Chế biến sâu – hướng đi tất yếu nâng tầm giá trị nông sản

Hợp tác xã làm nòng cốt kết nối sản xuất- Từ ý tưởng khoa học đến sản phẩm giá trị cao

Thực tế cho thấy, xuất bán nông sản thô tuy nhanh nhưng hiệu quả kinh tế thấp, dễ rủi ro, phụ thuộc vào giá cả thị trường. Bởi vậy, việc chuyển hướng sang sản xuất – chế biến – tiêu thụ khép kín đang trở thành xu thế tất yếu của ngành nông nghiệp hiện nay.

Với mục tiêu mang đến sản phẩm giá đỗ sạch, không hóa chất, an toàn cho sức khỏe, Công ty Cổ phần Sản xuất và Thương mại giá đỗ Tiến sĩ (huyện Chương Mỹ) đã nghiên cứu, hoàn thiện quy trình sản xuất theo hướng hiện đại, đồng thời mạnh dạn đầu tư dây chuyền chế biến sâu.

Trên cơ sở nghiên cứu của Tiến sĩ Đỗ Ngọc Chung, đơn vị này đã cho ra đời trà Doza Kombucha – loại thức uống lên men tự nhiên từ mầm giá đỗ sạch và vỏ đỗ xanh. Doza Kombucha kết hợp ba nguyên liệu: vỏ đỗ xanh, nước cốt giá đỗ sạch và cỏ ngọt, mang đến hương vị thanh mát, hỗ trợ tốt cho hệ tiêu hóa, đồng thời có tác dụng với nhiều chứng bệnh như trào ngược dạ dày, táo bón, gút, mỡ máu, gan nhiễm mỡ, giải rượu…

Theo chị Phạm Thị Hường, quản lý nhà máy của công ty, việc đưa công nghệ chế biến vào sản xuất đã nâng giá trị kinh tế của hạt đỗ lên nhiều lần so với việc bán thô. Công ty nhận thấy giá trị không chỉ nằm ở nguyên liệu, mà ở cách mình khai thác và sáng tạo trên nền tảng đó. Một hạt đỗ nhỏ bé, nếu biết cách chế biến, có thể trở thành sản phẩm có giá trị dinh dưỡng, dược liệu và thương mại cao.

Mô hình của Công ty Tiến sĩ là ví dụ điển hình cho việc liên kết giữa nhà khoa học – doanh nghiệp – hợp tác xã và người nông dân. Khi quy trình sản xuất được chuẩn hóa, nguồn nguyên liệu đầu vào được kiểm soát bởi các hợp tác xã, doanh nghiệp sẽ có cơ sở để đầu tư máy móc hiện đại, tạo ra sản phẩm sạch, truy xuất được nguồn gốc và có thể xuất khẩu ra thị trường quốc tế.

Không chỉ các doanh nghiệp, nhiều hợp tác xã nông nghiệp của Hà Nội cũng đang chứng minh năng lực vượt bậc trong việc ứng dụng khoa học, đổi mới sáng tạo và đầu tư chế biến sâu.

Một trong những điển hình là hợp tác xã Dược liệu Sóc Sơn đơn vị vốn chuyên trồng và sơ chế dược liệu quý của Việt Nam. Nhận thấy thị trường trong nước tràn ngập các sản phẩm xì dầu công nghiệp, hợp tác xã đã mạnh dạn nghiên cứu, tìm tòi và cho ra đời sản phẩm nước xì dầu XD2S hoàn toàn tự nhiên, không trùng lặp với bất kỳ dòng sản phẩm nào hiện có. Điểm đặc biệt của xì dầu XD2S là nguyên liệu chính từ đỗ đen và ngưu bàng, hai loại thực vật giàu dinh dưỡng, có tác dụng thanh lọc cơ thể, hỗ trợ tiêu hóa, tăng sức đề kháng.

Theo bà Nguyễn Thanh Tuyền, Phó Giám đốc hợp tác xã Dược liệu Sóc Sơn, sản phẩm xì dầu XD2S có hương vị riêng, đậm đà nhưng thanh nhẹ, chứa nhiều axit amin tự nhiên, bảo quản được đến 12 tháng mà không cần dùng chất bảo quản hóa học. "Chúng tôi không chỉ muốn làm ra một chai nước chấm ngon, mà còn muốn mang đến một sản phẩm thực sự tốt cho sức khỏe. Mỗi giọt xì dầu đều chứa trong đó tâm huyết của người nông dân và công sức của tập thể hợp tác xã", bà Tuyền chia sẻ.

Hiện sản phẩm của hợp tác xã không chỉ được tiêu thụ trong nước mà còn đang được đàm phán xuất khẩu sang Nhật Bản và Hàn Quốc – những thị trường khó tính bậc nhất thế giới.

Để đạt được điều này, hợp tác xã đã đầu tư dây chuyền lên men tự nhiên, hệ thống chiết rót khép kín, xây dựng nhà xưởng đạt chuẩn HACCP, đồng thời thiết lập chuỗi liên kết nguyên liệu bền vững với các hộ nông dân địa phương. Mỗi lô nguyên liệu đều được kiểm soát chặt chẽ, từ khâu trồng trọt, thu hái đến sơ chế, bảo đảm an toàn vệ sinh thực phẩm.

Theo GS.TS Đặng Kim Chi, Phó Chủ tịch Hội Bảo vệ thiên nhiên và Môi trường Việt Nam, việc ứng dụng các đề tài khoa học vào sản xuất thực tế đã và đang góp phần nâng cao giá trị nông sản Việt, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi từ "nông nghiệp sản lượng" sang "nông nghiệp giá trị". Tuy nhiên, để đi đường dài, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa 4 nhà: nhà nước – nhà khoa học – doanh nghiệp – nông dân, trong đó hợp tác xã đóng vai trò trung tâm của mối liên kết.

Nếu trước đây, nông dân sản xuất manh mún, nhỏ lẻ, khó kiểm soát chất lượng, thì nay thông qua hợp tác xã, họ được hướng dẫn kỹ thuật, tiếp cận công nghệ, và được bao tiêu sản phẩm với giá ổn định. Các hợp tác xã cũng chính là nơi tập hợp sức mạnh tập thể, đủ năng lực để kêu gọi đầu tư, liên kết doanh nghiệp, và đặc biệt là ứng dụng các tiến bộ khoa học công nghệ vào sản xuất.

Thực tế tại Hà Nội cho thấy, những hợp tác xã biết chuyển hướng sang chế biến sâu và xây dựng thương hiệu sản phẩm đều đạt hiệu quả kinh tế cao. Không chỉ gia tăng giá trị sản phẩm gấp 2–3 lần, mà còn giúp người nông dân chủ động trước biến động của thị trường, từng bước đưa sản phẩm OCOP, sản phẩm nông nghiệp sạch vươn xa.

Từ nông sản thô đến sản phẩm giá trị – con đường tất yếu

Trước đây, người nông dân chỉ biết trông chờ vào mùa vụ, "được mùa mất giá", thì nay, với sự tham gia của hợp tác xã và doanh nghiệp, hạt đỗ, củ nghệ, cành sả hay bó rau nhỏ đều có thể được "biến hóa" thành những sản phẩm hàng hóa có giá trị cao. Nhờ chế biến sâu, nông sản không chỉ là thực phẩm, mà còn trở thành dược liệu, mỹ phẩm, đồ uống chức năng – đáp ứng nhu cầu đa dạng của thị trường hiện đại, như: Từ củ nghệ tươi, hợp tác xã có thể sản xuất bột nghệ nano curcumin, giá trị tăng gấp hàng chục lần. Từ gạo hữu cơ, có thể tạo ra bánh, sữa gạo, tinh bột gạo, rượu gạo lên men tự nhiên. Đó là chuỗi giá trị mở rộng, trong đó chế biến là "cánh cửa vàng" để nông sản Việt bước vào nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn.

Hà Nội hiện đang triển khai nhiều chính sách hỗ trợ hợp tác xã và doanh nghiệp đầu tư vào chế biến nông sản, như: hỗ trợ tín dụng, chuyển giao công nghệ, xúc tiến thương mại, xây dựng thương hiệu, đào tạo nhân lực. Song song đó, Thành phố khuyến khích hình thành các cụm công nghiệp chế biến nông sản, xây dựng chuỗi liên kết vùng nguyên liệu – nhà máy – tiêu thụ, nhằm bảo đảm đầu ra bền vững.

Việc đẩy mạnh chế biến sâu không chỉ nâng giá trị kinh tế, mà còn giúp giảm thất thoát sau thu hoạch, tăng khả năng dự trữ, bảo quản, và mở rộng thị trường xuất khẩu. Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập, những sản phẩm chế biến đạt tiêu chuẩn quốc tế chính là "tấm hộ chiếu" để nông sản Hà Nội bước ra thế giới với vị thế mới.

Trong hành trình đó, hợp tác xã đóng vai trò trung tâm – vừa là người tổ chức sản xuất, vừa là cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp, vừa là "người giữ hồn" cho giá trị nông nghiệp địa phương. Như vậy, chế biến sâu gắn với phát triển hợp tác xã không chỉ là hướng đi đúng, mà là động lực quan trọng để Hà Nội và cả nước phát triển nông nghiệp hiện đại, bền vững, giàu bản sắc.

Thiện Tâm