Định hướng phát triển lý luận, phê bình văn học thời kỳ hội nhập và chuyển đổi số

Đây là hội thảo nằm trong Chương trình Nghiên cứu Tổng kết văn học Việt Nam 40 năm sau Đổi mới do Viện Văn học, Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam chủ trì nhằm đánh giá, tổng kết các vấn đề lý luận và thực tiễn Văn học Việt Nam 40 năm qua.

Đồng thời là nhiệm vụ chính trị quan trọng, đóng góp ý kiến cho Dự thảo các văn kiện Đại hội XIV của Đảng: "Báo cáo Tổng kết một số vấn đề lý luận và thực tiễn về công cuộc Đổi mới theo định hướng xã hội chủ nghĩa trong 40 năm qua ở Việt Nam" đang được triển khai lấy ý kiến trong toàn dân.

Phát biểu khai mạc, TS. Đặng Xuân Thanh, Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm KHXH Việt Nam nhấn mạnh, công cuộc Đổi mới do Đảng khởi xướng từ năm 1986 là bước ngoặt lịch sử, đưa đất nước bước vào thời kỳ phát triển năng động, sáng tạo và hội nhập quốc tế mạnh mẽ. 

Trong bối cảnh đó, văn học Việt Nam nói chung và lý luận, phê bình văn học nói riêng đã có những chuyển biến quan trọng về tư duy, nhận thức và phương pháp tiếp cận. 

Các nhà nghiên cứu, phê bình đã kế thừa, tiếp nhận có chọn lọc những thành tựu lý luận thế giới, góp phần tạo dựng một không gian học thuật cởi mở, đa chiều, phản ánh chân thực và nhân văn đời sống tinh thần của con người Việt Nam thời kỳ đổi mới.

Theo TS. Đặng Xuân Thanh, nhìn lại 40 năm qua, lý luận và phê bình văn học không chỉ đồng hành cùng sáng tác và công chúng, mà còn góp phần xây dựng nền tảng tư tưởng, thẩm mỹ và tinh thần cho xã hội. 

Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm cũng khẳng định, việc tổng kết thực tiễn, phát triển lý luận và cung cấp cơ sở khoa học cho hoạch định chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước là nhiệm vụ trọng tâm của Viện Hàn lâm nói chung và Viện Văn học nói riêng.

Phát biểu đề dẫn, TS. Vũ Thị Thu Hà, Chủ nhiệm Đề tài cho biết, việc tổng kết thực tiễn văn học nghệ thuật 50 năm sau ngày thống nhất đất nước và 40 năm Đổi mới không chỉ là nhiệm vụ chính trị quan trọng, mà còn là yêu cầu khoa học cấp thiết. Tổng kết một cách nghiêm túc giúp nhận diện đầy đủ thành tựu, hạn chế, đồng thời định hướng xây dựng nền văn học – nghệ thuật trong giai đoạn mới, gắn với sự phát triển của đất nước trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số.

TS. Vũ Thị Thu Hà cho rằng, 40 năm qua, lý luận, phê bình văn học Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận: Khả năng tiếp thu, giới thiệu hệ thống lý thuyết hiện đại và hậu hiện đại; sự hình thành các xu hướng nghiên cứu phong phú như ký hiệu học, tự sự học, phân tâm học, mỹ học tiếp nhận, nghiên cứu văn hóa, xã hội học văn học...

Những phương pháp tiếp cận mới này không chỉ thúc đẩy hoạt động nghiên cứu, mà còn hỗ trợ cho sáng tác, góp phần tạo lập không gian học thuật mang tính đối thoại, sáng tạo và hội nhập quốc tế.

Bên cạnh những thành tựu, công tác lý luận, phê bình cũng đối mặt với nhiều thách thức như thiếu vắng công trình lý luận mang tính hệ thống, khái quát cao; sự phân hóa giữa phê bình hàn lâm và phê bình báo chí; ảnh hưởng của mạng xã hội đến hoạt động phê bình; khả năng vận dụng phương pháp nghiên cứu mới còn thiếu tính hệ thống, mối quan hệ giữa lý luận và sáng tác chưa thật gắn bó.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số, việc nhìn lại thực trạng, xác định phương hướng phát triển của lý luận, phê bình văn học Việt Nam là nhiệm vụ cấp thiết. 

Hội thảo tập trung vào 4 nội dung chính: Đánh giá thực trạng, thành tựu, hạn chế trong 40 năm qua; phân tích các yếu tố tác động đến hoạt động lý luận, phê bình thời kỳ Đổi mới; rút ra nguyên nhân, kinh nghiệm và bài học; đề xuất định hướng, giải pháp phát triển lý luận, phê bình trong giai đoạn tói.

Với nhiều tham luận, ý kiến, gợi mở từ giới nghiên cứu, phê bình trên cả nước, Hội thảo là dịp khẳng định vai trò của lý luận, phê bình văn học trong việc phát triển nền văn hóa, văn học Việt Nam hiện đại, nhân văn, đậm đà bản sắc dân tộc, đáp ứng yêu cầu mới của thời kỳ hội nhập và chuyển đổi số.

Thu Giang