Bắt đầu từ nền móng: Hỗ trợ cấp xã để cải cách giáo dục vững chắc

Đánh thức sức mạnh từ cấp xã 

Một mắt xích nhỏ có thể làm trục trặc cả cỗ máy lớn. Trong quản lý giáo dục, cấp xã chính là mắt xích đầu tiên. Khi mô hình chính quyền hai cấp được triển khai, vai trò của cấp xã trở nên trực tiếp và rõ nét hơn bao giờ hết – đòi hỏi phải có cơ chế mới để tháo gỡ vướng mắc về thẩm quyền, nhân lực và phương thức phối hợp.

Chỉ trong thời gian ngắn, hai Nghị định của Chính phủ về phân quyền, phân cấp quản lý giáo dục, cùng các Thông tư hướng dẫn, đã mở ra “đường ray” mới cho bộ máy giáo dục.

Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn nhấn mạnh: “Đây không chỉ là bước điều chỉnh kỹ thuật quản lý, mà là cuộc chuyển động từ gốc rễ. Chỉ sau một tháng triển khai, cấp xã đang nỗ lực làm quen với vai trò mới. Trước thềm năm học mới, nhiều nội dung phải được nắm bắt kịp thời, tháo gỡ vướng mắc, thậm chí điều chỉnh ngay để công việc không bị lúng túng mà đi vào quỹ đạo”.

Ông thẳng thắn cảnh báo: “Nếu hệ thống cấp xã vận hành trục trặc, không thể hy vọng cả khối phía trên hoạt động tốt được.”

Thực tế cho thấy, chỉ sau bốn tuần triển khai, nhiều địa phương đã báo cáo khó khăn: thiếu nhân sự chuyên môn, nghiệp vụ chồng chéo, áp lực quản lý trực tiếp tăng mạnh. “Hôm trước thống kê được hơn 3.000 công chức liên quan đến quản lý giáo dục, riêng Hà Nội đã có trên 300 người. Những con số này cho thấy chúng ta phải nắm chắc tình hình để điều chỉnh kịp thời”, Bộ trưởng dẫn chứng.

Ba điểm then chốt từ góc nhìn lập pháp

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh, để mô hình này đi vào thực chất, có ba vấn đề cần đặc biệt quan tâm.

Thứ nhất, việc phân định, phân quyền giữa các cấp đã được quy định khá rõ, song thách thức lớn nhất nằm ở khâu thực thi. “Điều quan trọng là phải cụ thể hóa nhiệm vụ tới từng vị trí công việc, gắn với trách nhiệm của từng cá nhân để tránh tình trạng chung chung, không ai chịu trách nhiệm”, ông Vinh nhấn mạnh.

Thứ hai, với mô hình chính quyền mới, đội ngũ công chức cấp xã – phường phải được trang bị đầy đủ năng lực. Điều này đòi hỏi cơ chế đào tạo, bồi dưỡng thực chất, đồng thời thiết lập các kênh giải đáp nhanh chóng, thường xuyên để xử lý những vướng mắc trong quá trình thực hiện nhiệm vụ mới.

Thứ ba, cần xác lập rõ mối quan hệ và cơ chế phối hợp giữa bốn chủ thể: cơ sở giáo dục, UBND cấp xã – phường, Sở GD&ĐT và Bộ GD&ĐT. “Nếu không phân định rành mạch quyền hạn và trách nhiệm của từng cấp, sự chồng chéo sẽ tiếp tục kéo dài, làm giảm hiệu quả quản lý”, ông Vinh cảnh báo. 

Hỗ trợ cấp xã: Nhiệm vụ trọng tâm 

Nhận định này cho thấy: cùng với việc phân quyền rõ ràng, mô hình mới cần đi kèm cơ chế hỗ trợ cấp xã đủ mạnh để họ không bị quá tải. Chính từ đây, quan điểm của Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn trở thành “lời giải” tiếp theo: chuyển trọng tâm quản lý từ chỉ đạo hành chính sang phục vụ cơ sở, giúp cấp xã có đủ công cụ, nhân lực và hướng dẫn kịp thời để vận hành thông suốt.

Từ thực tiễn này, Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn yêu cầu toàn ngành “đổi vai” – từ chỉ đạo hành chính sang phục vụ cơ sở: “Bộ chắc chắn phải tiếp tục lắng nghe, kiểm tra và nắm tình hình địa phương nhiều hơn nữa… không chỉ một kênh mà phải nhiều kênh”.

Ông đề ra một loạt giải pháp:

Tập huấn thực chất: “Điều chỉnh ngay nội dung tập huấn toàn quốc cho công chức cấp xã… tăng cường chiều lắng nghe ngược lại”.

Công cụ hỗ trợ: “Nhanh chóng hoàn thiện trợ lý ảo, sổ tay tác nghiệp, Bộ hỏi – đáp để công chức cấp xã xử lý công việc hằng ngày”.

Nhân sự: “Tuyển dụng phải được tổ chức tập trung, sở GD&ĐT đứng ra thực hiện, Bộ sẽ hướng dẫn cụ thể để kịp trước thềm năm học”.  

Từ chỉ đạo đến hành động

Cho biết những định hướng này ngay lập tức được cụ thể hóa ở cấp thực thi, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Phổ thông Thái Văn Tài chia sẻ, sau khi triển khai mô hình chính quyền hai cấp, hoạt động quản lý giáo dục trên toàn quốc đã bước đầu vận hành thông suốt.

Việc phân công, phân cấp được làm rõ: Sở GD&ĐT giữ vai trò chủ đạo về chuyên môn; UBND cấp xã trực tiếp quản lý cơ sở, tạo sự phối hợp chặt chẽ. Đồng thời, chuyển đổi số trong quản trị giáo dục được đẩy mạnh với các phần mềm quản lý trường học kết nối liên thông từ sở – xã – nhà trường.

“Hiện nhiều tỉnh đã bố trí cán bộ chuyên trách theo dõi giáo dục tại 100% UBND cấp xã, đồng thời tổ chức tập huấn kỹ năng phối hợp, quản lý trường học để nâng cao hiệu quả quản lý từ cơ sở”, ông Tài nhấn mạnh.

Không dừng lại ở đó, các sở GD&ĐT đã xây dựng kế hoạch kiểm tra liên ngành về an toàn trường học, dạy học hai buổi/ngày, chuẩn quốc gia… gắn trách nhiệm cụ thể cho chính quyền cấp xã. Kết quả là công tác tuyển sinh đầu cấp năm học 2025–2026 hoàn thành đúng kế hoạch; kỳ thi tốt nghiệp THPT 2025 được tổ chức an toàn, nghiêm túc, đúng quy chế.

Để hỗ trợ lâu dài, Bộ GD&ĐT đang chuẩn bị các chương trình tập huấn chuyên sâu cho công chức cấp xã theo dõi giáo dục; đồng thời thiết lập đường dây nóng tiếp nhận và giải đáp vướng mắc từ địa phương.

Phó Cục trưởng Cục Nhà giáo và Cán bộ quản lý giáo dục Phạm Tuấn Anh khẳng định: “Nâng cao năng lực đội ngũ công chức cấp xã để vận hành hiệu quả mô hình chính quyền hai cấp không chỉ là nhiệm vụ cấp bách, mà còn là yêu cầu lâu dài của cả hệ thống chính trị. Bộ máy phải được sắp xếp đồng bộ với đào tạo, bồi dưỡng cán bộ để đủ sức quản lý ngân sách, nhân sự và các hoạt động giáo dục”. 

Biến khó khăn thành cơ hội

Theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, đây không chỉ là giai đoạn tháo gỡ khó khăn mà còn là “thời điểm vàng” để tái thiết: “Sắp xếp chính quyền hai cấp phải giúp hệ thống quản lý nhanh gọn hơn, điều phối tốt hơn, phục vụ giáo dục tốt hơn”.

Mục tiêu là tinh giản tầng nấc trung gian, tăng khả năng điều hành trực tiếp từ sở xuống xã – tạo ra một bộ máy linh hoạt, gần với trường học và người dân hơn. Bộ trưởng nhấn mạnh, "Khi cấp xã được tiếp thêm năng lực, cả hệ thống giáo dục sẽ chuyển động nhịp nhàng – từ đó, mọi cải cách không chỉ trên giấy, mà thực sự đi vào cuộc sống”.

Cải cách giáo dục chỉ có thể bền vững khi được xây dựng từ nền tảng. Khi cấp xã được trao đủ nguồn lực, mọi cải cách – từ đổi mới chương trình, nâng chuẩn giáo viên cho đến chuyển đổi số – mới thực sự đi vào đời sống. 

Thu Trang