nhuần nhuyễn và sáng tạo".

Nhìn tổng thể, mùa phim Tết vừa qua ghi nhận sự đa dạng thể loại rõ rệt, từ hài hước, gia đình đến kinh dị, giúp khán giả có nhiều lựa chọn hơn khi ra rạp. Đây là tín hiệu tích cực cho thấy điện ảnh Việt đang từng bước phát triển cả về nội dung lẫn đối tượng khán giả.

Điện ảnh Việt thiếu điều gì để bứt phá?

Anh Đoàn Tuấn cho rằng, vấn đề không nằm ở kỹ thuật làm phim, vì với nguồn vốn đầu tư hiện tại, các đoàn phim trong nước đã có thể sản xuất những tác phẩm đạt chuẩn quốc tế. Điều chúng ta còn thiếu chính là những kịch bản chất lượng. Một bộ phim thành công không nhất thiết phải có kinh phí khủng, mà quan trọng hơn là câu chuyện có chạm đến cảm xúc của khán giả hay không.

Bên cạnh đó, thị trường phim Việt đã hình thành những thương hiệu đạo diễn, nhà sản xuất có sức hút riêng như Trấn Thành, Lý Hải, Victor Vũ, Ngô Thanh Vân... Ở mảng nghệ thuật, nhiều tài năng trẻ như Phạm Thiên Ân, Phạm Ngọc Lân, Hà Lệ Diễm, Dương Diệu Linh cũng đang khẳng định vị thế trên bản đồ điện ảnh quốc tế. Tuy nhiên, điều khiến anh Đoàn Tuấn lo lắng nhất là sự thiếu hụt những bệ đỡ bền vững.

"Chúng ta có phim hay, có đạo diễn giỏi, có thị trường rộng lớn, nhưng lại thiếu một nền tảng vững chắc để phát triển lâu dài", anh Đoàn Tuấn nhấn mạnh.

Cần một chiến lược điện ảnh quốc gia

Dưới góc nhìn của một chuyên gia, anh Đoàn Tuấn nhận định rằng, khi so sánh với các quốc gia trong khu vực như Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan, hay thậm chí Campuchia, có thể thấy rõ sự khác biệt trong cách các chính phủ hỗ trợ nền điện ảnh. Ở Việt Nam, chính sách bảo hộ phim nội địa còn hạn chế, hệ thống trường quay đạt chuẩn chưa có, quỹ hỗ trợ điện ảnh vẫn là khoảng trống, và các cơ chế thu hút đoàn phim quốc tế vẫn chưa thực sự hiệu quả.

Luật Điện ảnh có hiệu lực từ năm 2023 đã mang đến một số cải tiến đáng kể, nhưng vẫn chưa đủ cụ thể và mạnh mẽ để tạo ra cú hích cần thiết. Theo anh Tuấn, điều điện ảnh Việt cần hơn hết là một chiến lược phát triển dài hạn, với những chính sách thông thoáng và mục tiêu rõ ràng, giúp nền công nghiệp điện ảnh phát triển bền vững.

Hiện nay, Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh Việt Nam đã giới thiệu chỉ số PAI (Production Attraction Index) nhằm kêu gọi các đoàn phim quốc tế đến Việt Nam. Một số địa phương như Phú Yên, Đà Nẵng, Ninh Bình, Huế đã chủ động tham gia, mong muốn quảng bá du lịch thông qua điện ảnh. Điển hình như Phú Yên, sau thành công của Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, lượng khách du lịch đến đây đã tăng mạnh, đạt 1,8 triệu lượt vào năm 2019, mang về doanh thu hơn 2.000 tỷ đồng. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy sức ảnh hưởng to lớn của điện ảnh đối với kinh tế địa phương nếu có chiến lược khai thác hợp lý.

TS. Ngô Phương Lan, Chủ tịch Hiệp hội Xúc tiến Phát triển Điện ảnh Việt Nam, nhấn mạnh rằng Luật Điện ảnh 2023 đã chính thức tạo ra hành lang pháp lý quan trọng để các nhà làm phim yên tâm phát triển sự nghiệp. Tuy nhiên, để đưa điện ảnh Việt lên một tầm cao mới, không chỉ dừng lại ở việc sản xuất các tác phẩm nghệ thuật hay dòng phim truyền thống như chiến tranh, cách mạng, mà quan trọng hơn là phải xây dựng một nền công nghiệp điện ảnh thực sự. Điều này đòi hỏi một chu trình khép kín từ sáng tác – sáng tạo – sản xuất – phát hành – thu về doanh thu – tái đầu tư, qua đó hình thành một thị trường điện ảnh sôi động và bền vững.

Sự xuất hiện của dòng phim đặt hàng như "Đào, Phở, Piano" thời gian qua cũng được kỳ vọng sẽ hâm nóng tình yêu của khán giả dành cho phim chiến tranh, cách mạng. Trong kho tàng phim Cách mạng của Việt Nam, còn rất nhiều tác phẩm giá trị có thể tiếp tục được phát huy để tạo nên những cú hích mới, giúp dòng phim này tiếp cận gần hơn với thị hiếu khán giả trẻ.

Bàn về tiềm năng của điện ảnh Việt, anh Đoàn Tuấn khẳng định rằng chúng ta có đầy đủ lợi thế để trở thành một cường quốc điện ảnh. Việt Nam sở hữu một lượng khán giả trẻ đông đảo, đội ngũ làm phim tài năng và đã có những tác phẩm vươn tầm thế giới. Nhưng nếu thiếu một chiến lược dài hạn và bài bản, tất cả những lợi thế đó sẽ không thể phát huy tối đa.

Hàn Quốc là minh chứng sống động cho việc điện ảnh không chỉ là nghệ thuật mà còn là một ngành công nghiệp có thể thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, du lịch và văn hóa. Nếu có một chiến lược phát triển hợp lý, Việt Nam hoàn toàn có thể bước lên một tầm cao mới, không chỉ chiếm lĩnh thị trường nội địa mà còn tạo dấu ấn mạnh mẽ trên bản đồ điện ảnh thế giới.

Thúy Ngọc