Đồng bằng sông Cửu Long: Bài toán năng lực doanh nghiệp trong kỷ nguyên số

Công nghệ số mở ra cơ hội mới, nhưng doanh nghiệp vẫn chậm chuyển mình

Vấn đề này được đặt ra và thảo luận sâu tại Hội thảo "Khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số (KHCN, ĐMST & CĐS) – Động lực phát triển doanh nghiệp", diễn ra tại TP. Cần Thơ ngày 18/12. Hội thảo quy tụ nhiều chuyên gia, nhà quản lý, đại diện doanh nghiệp nhằm tìm lời giải cho bài toán phát triển doanh nghiệp vùng Đồng bằng sông Cửu Long trong bối cảnh kinh tế số toàn cầu đang tăng tốc mạnh mẽ.

Theo ông Lê Thanh Tâm, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ TP. Cần Thơ, Đồng bằng sông Cửu Long nói chung và TP. Cần Thơ nói riêng là khu vực giàu tiềm năng, song đang đối mặt với không ít thách thức trong việc phát triển mô hình kinh doanh sáng tạo và ứng dụng công nghệ mới.

“Sự chuyển mình mạnh mẽ của thế giới kinh tế số đòi hỏi các doanh nghiệp tư nhân phải thích nghi và đổi mới không ngừng. Việc áp dụng các giải pháp sáng tạo và công nghệ tiên tiến trong sản xuất, quản lý và cung cấp dịch vụ là vô cùng cần thiết”, ông Lê Thanh Tâm nhấn mạnh.

Thực tế cho thấy, cơ cấu kinh tế của vùng hiện vẫn tập trung chủ yếu vào các lĩnh vực truyền thống như nông nghiệp, chế biến thực phẩm và du lịch. Dù sở hữu nhiều lợi thế về tài nguyên, vị trí địa lý và nguồn lao động, song phần lớn doanh nghiệp vẫn chưa tận dụng hiệu quả các công nghệ mới hay mô hình kinh doanh sáng tạo.

Nguyên nhân nằm ở việc thiếu chuyển giao công nghệ, hệ thống quản trị hiện đại còn yếu, đồng thời nguồn lực dành cho nghiên cứu và phát triển (R&D) còn hạn chế. Điều này khiến năng suất lao động, giá trị gia tăng và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp trong vùng chưa theo kịp yêu cầu của nền kinh tế số.

Năng lực doanh nghiệp: Điểm nghẽn lớn nhất của vùng

Ở góc độ cộng đồng doanh nghiệp, bà Nguyễn Thị Thương Linh, Phó Giám đốc Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) chi nhánh Đồng bằng sông Cửu Long, chỉ ra hàng loạt hạn chế mang tính cấu trúc.

Theo bà Linh, doanh nghiệp trong vùng hiện ít về số lượng, nhỏ về quy mô, năng lực thích ứng với bối cảnh mới còn yếu. Trình độ công nghệ thấp, hoạt động sản xuất – kinh doanh chủ yếu dựa vào kinh nghiệm, trong khi liên kết trong chuỗi cung ứng toàn cầu còn rời rạc. Bên cạnh đó, hạ tầng logistics chưa đồng bộ, thị trường suy giảm, áp lực từ biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng, tạo thêm nhiều thách thức cho doanh nghiệp.

Nhìn từ góc độ đổi mới sáng tạo, TS. Phạm Thị Hồng Phượng, Chuyên gia Hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo quốc gia (NSSC), cho rằng muốn đổi mới thực chất phải bắt đầu từ những nền tảng căn bản nhất.

“Muốn đổi mới phải bắt nguồn từ việc xây dựng văn hóa doanh nghiệp kèm theo cơ chế khuyến khích sáng tạo. Việc ứng dụng công nghệ cần được triển khai thường xuyên để nâng cao năng lực sáng tạo trong cộng đồng doanh nghiệp”, TS. Phượng nhấn mạnh.

Bà cũng đề xuất TP. Cần Thơ và các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long cần chú trọng xây dựng cộng đồng khởi nghiệp sáng tạo, cung cấp không gian làm việc chung, hỗ trợ tài chính và mạng lưới cố vấn (mentor) cho các doanh nghiệp khởi nghiệp trong các lĩnh vực thế mạnh như công nghệ, nông nghiệp và du lịch.

Khoảng cách giữa hệ sinh thái và năng lực nội sinh của doanh nghiệp

Một góc nhìn định lượng được PGS. TS. Phan Thị Bích Nguyệt, Đại học Kinh tế TPHCM, phân tích dựa trên chỉ số đổi mới sáng tạo cấp địa phương năm 2025 do Bộ Khoa học và Công nghệ công bố.

Theo đó, TP. Cần Thơ đạt 46,21 điểm, xếp hạng 10/34 tỉnh, thành phố trên cả nước. Dù vẫn giữ vị thế dẫn đầu vùng Đồng bằng sông Cửu Long, song sự sụt giảm so với năm 2024 (xếp hạng 7/63) đặt ra câu hỏi lớn về tính bền vững của mô hình tăng trưởng hiện tại.

Phân tích sâu cấu trúc điểm số theo khung đánh giá của WIPO và Bộ KH&CN cho thấy sự phân hóa rõ nét giữa hai nhóm chỉ số: “Kiến tạo” và “Thực thi”.

Ở vai trò kiến tạo, khu vực công của Cần Thơ thể hiện sự vượt trội rõ rệt. Trụ cột Thể chế đạt 65,87 điểm, trụ cột Cơ sở hạ tầng đạt 60,02 điểm, thuộc nhóm cao nhất cả nước. Điều này phản ánh môi trường chính sách và hạ tầng phát triển tương đối thuận lợi cho đổi mới sáng tạo.

Tuy nhiên, ở chiều ngược lại, năng lực hấp thụ và chuyển hóa của khu vực doanh nghiệp lại bộc lộ nhiều điểm nghẽn. Chỉ số trình độ phát triển của doanh nghiệp chỉ đạt 21,21 điểm, trong đó các chỉ số thành phần quan trọng như Liên kết sáng tạo (17,44) và Hấp thu tri thức (20,42) đều ở mức thấp.

Đáng chú ý, sự chênh lệch lớn giữa điểm số thể chế (65,87) và chỉ số giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn của doanh nghiệp (10,15) cho thấy một nghịch lý phát triển. Dù môi trường vĩ mô thuận lợi, nhiều doanh nghiệp vẫn “mắc kẹt” trong tư duy kinh doanh ngắn hạn, ngại tích lũy vốn và đầu tư cho tài sản vô hình.

Theo các chuyên gia, điểm yếu cốt lõi của vùng không nằm ở việc thiếu chính sách, mà ở khả năng hấp thụ chính sách của cộng đồng doanh nghiệp. Mặc dù đầu ra về sáng chế được đánh giá cao, song việc thương mại hóa và lan tỏa các sáng chế vào hoạt động sản xuất – kinh doanh vẫn còn hạn chế.

Cần giải pháp đồng bộ để doanh nghiệp bứt phá

Tại hội thảo, các chuyên gia thống nhất rằng, để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số bền vững, Đồng bằng sông Cửu Long cần triển khai đồng bộ nhiều nhóm giải pháp.

Trong đó, nhóm giải pháp về thủ tục hành chính cần tiếp tục đơn giản hóa quy trình cấp phép cho các dự án công nghệ cao; xây dựng cơ chế “một cửa liên thông” thực chất cho doanh nghiệp khoa học – công nghệ; thành lập và vận hành hiệu quả Quỹ phát triển KH&CN của thành phố, kết hợp ưu đãi thuế và hỗ trợ chi phí công nghệ.

Song song với đó là nhóm giải pháp liên kết Nhà nước – Trường đại học – Doanh nghiệp (mô hình Triple Helix), từ thương mại hóa kết quả nghiên cứu, đặt hàng nghiên cứu đến hình thành các không gian đổi mới sáng tạo mở.

Theo bà Nguyễn Thị Thương Linh, việc thúc đẩy năng lực sáng tạo, ứng dụng công nghệ mới và phát triển mô hình kinh doanh đổi mới chính là yếu tố then chốt để doanh nghiệp tư nhân tại Đồng bằng sông Cửu Long và TP. Cần Thơ phát triển bền vững, hội nhập sâu vào nền kinh tế số toàn cầu.

“Nếu các giải pháp được triển khai mạnh mẽ và hiệu quả, khu vực này hoàn toàn có thể tạo ra động lực phát triển mới, nâng cao năng lực cạnh tranh và từng bước trở thành trung tâm sáng tạo, đổi mới trong các ngành kinh tế chủ lực như nông nghiệp, công nghệ cao, du lịch và dịch vụ”, bà Linh nhấn mạnh.

Lê Sơn