Chính quyền địa phương 2 cấp: Cuộc cải cách lịch sử, toàn diện, kiến tạo sâu sắc

Sáng 14/5, tại Nhà Quốc hội, tiếp tục chương trình Kỳ họp thứ 9, Quốc hội tiến hành thảo luận tại hội trường về Dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi). 

Đại diện cơ quan chủ trì soạn thảo dự luật, Bộ trưởng Bộ Nội vụ Phạm Thị Thanh Trà cho biết, các ý kiến đóng góp của đại biểu Quốc hội là rất sâu sắc, toàn diện, thực tiễn và xác đáng. Bộ Nội vụ cam kết tiếp thu tối đa để hoàn thiện dự thảo Luật Tổ chức chính quyền địa phương (sửa đổi) - một đạo luật có ý nghĩa quan trọng của nền hành chính nhà nước.

Theo Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà, đây được coi là dấu mốc lịch sử của công tác lập pháp Việt Nam, vì lần đầu tiên sau gần 80 năm kể từ ngày thành lập nước, trên cơ sở chủ trương lớn của Đảng, Quốc hội xem xét và sẽ quyết định chuyển đổi mô hình chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp. 

Đây là một cuộc cải cách thể chế và hành chính toàn diện mang tính kiến tạo sâu sắc, phản ánh tầm nhìn chiến lược và quyết tâm đổi mới của Bộ Chính trị, Ban Chấp hành Trung ương, của đồng chí Tổng Bí thư, của Quốc hội, của Chính phủ để đất nước vững bước vào kỷ nguyên mới.

"Cuộc thảo luận hôm nay có thể được coi là một dấu ấn mang tính lịch sử, thể hiện sự chuyển đổi từ tư duy quản lý hành chính sang quản trị kiến tạo, phục vụ; từ phân công hành chính sang phân cấp, phân quyền và trao quyền một cách thực chất, rõ ràng; từ bộ máy hành chính của chính quyền địa phương còn cồng kềnh, nhiều tầng nấc sang một hệ thống hành chính địa phương tinh gọn, với mục tiêu gần dân, sát dân và phục vụ nhân dân ngày càng tốt hơn", Bộ trưởng nhấn mạnh.

4 yếu tố nền tảng cho cải cách chính quyền địa phương

Làm rõ những nguyên tắc và yếu tố xuyên suốt của dự luật, Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà cho biết, việc xây dựng dự thảo Luật được quán triệt từ 4 yếu tố nền tảng.

Thứ nhất, xác lập chỉnh thể cấu trúc pháp lý của chính quyền địa phương 2 cấp trên nền tảng tuân thủ một số điều có liên quan đến Hiến pháp đang sửa đổi và trên nền tảng để thể chế hóa chủ trương của Đảng theo tinh thần Nghị quyết số 60 của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương lần thứ 11 vừa qua cùng các kết luận và chủ trương lớn khác của Đảng về tinh gọn tổ chức bộ máy của cả hệ thống chính trị, xây dựng chính quyền địa phương 2 cấp.

Thứ hai, kế thừa, bổ sung và phân định rõ ràng thẩm quyền để phân cấp, phân quyền và ủy quyền giữa Trung ương với địa phương, giữa các cấp chính quyền địa phương với nhau, tạo cơ sở pháp lý cho toàn bộ hệ thống pháp luật chuyên ngành sửa đổi đồng bộ sau này. Nguyên tắc này nhằm thúc đẩy tính chủ động, sáng tạo, trách nhiệm của địa phương theo đúng tinh thần “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.

Thứ ba, minh định rõ chức năng, nhiệm vụ và quyền hạn của từng cấp chính quyền địa phương, phù hợp với yêu cầu của giai đoạn phát triển mới của đất nước. 

Thứ tư, thiết lập đầy đủ, toàn diện cơ sở pháp lý để tháo gỡ tất cả khó khăn, rào cản, vướng mắc cho việc chuyển đổi chính quyền địa phương từ 3 cấp sang 2 cấp, nhưng gắn với việc thực hiện được ngay việc phân cấp, phân quyền và ủy quyền theo chủ trương của Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương để địa phương thực hiện đúng mục tiêu.

Phân cấp, phân quyền và cơ chế linh hoạt trong điều hành

Một trong những vấn đề trọng tâm được các đại biểu Quốc hội đặc biệt quan tâm là nguyên tắc phân định thẩm quyền giữa các cấp chính quyền. Theo Bộ trưởng, dự thảo đã cơ bản kế thừa các quy định trong Luật hiện hành (vừa được sửa đổi tháng 2/2025) và tiếp tục hoàn thiện kỹ thuật lập pháp để bảo đảm yêu cầu chính trị, pháp lý, quản trị, tạo cơ sở dẫn dắt cho toàn bộ các luật chuyên ngành sẽ kịp thời được sửa đổi, bổ sung.

Theo đó, dự thảo đã xác lập đầy đủ về nguyên tắc, phạm vi, chủ thể, nội dung, hình thức, điều kiện để phân cấp, phân quyền và ủy quyền, đồng thời kèm theo cơ chế kiểm soát để bảo đảm phát huy vai trò chủ thể của chính quyền địa phương trong quyết định, tổ chức, thực hiện và chịu trách nhiệm đối với mọi công việc thuộc thẩm quyền được giao. Đây là điểm quan trọng nhất về nguyên tắc phân định thẩm quyền.

Các quy định bảo đảm phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 27 của Ban Chấp hành Trung ương về quyền lực Nhà nước là thống nhất nhưng có sự phân công phù hợp giữa các cơ quan tổ chức thực hiện lập pháp, hành pháp và tư pháp, đặc biệt là giữa Trung ương và địa phương. 

Trong đó, nguyên tắc phân định thẩm quyền, phân cấp, phân quyền được thực hiện với sự rà soát thận trọng, kỹ lưỡng và dự liệu cả những vấn đề có thể phát sinh trong quá tổ chức thực hiện liên quan đến phân cấp, phân quyền để thiết lập cơ chế điều hành sáng tạo, năng động, linh hoạt cho chính quyền địa phương cũng như bảo đảm trong những trường hợp "cần thiết", chính quyền địa phương có thể chủ động xử lý tình huống.

Bộ trưởng lấy ví dụ tại khoản 4 Điều 11 của dự thảo, trong trường hợp cần thiết, Ủy ban nhân dân hoặc Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh phải kịp thời giải quyết các vấn đề nhằm bảo đảm sự vận hành thông suốt, không để trì trệ, không bị gián đoạn, phù hợp với nguyên tắc của tổ chức chính quyền gắn với thẩm quyền, trách nhiệm, phân cấp, phân quyền nhưng không buông lỏng.

Vấn đề "trường hợp cần thiết" - một thuật ngữ được sử dụng trong dự thảo, đã được Bộ trưởng Phạm Thị Thanh Trà giải thích cặn kẽ. Đó là khi cơ quan chuyên môn hoặc cấp xã không đủ năng lực thực hiện nhiệm vụ nào khi phát sinh vấn đề khẩn cấp, phức tạp, nhạy cảm vượt quá khả năng giải quyết của cấp dưới; khi phát sinh các nhiệm vụ đột xuất, bất thường cần phản ứng nhanh kịp thời; khi Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh xác định có biểu hiện trì trệ, né tránh; hoặc các tình huống cần điều phối, điều hòa liên vùng, liên xã trong trường hợp cấp bách.

"Thực tiễn rất đa dạng, phong phú, nếu không có cơ chế này, thực sự không đảm bảo được yêu cầu vận hành trơn tru, liên thông, thống nhất, hiệu quả", Bộ trưởng nhấn mạnh và nói thêm trong Luật Tổ chức Chính phủ cũng có một điều khoản giao Thủ tướng xử lý tình huống trong trường hợp cần thiết.

Cũng theo Bộ trưởng, hiện nay, qua rà soát, có tới 177 luật quy định về thẩm quyền của các bộ trưởng, 152 luật quy định thẩm quyền cụ thể của Thủ tướng Chính phủ, 170 luật quy định cụ thể thẩm quyền của Hội đồng nhân dân và UBND cấp huyện. 

Hiện có tới 474 nhiệm vụ được quy định trong 104 luật, 249 nghị định, thông tư cần phân cấp hoặc phân định lại và dự kiến sẽ phân cấp 140 nhiệm vụ cho địa phương, phân định lại thẩm quyền chính quyền cấp xã với khoảng 300 nhiệm vụ cùng với 90/99 nhiệm vụ đang nằm trong Luật Tổ chức chính quyền địa phương hiện hành.

"Như vậy, cần phải xử lý ngay. Sau khi Quốc hội thông qua dự luật này, các bộ sẽ phải khẩn trương tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định hướng dẫn thực hiện để bảo đảm phù hợp và đồng bộ", Bộ trưởng nói và cho biết thêm Chính phủ sẽ ban hành 25 nghị định hướng dẫn thi hành, tạo hành lang pháp lý đầy đủ để chính quyền địa phương hai cấp có thể chính thức vận hành từ ngày 1/7/2025.

Thu Giang