Giảm thiểu thiệt hại hạn mặn từ vận hành thủy lợi

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Nguyễn Hoàng Hiệp đã có những chia sẻ về tình hình xâm nhập mặn tại Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) thời gian qua.

Thưa Thứ trưởng, mùa khô 2024-2025 tại ĐBSCL đã diễn ra hơn nửa chặng đường. Ông có thể đánh giá tổng quan về tình hình xâm nhập mặn năm nay so với các năm trước?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Tính đến ngày 5/3/2025, xâm nhập mặn tại ĐBSCL đã xuất hiện ở mức cao hơn trung bình nhiều năm (TBNN), nhưng không nghiêm trọng như các mùa khô khắc nghiệt năm 2015-2016 hay 2019-2020 và thấp hơn so với mùa khô 2023-2024. Cụ thể, ranh mặn 4g/l tại các cửa sông Cửu Long dao động từ 42-60 km, thấp hơn 1-13 km so với năm 2023-2024, trừ sông Cổ Chiên cao hơn 2 km nhưng chỉ là đột biến ngắn ngày. Tại vùng hai sông Vàm Cỏ, mặn xâm nhập từ 52-57 km, giảm mạnh 43-78 km so với năm trước. Trên sông Cái Lớn, nhờ hệ thống thủy lợi Cái Lớn - Cái Bé, xâm nhập mặn được kiểm soát tốt.

Nhìn chung, diễn biến này phù hợp với dự báo từ đầu mùa khô. Thời gian xâm nhập mặn cao điểm chỉ kéo dài 3-5 ngày trong các kỳ triều cường, và nhờ mưa trái mùa tháng 1, 2/2025 cùng các biện pháp tích trữ nước, sản xuất nông nghiệp và dân sinh chưa bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tuy nhiên, chúng ta không được chủ quan, vì từ nay đến cuối mùa khô vẫn còn các đợt mặn cao điểm cần theo dõi sát sao.

Như vậy công tác dự báo vẫn hết sức quan trọng trong thời gian tới. Bộ Nông nghiệp và Môi trường nhận định thế nào về xâm nhập mặn trong thời gian còn lại của mùa khô?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Từ nay đến hết mùa khô, dự kiến ĐBSCL sẽ đối mặt với hai đợt xâm nhập mặn cao điểm trong tháng 3/2025, từ 11-15/3 và 27-30/3. Sang tháng 4, mặn sẽ giảm dần ở các cửa sông Cửu Long, nhưng tại vùng sông Vàm Cỏ, nếu không có mưa, mặn có thể kéo dài đến cuối tháng. Cụ thể, ranh mặn 4g/l tại cửa sông Cửu Long có thể đạt 42-58 km, thấp hơn năm 2024 từ 2-10 km; tại sông Vàm Cỏ khoảng 70-75 km, thấp hơn năm trước 6-8 km; và trên sông Cái Lớn từ 50-53 km, trong tầm kiểm soát của hệ thống thủy lợi.

Mức độ này không quá nghiêm trọng, nhưng vẫn ảnh hưởng đến các công trình lấy nước cách biển 40-60 km. Vì vậy, chúng tôi khuyến cáo các địa phương tiếp tục theo dõi bản tin dự báo hằng tuần từ cơ quan khí tượng, thủy văn để điều chỉnh kế hoạch sản xuất và sinh hoạt phù hợp.

Để ứng phó với tình hình xâm nhập mặn năm nay, Bộ và các địa phương đã triển khai những giải pháp gì, thưa ông?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Ngay từ đầu mùa khô, chúng tôi đã thực hiện nghiêm túc các chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ qua Công điện 28/CĐ-TTg ngày 8/12/2024 và Công điện 15/CĐ-TTg ngày 18/2/2025, tập trung ứng phó hạn hán, thiếu nước và xâm nhập mặn. Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành hai văn bản quan trọng: số 9725/BNN-TL ngày 19/12/2024 và số 1246/BNN-TL ngày 20/2/2025, hướng dẫn các giải pháp đảm bảo nguồn nước.

Một số giải pháp điển hình đã được triển khai hiệu quả như cung cấp thông tin dự báo nguồn nước và xâm nhập mặn từ tháng 9/2024, cập nhật liên tục theo tuần và tháng, xác định rõ 40.000 ha lúa Đông Xuân và 19.000 ha cây ăn trái có nguy cơ ảnh hưởng. Thứ hai, chỉ đạo các địa phương đẩy sớm thời vụ lúa từ tháng 10-12/2024, đồng thời tích trữ nước trong ao hồ hộ gia đình để bảo vệ cây ăn trái. Cùng với đó, việc đưa vào vận hành các công trình thủy lợi như cống âu Nguyễn Tấn Thành (Tiền Giang), Vàm Bà Lịch (Kiên Giang), Rạch Mọp (Sóc Trăng) đã góp phần kiểm soát mặn và cung cấp nước sinh hoạt.

Nhờ vậy, đến nay, xâm nhập mặn chưa gây thiệt hại lớn. Tuy nhiên, chúng tôi đang khẩn trương hoàn thiện Đề án Phòng, chống sụt lún đất, sạt lở, ngập úng, hạn hán, xâm nhập mặn ĐBSCL đến 2035, tầm nhìn 2050, để trình Chính phủ và Quốc hội, hướng tới giải pháp dài hạn.

Vậy trong thời gian tới, Bộ sẽ tập trung vào những giải pháp nào để tiếp tục ứng phó hiệu quả?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Chúng tôi chia thành hai nhóm giải pháp: trước mắt và lâu dài. Trước mắt, Bộ sẽ tiếp tục thực hiện Công điện 15/CĐ-TTg, tăng cường theo dõi dự báo, khuyến khích lấy và trữ nước ngọt trong hệ thống kênh mương, ao hồ, sử dụng trạm bơm dã chiến để tận dụng tối đa nguồn nước. Các địa phương cần áp dụng tưới tiết kiệm cho lúa và cây trồng cạn, đảm bảo nước cho cây ăn trái trong giai đoạn nhạy cảm. Đồng thời, cần khoanh vùng khu vực thiếu nước sinh hoạt, đẩy nhanh tiến độ các công trình cấp nước tập trung, tuyên truyền người dân trữ nước an toàn.

Về lâu dài, chúng tôi sẽ đầu tư thêm các công trình thủy lợi ngăn mặn, như kiểm soát cửa sông Vàm Cỏ, Hàm Luông, nâng cấp hệ thống Nhật Tảo - Tân Trụ, Bảo Định, Gò Công... để kết nối và điều tiết nước liên vùng. Bộ cũng sẽ nâng cao năng lực dự báo bằng công nghệ hiện đại, xây dựng hệ thống thông tin trực quan và cơ sở dữ liệu nguồn nước, đồng thời đề xuất chính sách xã hội hóa quan trắc khí tượng, thủy văn. Đối với nước sinh hoạt, chúng tôi kêu gọi đầu tư nâng cấp 232 công trình cấp nước tập trung và hỗ trợ 53.500 hộ dân thiếu nước bằng thiết bị trữ nước hộ gia đình.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường có đề xuất gì với Chính phủ để hỗ trợ ĐBSCL ứng phó xâm nhập mặn tốt hơn, thưa ông?

Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp: Chúng tôi đề nghị Chính phủ tiếp tục ưu tiên nguồn vốn đầu tư cho các công trình thủy lợi theo Quy hoạch phòng, chống thiên tai và thủy lợi 2021-2030, tầm nhìn 2050. Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ tăng cường dự báo khí tượng, thủy văn để làm cơ sở ứng phó. Ngoài ra, chúng tôi kiến nghị Bộ Tài chính phối hợp tổng hợp nhu cầu kinh phí hỗ trợ từ các địa phương, báo cáo Thủ tướng xem xét theo Quyết định 305/QĐ-TTg, nhằm khắc phục hậu quả hạn hán, xâm nhập mặn kịp thời. Đây là những yếu tố then chốt để ĐBSCL chủ động thích ứng với biến đổi khí hậu và bảo đảm sản xuất, sinh hoạt trong tương lai.

Xin cảm ơn Thứ trưởng đã chia sẻ!

Đỗ Hương (thực hiện)