Béo phì gia tăng nhanh: Thách thức lớn trong phòng và điều trị bệnh tim mạch

 Tỷ lệ béo phì tăng nhanh ở cả thành thị và nông thôn

Trong chương trình tư vấn trực tuyến về chủ đề "Béo phì và một số bệnh lý liên quan" do Cục Quản lý khám, chữa bệnh, Bộ Y tế tổ chức ngày 10/12, GS.TS.BS Phạm Mạnh Hùng, Chủ tịch Liên đoàn Tim mạch Đông Nam Á, Trưởng Bộ môn Tim mạch, Trường Đại học Y Hà Nội, cho biết nhiều người vẫn chưa có nhận thức đầy đủ rằng, béo phì là một bệnh lý mạn tính, mặc dù điều này đã được Tổ chức Y tế thế giới (WHO) công nhận từ năm 1948.

Hiện nay, trên thế giới có gần 1 tỷ người mắc béo phì, trong đó có những quốc gia có tỷ lệ mắc vượt 30% dân số. Ước tính, chỉ riêng năm 2021, gần 2 triệu ca tử vong trên thế giới do bệnh lý tim mạch liên quan tới thừa cân và béo phì, trong đó có khoảng 19% tử vong liên quan bệnh mạch vành và BMI (chỉ số đánh giá mức độ béo phì) tăng cao; khoảng 70% tử vong do các bệnh tim mạch khác có liên quan đến thừa cân - béo phì.

Tại Việt Nam, bức tranh dinh dưỡng trong 20 năm qua đã thay đổi hoàn toàn, từ lo ngại suy dinh dưỡng sang đối mặt với gánh nặng thừa cân, béo phì. Tỷ lệ người thừa cân, béo phì gia tăng nhanh chóng, đặc biệt bệnh xuất hiện nhiều ở giới trẻ, thậm chí nhiều trẻ em. Nếu năm 2010, tỷ lệ trẻ em thừa cân, béo phì ở nước ta chỉ khoảng 8,5% thì đến năm 2020 là 19%.

"Trẻ thừa cân, béo phì không chỉ gặp ở khu vực thành thị (26,8%), mà vùng nông thôn, miền núi cũng ghi nhận chiếm 6,9-18,3%", GS Phạm Mạnh Hùng chia sẻ.

 Béo phì - căn nguyên của nhiều bệnh nguy hiểm

GS Phạm Mạnh Hùng cũng cho biết, theo thống kê của tổ chức WHO, trong 2 thập kỷ vừa qua, tỷ lệ tử vong liên quan đến béo phì ở nước ta tăng gấp 5 lần, nhiều nước trong khu vực Đông Nam Á cũng tăng hơn 4 lần. Đây là những con số rất đáng báo động.

Đặc biệt, béo phì là một trong những nguyên nhân dẫn tới những bệnh lý liên quan đến tim mạch rất nguy hiểm. Trong đó có đột quỵ, tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu... Bên cạnh đó, béo phì còn ảnh hưởng tới những bệnh lý khác như hội chứng ngưng thở khi ngủ, hội chứng buồng trứng đa nang, viêm khớp, thoái hóa khớp, gan nhiễm mỡ, túi mật.

GS Hùng lấy dẫn chứng, một bệnh nhân mắc đái tháo đường sẽ tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, nhưng người bệnh đái tháo đường mắc kèm béo phì thì nguy cơ tử vong tăng lên gấp khoảng 7 lần.

Ở góc độ lâm sàng tại Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai hiện nay, TS.BS Phan Thanh Thủy cho biết, béo phì là yếu tố nguy cơ rất quan trọng gây hội chứng ngưng giảm thở khi ngủ. Tỷ lệ mắc rối loạn này ở người béo phì là trên 30% và ở người có BMI trên 40 có thể lên 50-98%.

"Khi tổng hợp tất cả bệnh nhân có hội chứng ngưng - giảm thở khi ngủ, chúng tôi thấy có đến 60-90% bệnh nhân này bị thừa cân hoặc béo phì", TS Thủy chia sẻ.

Điều đáng nói, nếu bệnh nhân mắc hội chứng ngưng thở khi ngủ mà không được chẩn đoán và được điều trị kịp thời, có thể dẫn đến rất nhiều biến chứng như: tăng huyết áp, nhồi máu cơ tim, suy tim hoặc rối loạn nhịp tim, đột quỵ, rối loạn chuyển hóa như đái tháo đường, tăng đề kháng insulin, rối loạn chuyển hóa lipid máu. Đặc biệt, bệnh nhân sẽ luôn cảm thấy buồn ngủ ban ngày, giảm tập trung, giảm chất lượng cuộc sống.

Tại Trung tâm Hô hấp, Bệnh viện Bạch Mai, có những bệnh nhân ghi nhận độ bão hòa oxy máu giảm rất thấp, thậm chí độ bão hòa oxy máu trong đêm giảm xuống dưới 50%, làm tăng nguy cơ đột tử.

Giảm cân - chìa khóa quan trọng để điều trị

Có rất nhiều nguyên nhân dẫn tới bệnh béo phì, như ăn uống không hợp lý, lối sống tĩnh tại, căng thẳng kéo dài, mất ngủ, yếu tố di truyền, nội tiết và cả môi trường sống.

Theo TS. BS. Phan Thanh Thủy, dù sử dụng các biện pháp nào trong điều trị ngưng thở khi ngủ thì đối với bệnh nhân bị thừa cân, béo phì, vấn đề giảm cân là hết sức quan trọng. Chỉ cần giảm 10% cân nặng, các chỉ số ngưng - giảm thở khi ngủ giảm từ 25 - 26%.

Bên cạnh đó, giảm cân còn giúp người bệnh cải thiện các nguy cơ tim mạch thường gặp, giảm tình trạng tăng huyết áp, giảm mỡ máu, đường huyết, đề kháng insulin và tình trạng viêm… Khi giảm được các tình trạng này, đồng nghĩa đã làm giảm được kết quả cuối cùng của bệnh lý tim mạch.

Tuy nhiên, giảm cân bền vững không dễ dàng. Người bệnh dễ tăng cân trở lại nếu không được hỗ trợ toàn diện. Các chuyên gia khuyến cáo điều trị cần sự phối hợp đa ngành: bác sĩ chuyên khoa, chuyên gia dinh dưỡng, huấn luyện thể lực, hỗ trợ tâm lý, điều trị nội khoa hoặc ngoại khoa khi cần.

TS.BS Hà Anh Đức, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh, Bộ Y tế cho biết, Cục Quản lý Khám, chữa bệnh đã phối hợp với Hội Nội tiết - Đái tháo đường Việt Nam xây dựng hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì từ năm 2022.

Hiện tại, Bộ Y tế cũng đang xây dựng hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh béo phì ở đối tượng trẻ tuổi. Dự kiến, hướng dẫn này sẽ được ban hành trong thời gian sớm tới, nhằm đáp ứng nhu cầu phòng, chẩn đoản và điều trị bệnh béo phì đang gia tăng nhanh trong nhóm tuổi này.

Hiền Minh