Bộ NN&MT đề xuất nhiều giải pháp gỡ vướng khan hiếm vật liệu

Trao đổi với báo chí xung quanh vấn đề này, Phó Cục trưởng Cục Địa chất và Khoáng sản (Bộ NN&MT) Trần Phương cho biết, Bộ NN&MT đang phối hợp với các bộ, ngành, địa phương xây dựng để trình Chính phủ xem xét, ban hành Nghị quyết về các cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn.

Những nguyên nhân cốt lõi của tình trạng khan hiếm nguồn vật liệu

Ngày 1/3, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Chỉ thị số 05 về các nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, đột phá thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, bảo đảm mục tiêu tăng trưởng cả nước năm 2025 đạt 8% trở lên. Trong đó, Thủ tướng Chính phủ đã chỉ đạo các bộ, cơ quan, địa phương "thúc đẩy tiến độ, tháo gỡ dứt điểm khó khăn về cung ứng vật liệu thi công, đẩy nhanh tiến độ chuẩn bị đầu tư, quyết định đầu tư, lựa chọn nhà thầu các dự án, công trình trọng điểm quốc gia, các dự án đầu tư xây dựng trên địa bàn". Đây là một trong những chỉ đạo quan trọng, then chốt thuộc nhiệm vụ "Đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư công, lấy đầu tư công dẫn dắt, kích hoạt và thu hút mọi nguồn lực xã hội", 1 trong 8 nhiệm vụ, giải pháp trọng tâm, đột phá tại Chỉ thị số 05 của Thủ tướng Chính phủ.

Trong thời gian vừa qua, nhiều địa phương gặp phải tình trạng khan hiếm nguồn vật liệu để thi công các dự án đầu tư phát triển trên địa bàn, đặc biệt là các dự án xây dựng hạ tầng, giao thông. Bộ NN&MT đã phối hợp với Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương nắm thông tin, đánh giá làm rõ nguyên nhân dẫn đến tình trạng nêu trên.

Theo ông Trần Phương, có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng khan hiếm này. Thứ nhất, do điều kiện tự nhiên, chỉ một số khu vực trên địa bàn tỉnh có tài nguyên cát tự nhiên, các địa bàn khác phải vận chuyển từ vùng lân cận làm tăng chi phí giá thành, hạn chế về khả năng cung cấp; cát sỏi lòng sông, suối tại một số tỉnh miền núi chủ yếu có trữ lượng ít, tích tụ theo mùa. Tuy nhiên thủ tục, trình tự về cấp phép thăm dò, khai thác cát làm vật liệu xây dựng thông thường đối với các điểm nhỏ, lẻ này còn phức tạp nên khó khăn trong cấp phép khai thác.

Bên cạnh đó, việc lựa chọn phương thức đấu giá, số vòng đấu giá chưa phù hợp dẫn đến các nhà đầu tư có tâm lý đua giá làm giá bị đẩy lên cao; hầu hết mỏ cát sông có quy mô từ nhỏ đến trung bình nên số tiền đặt trước còn thấp và nhà đầu tư trúng đấu giá sẵn sàng bỏ cọc, không đưa mỏ vào khai thác.

Một nguyên nhân khác được ông Trần Phương chỉ ra là, nhiều mỏ sau khi được cấp phép chưa hoạt động hoặc phải dừng hoạt động do không có phương tiện tàu, thuyền khai thác cát được đăng kiểm theo quy định; vướng về thủ tục về đất đai, thuê bãi tập kết; bị dừng khai thác để đo đạc xác định trữ lượng còn lại và đánh giá nguy cơ sạt lở bờ, bãi sông hoặc tổ chức, cá nhân khai thác khoáng sản là đối tượng đang bị cơ quan có thẩm quyền khởi tố, điều tra do sai phạm liên quan đến hoạt động khoáng sản nên chưa thể đưa mỏ vào khai thác hoặc dừng khai thác. "Việc phần lớn các mỏ chậm đưa vào khai thác hoặc dừng khai thác đã ảnh hưởng đến nguồn cung về cát cho các công trình, dự án và nhu cầu dân sinh trên địa bàn tỉnh, dẫn đến tình trạng khan hiếm và tăng giá; các dự án xây dựng đường cao tốc, dự án trọng điểm có quy mô lớn, nhu cầu về vật liệu cát, đá là rất lớn"

Mặc dù được áp dụng cơ chế đặc thù trong khai thác khoáng sản phục vụ dự án nhưng một số nhà thầu thi công dự án không chủ động lập hồ sơ đề nghị khai thác theo cơ chế đặc thù mà mua vật liệu tại các mỏ thương mại dẫn đến thiếu hụt nguồn vật liệu đá, cát…

Đề xuất 4 nhóm giải pháp để gỡ vướng

Ông Trần Phương cho biết theo đánh giá, các quy định của Luật Địa chất và khoáng sản mới, Luật Đất đai năm 2024 và Nghị định số 193/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Địa chất và khoáng sản, đã cơ bản tháo gỡ về thủ tục cấp phép khai thác khoáng sản như: Trình tự, thủ tục cấp giấy phép khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường đã được đơn giản, phù hợp với thực tiễn.

Ngoài ra, khu vực khoáng sản cung cấp nguyên liệu, vật liệu cho các dự án quan trọng quốc gia, dự án đầu tư công khẩn cấp, công trình, hạng mục công trình thuộc chương trình mục tiêu quốc gia cũng tiếp tục được đưa vào tiêu chí khoanh định khu vực không đấu giá; quy định về tiền đặt trước đối với các mỏ khoáng sản nhóm IV và khoáng sản là cát, sỏi lòng sông, lòng hồ, khu vực biển được điều chỉnh tăng lên.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy vẫn cần tiếp tục hoàn thiện chính sách, pháp luật về địa chất, khoáng sản, hạn chế tình trạng khan hiếm, chấm dứt việc găm hàng, đẩy giá vật liệu xây dựng thông thường, vật liệu san lấp, bảo đảm tiến độ thực hiện các công trình, dự án trọng điểm, cấp bách.

Bộ NN&MT đang phối hợp với các Bộ Quốc phòng, Công an, Tư pháp, Tài chính, Xây dựng, Công Thương, cùng với các tỉnh, thành phố xây dựng để trình Chính phủ xem xét, ban hành Nghị quyết của Chính phủ ban hành các cơ chế, chính sách đặc thù nhằm tháo gỡ khó khăn trong triển khai Luật Địa chất và khoáng sản năm 2024; trong đó đề xuất 4 nhóm nội dung lớn về khoáng sản nhóm IV.

Cụ thể, Bộ NN&MT dự kiến đề xuất mở rộng đối tượng không đấu giá quyền khai thác khoáng sản cho các khu vực khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường để cung cấp cho các công trình, dự án quan trọng quốc gia; dự án trọng điểm; dự án đầu tư công; công trình xây dựng khẩn cấp, nhiệm vụ cấp bách theo quy định của pháp luật về xây dựng; dự án đầu tư thực hiện theo phương thức đối tác công tư (PPP).

Theo ông Trần Phương, việc cấp giấy phép khai thác trong trường hợp này được thực hiện theo hai hướng: Cấp thẳng cho nhà đầu tư, nhà thầu thi công dự án, công trình (phù hợp với các dự án lớn); cấp cho tổ chức, cá nhân đủ điều kiện để khai thác, cung cấp cho nhiều dự án công trình nêu trên (phù hợp với các dự án, công trình nhỏ).

Nhóm nội dung thứ hai là bổ sung quy định về tăng công suất khai thác các mỏ vật liệu xây dựng thông thường với các thủ tục hết sức đơn giản trường hợp để cung cấp vật liệu xây dựng thông thường cho các dự án, công trình nêu trên.

Thứ ba, Bộ NN&MT kiến nghị sửa đổi một số quy định của pháp luật có liên quan đến việc khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường như thủ tục quyết định hoặc chấp thuận chủ trương đầu tư; việc thẩm định và phê duyệt kết quả thẩm định báo cáo đánh giá tác động môi trường, cấp giấy phép môi trường.

Cùng với đó là đề xuất điều chỉnh kế hoạch sử dụng đất hằng năm để phù hợp với tình hình thực tế, kịp thời cung cấp cho các công trình, dự án quan trọng quốc gia, dự án trọng điểm, dự án đầu tư công; công trình xây dựng khẩn cấp, nhiệm vụ cấp bách theo quy định của pháp luật về xây dựng, dự án PPP.

Nhóm nội dung cuối cùng là miễn thủ tục hành chính về thăm dò, khai thác khoáng sản làm vật liệu xây dựng thông thường khi ứng phó với tình huống khẩn cấp về thiên tai, dịch bệnh, an ninh, quốc phòng để đảm bảo kịp thời cung cấp vật liệu để ứng phó trong trường hợp này. 

Thu Cúc