Cần Thơ phát triển nhân lực khoa học công nghệ: Bài toán chiến lược cho giai đoạn mới

Xác định phát triển nhân lực KH&CN là chiến lược lâu dài

Phát biểu tại hội thảo, bà Lê Mỹ Hạnh, Phó Giám đốc Sở Khoa học và Công nghệ (KH&CN) TP. Cần Thơ nhấn mạnh: “TP. Cần Thơ xác định phát triển nhân lực khoa học công nghệ không chỉ là nhiệm vụ cấp bách mà còn là chiến lược lâu dài, nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế-xã hội, nâng cao năng lực đổi mới sáng tạo và phục vụ quá trình chuyển đổi số của thành phố trong giai đoạn mới”.

Những năm qua, hoạt động KH&CN của Thành phố đã có nhiều chuyển biến tích cực, từng bước khẳng định vai trò trong phát triển kinh tế-xã hội. Đến năm 2025, TP. Cần Thơ có 113 tổ chức có hoạt động KH&CN, trong đó 69 tổ chức công lập và 44 tổ chức ngoài công lập; riêng tổ chức KH&CN có 39 đơn vị. Đây là nền tảng quan trọng để hình thành hệ sinh thái nghiên cứu, đổi mới sáng tạo của địa phương.

Về nguồn nhân lực, Thành phố hiện có hơn 8.900 nhân lực KH&CN, trong đó hơn 4.200 người có trình độ sau đại học, bao gồm khoảng 1.200 tiến sĩ và 3.000 thạc sĩ. Mỗi năm, Cần Thơ cung cấp cho thị trường lao động một lực lượng lớn nguồn nhân lực trẻ, được đào tạo bài bản từ các trường đại học, cao đẳng và cơ sở giáo dục trên địa bàn. Đặc biệt, Đại học Cần Thơ tiếp tục giữ vai trò nòng cốt, cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao ở cả bậc đại học và sau đại học cho Thành phố và toàn vùng.

Nền tảng nhân lực khá mạnh nhưng phân bố chưa đồng đều

Phân tích sâu hơn về thực trạng nhân lực KH&CN của TP. Cần Thơ và vùng ĐBSCL, PGS.TS Vũ Tuấn Hưng, Viện trưởng Viện Khoa học xã hội vùng Nam Bộ cho biết: Theo thống kê năm 2024, TP. Cần Thơ có 8.947 nhân lực KH&CN đang làm việc trong các cơ sở nghiên cứu, đào tạo đại học, trung tâm kỹ thuật chuyên ngành, cơ quan công lập và doanh nghiệp.

Cơ cấu trình độ cho thấy gần một nửa nhân lực KH&CN đạt trình độ sau đại học, với khoảng 14,4% là tiến sĩ và 34,1% là thạc sĩ. Đây là tỉ lệ tương đối cao so với mặt bằng chung, phản ánh nền tảng học thuật khá vững chắc và khẳng định vai trò của Cần Thơ như một trung tâm đào tạo, nghiên cứu của toàn vùng sau sáp nhập.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Vũ Tuấn Hưng, sự phân bố nhân lực KH&CN hiện nay còn nhiều bất cập. Phần lớn đội ngũ này tập trung trong các trường đại học, bệnh viện và đơn vị sự nghiệp công lập, trong khi nhân lực KH&CN làm việc trong doanh nghiệp chỉ chiếm khoảng 0,1% tổng số. Đây là con số rất thấp nếu so với vai trò quyết định của khu vực doanh nghiệp trong đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất và thương mại hóa công nghệ.

Sự mất cân đối này khiến quá trình chuyển hóa kết quả nghiên cứu từ trường, viện sang sản phẩm công nghệ, giải pháp thực tiễn phục vụ sản xuất-kinh doanh còn nhiều hạn chế. Nhiều đề tài, công trình nghiên cứu có giá trị khoa học nhưng chậm được ứng dụng vào thực tiễn, chưa tạo ra tác động lan tỏa mạnh mẽ đối với tăng trưởng kinh tế của vùng.

Khoảng trống lớn về công nghệ số và kỹ năng liên ngành

Một hạn chế nổi bật khác được chỉ ra là khả năng làm chủ công nghệ số và công nghệ mới còn thấp. Báo cáo thống kê KH&CN của Cần Thơ năm 2024 cho thấy, dù tỉ lệ nhân lực có trình độ đại học và sau đại học khá cao, nhưng số người làm việc trong các lĩnh vực đòi hỏi kỹ năng số chuyên sâu như khoa học dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, tự động hóa, IoT vẫn còn rất hạn chế.

Điều này trở thành rào cản lớn trong bối cảnh ĐBSCL đang đẩy mạnh chuyển đổi số và ứng dụng công nghệ trong các lĩnh vực then chốt như nông nghiệp công nghệ cao, logistics, y tế, quản lý đô thị và thích ứng biến đổi khí hậu. Nếu không sớm được khắc phục, khoảng trống này sẽ làm suy giảm năng lực cạnh tranh của địa phương và toàn vùng.

Bên cạnh đó, kỹ năng mềm và kỹ năng liên ngành của nhân lực KH&CN trong vùng cũng chưa đáp ứng yêu cầu mới. Nhiều nhà khoa học, kỹ sư còn hạn chế về ngoại ngữ, phân tích dữ liệu, tư duy hệ thống và khả năng tích hợp tri thức liên ngành-những năng lực ngày càng quan trọng trong môi trường nghiên cứu và sản xuất hiện đại.

“Nhìn chung, chất lượng nhân lực KH&CN của ĐBSCL đã có những cải thiện nhưng vẫn tồn tại khoảng cách lớn so với yêu cầu phát triển của nền kinh tế hiện đại”, PGS.TS Vũ Tuấn Hưng nhận định. Theo ông, những hạn chế về trình độ cao, năng lực nghiên cứu, kỹ năng công nghệ mới và mức độ tham gia của doanh nghiệp cho thấy nhu cầu cấp thiết phải nâng cao chất lượng nhân lực KH&CN, nhằm đáp ứng yêu cầu chuyển đổi mô hình tăng trưởng, phát triển bền vững và thích ứng biến đổi khí hậu.

Gỡ 'điểm nghẽn' bằng thể chế, đào tạo và hệ sinh thái đổi mới sáng tạo

Đề xuất các giải pháp mang tính chiến lược, PGS.TS Vũ Tuấn Hưng cho rằng một trong những giải pháp then chốt là hoàn thiện thể chế, chính sách thu hút và giữ chân nhân tài. Theo đó, các địa phương trong vùng cần xây dựng “gói ưu đãi tổng hợp” dành cho chuyên gia, bao gồm hỗ trợ tài chính ban đầu, thu nhập tăng thêm và bảo đảm về nhà ở, nhằm tạo sức cạnh tranh với các trung tâm lớn.

Song song đó, cần giảm mạnh gánh nặng hành chính cho đội ngũ nhà khoa học. Việc áp dụng mô hình “giảm 50% nhiệm vụ hành chính” đối với các chuyên gia chủ trì đề tài trọng điểm sẽ giúp họ tập trung nhiều hơn cho nghiên cứu, sáng tạo.

Ở góc độ đào tạo, các trường đại học cần rà soát và cập nhật chương trình KH&CN theo tiêu chuẩn quốc tế như AUN-QA, ABET, đặc biệt ở các ngành mũi nhọn như công nghệ sinh học, khoa học dữ liệu, trí tuệ nhân tạo, kỹ thuật môi trường, cơ điện tử, nông nghiệp thông minh. Tỉ lệ thực hành cần được nâng lên 40–50% chương trình, gắn với thí nghiệm, dự án ứng dụng và thực tập tại doanh nghiệp.

Bên cạnh đó, để nhân lực KH&CN phát huy hiệu quả, vùng ĐBSCL cần xây dựng hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mạnh, trong đó tăng tỉ trọng chi cho KH&CN lên tối thiểu 1% GRDP, ưu tiên các đề tài có tác động trực tiếp đến phát triển kinh tế-xã hội. Việc xây dựng “bản đồ nhu cầu nhân lực KH&CN ĐBSCL giai đoạn 2025–2035”, cập nhật định kỳ hai năm một lần, sẽ giúp dự báo chính xác nhu cầu theo ngành, trình độ và địa bàn.

Đại học Cần Thơ - hạt nhân đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao

Đề cập vai trò của cơ sở đào tạo, GS.TS Lê Văn Vàng, Hiệu trưởng Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) khẳng định Đại học Cần Thơ là cơ sở giáo dục đại học đa ngành, đa lĩnh vực trọng điểm, có năng lực đáp ứng yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho ĐBSCL và cả nước.

Những năm qua, nhà trường đã không ngừng đổi mới chương trình đào tạo, tăng cường liên kết doanh nghiệp. Giai đoạn 2020–2024, Đại học Cần Thơ đã kết nối và ký kết hợp tác với 175 đối tác mới, góp phần nâng cao hiệu quả liên kết “3 nhà” trong nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và thương mại hóa sản phẩm.

“Việc đổi mới chương trình đào tạo và liên kết doanh nghiệp trong đào tạo nguồn nhân lực luôn được chú trọng tại Đại học Cần Thơ”, GS.TS Lê Văn Vàng cho hay. Theo ông, mô hình quản trị đại học hiệu quả cùng năng lực đào tạo hiện có sẽ tiếp tục là bệ đỡ quan trọng để thành phố và vùng ĐBSCL xây dựng đội ngũ nhân lực KH&CN đủ sức đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.

Lê Sơn