Đổi mới toàn diện trợ giúp pháp lý: Tăng cường phân cấp cho địa phương

Nâng cao hiệu quả và tính chủ động cho địa phương

Từ ngày 1/7/2025, hoạt động trợ giúp pháp lý chính thức triển khai theo cơ chế mới, trong đó nhiều nhiệm vụ, quyền hạn đã được phân cấp mạnh mẽ về địa phương. Nếu trước đây, phần lớn hoạt động trợ giúp pháp lý được tổ chức tập trung ở cấp Trung ương thì nay 3 nhóm nhiệm vụ quan trọng đã được chuyển giao về UBND cấp tỉnh.

Trong đó, phải kể đến việc tổ chức thẩm định, đánh giá chất lượng vụ việc trợ giúp pháp lý được phân cấp cho UBND cấp tỉnh, do Sở Tư pháp giúp tổ chức thực hiện theo Điều 6 Thông tư 09/2025/TT-BTP. Điều này thể hiện rõ niềm tin vào năng lực của chính quyền địa phương trong bảo đảm chất lượng dịch vụ trợ giúp pháp lý, đồng thời giúp giảm tải cho cơ quan Trung ương.

Bên cạnh đó, hoạt động xác nhận vụ việc trợ giúp pháp lý tham gia tố tụng thành công cũng được chuyển từ Cục Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý về cho Sở Tư pháp thực hiện, theo Thông tư số 11/2025/TT-BTP ngày 24/6/2025. Sự thay đổi này bảo đảm rút ngắn quy trình thủ tục, tăng tính linh hoạt và kịp thời trong việc ghi nhận hiệu quả thực hiện vụ việc.

Ngoài ra, việc cấp phôi thẻ trợ giúp viên pháp lý và phôi thẻ cộng tác viên cũng được giao cho Chủ tịch UBND cấp tỉnh, với sự tham mưu của Sở Tư pháp. Việc in ấn thực hiện theo mẫu do Bộ Tư pháp ban hành tại Thông tư số 08/2017/TT-BTP. Từ đây, các địa phương có thể chủ động hơn trong khâu tổ chức, quản lý nhân sự trong hệ thống trợ giúp pháp lý.

Những thay đổi này không chỉ là sự điều chỉnh kỹ thuật, mà là bước đi có ý nghĩa chiến lược trong nâng cao năng lực, trách nhiệm và sự tự chủ của địa phương - yếu tố quan trọng trong tiến trình thực hiện chính quyền địa phương 2 cấp.

TS. Lê Vệ Quốc, Cục trưởng Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý (Bộ Tư pháp) nhấn mạnh, đổi mới trợ giúp pháp lý gắn với mô hình hai cấp chính là "yêu cầu cấp thiết" để chính sách thực sự đến được với từng người dân, thông qua hệ thống quản lý tinh gọn và ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số.

Hướng tới dịch vụ công trực tuyến toàn trình

Một trong những điểm nổi bật trong cải cách bộ máy hành chính là việc tổ chức lại đơn vị hành chính cấp tỉnh, giảm từ 63 xuống còn 34 tỉnh/thành phố kể từ ngày 1/7/2025. Việc hợp nhất 2 - 3 tỉnh trước đây thành một tỉnh mới không chỉ làm thay đổi địa giới hành chính, mà còn tác động mạnh đến mô hình tổ chức các đơn vị sự nghiệp công lập, trong đó có Trung tâm Trợ giúp pháp lý Nhà nước và các chi nhánh.

Theo quy định của Luật Trợ giúp pháp lý, Trung tâm Trợ giúp pháp lý là đơn vị sự nghiệp công lập thuộc Sở Tư pháp, do UBND cấp tỉnh thành lập. Khi địa bàn hành chính mở rộng, số lượng người dân gia tăng, điều kiện tự nhiên, giao thông, dân cư đa dạng, yêu cầu "gần dân, sát dân" trong hoạt động trợ giúp pháp lý càng trở nên cấp thiết.

Trong bối cảnh đó, Bộ Tư pháp đã kịp thời ban hành Công văn số 1866/BTP-PLHSHC ngày 9/4/2025 nhằm hướng dẫn UBND các tỉnh, thành phố tổ chức hệ thống trợ giúp pháp lý phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương.

Theo đó, UBND cấp tỉnh căn cứ vào nhu cầu trợ giúp pháp lý và điều kiện thực tiễn của địa phương để quyết định số lượng Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước và Chi nhánh của Trung tâm. Đây được xem là một động thái quan trọng nhằm tăng cường tính chủ động, tự quyết của chính quyền địa phương trong việc tổ chức công tác trợ giúp pháp lý tại địa phương.

Cũng theo ông Lê Vệ Quốc, trong xu thế cải cách hành chính, lĩnh vực trợ giúp pháp lý không nằm ngoài dòng chảy số hóa. Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý đã phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan để đơn giản hóa thủ tục hành chính, đồng thời thúc đẩy cung cấp dịch vụ công trực tuyến không phụ thuộc địa giới hành chính.

Tính đến thời điểm hiện tại, 12 thủ tục hành chính thuộc lĩnh vực trợ giúp pháp lý đã được công khai trên Cổng Dịch vụ công quốc gia. Cụ thể như thủ tục yêu cầu trợ giúp pháp lý; thủ tục thay đổi người thực hiện trợ giúp pháp lý; thủ tục giải quyết khiếu nại; thủ tục cấp, cấp lại thẻ cộng tác viên; thủ tục lựa chọn, ký hợp đồng với luật sư hoặc tổ chức hành nghề luật sư; đăng ký tham gia và chấm dứt tham gia trợ giúp pháp lý…

Định hướng trong thời gian tới, Cục Phổ biến, giáo dục pháp luật và Trợ giúp pháp lý, sẽ thực hiện toàn bộ thủ tục trực tuyến toàn trình, tức là người dân có thể nộp hồ sơ, theo dõi xử lý và nhận kết quả hoàn toàn trên môi trường mạng, không cần trực tiếp đến cơ quan hành chính.

Tuy nhiên, để đạt được điều này, chúng ta cần phải có một hạ tầng kỹ thuật đồng bộ, đảm bảo sự kết nối liên thông giữa các cơ quan, tổ chức và quan trọng là cần có sự chung tay vào cuộc của cả hệ thống chính trị.

Diệu Anh