Giao thông xanh: Giải pháp cho ‘sức khỏe’ không khí

Tại Tọa đàm "Ô nhiễm không khí và giao thông: Cơ hội và thách thức cho Việt Nam và thế giới", các chuyên gia hàng đầu đã chia sẻ những phát hiện mới cùng những kinh nghiệm kiểm soát ô nhiễm tại các đô thị lớn nhằm giúp Việt Nam xây dựng chiến lược hiệu quả hơn trong việc cải thiện chất lượng không khí đô thị.

Sự kiện là phiên thảo luận thứ 3 trong chuỗi tọa đàm "Khoa học vì cuộc sống" nằm trong khuôn khổ Tuần lễ Khoa học Công nghệ VinFuture 2024.

Giao thông là nguồn chính gây ô nhiễm không khí

Là một trong các diễn giả của tọa đàm, PGS. Hồ Quốc Bằng, Viện trưởng Viện phát triển năng lực lãnh đạo Đại học Quốc gia TPHCM, kiêm Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Ô nhiễm Không khí và Biến đổi Khí hậu, Viện Môi trường và Tài nguyên (APAC, TPHCM) dẫn kết quả nghiên cứu của ông với cộng sự cho thấy, giao thông được xác định là nguồn phát thải lớn nhất tại Hà Nội và TPHCM.

"Chúng tôi đã thực hiện nhiều dự án nghiên cứu tại TP. Hà Nội và TPHCM, tập trung vào việc kiểm kê phát thải từ tất cả các nguồn khác nhau, trong đó có nguồn giao thông. Gần đây, chúng tôi cũng đã đánh giá được những đồng lợi ích về môi trường và khí hậu khi chuyển đổi từ xe sử dụng năng lượng hóa thạch sang xe điện, cũng như từ giao thông cá nhân sang phương tiện công cộng như metro", PGS. Bằng cho hay.

Tại Hà Nội, với dân số khoảng 8,5 triệu người và hơn 6 triệu xe máy cùng 690.000 ô tô, nguồn phát thải từ giao thông chiếm 87% NOx, 92% CO, 57% SO₂, 86% NMVOC, 96% CH4 và 74% bụi mịn PM2.5. Các hoạt động công nghiệp đóng góp 39% SO₂ trong tổng lượng phát thải của Hà Nội.

Tương tự, tại TPHCM, với dân số hơn 9 triệu người và 7,4 triệu xe máy, phát thải từ giao thông chiếm tỷ lệ cao, đặc biệt là CO (97,8%), bụi mịn PM2.5 (18%) và NOx.

Những con số này cho thấy mức độ nghiêm trọng của ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn ở Việt Nam và sự cần thiết của các giải pháp kiểm soát và giảm thiểu phát thải.

Ngoài ra, theo PGS. Hồ Quốc Bằng, Việt Nam còn đối mặt với các thách thức từ các nguồn ô nhiễm khác như: Tập quán đốt rơm rạ và các chất thải nông nghiệp vẫn phổ biến tại nhiều vùng, phát thải từ vận tải biển. 

Trong khi đó, hiện nay, việc kiểm soát ô nhiễm không khí ở Việt Nam gặp nhiều khó khăn do thiếu cơ sở dữ liệu và nguồn lực giám sát.

Chia sẻ nghiên cứu về aerosol (sol khí), GS. Yafang Cheng, Giám đốc Khoa Hóa học Aerosol tại Viện Hóa học Max Planck (Đức) cho biết đây là một trong những thành phần chính gây ô nhiễm không khí và tạo sương mù đô thị. Ô nhiễm aerosol là nguyên nhân khiến 9 triệu người tử vong khi còn trẻ (theo số liệu năm 2019).

Ngoài tác động đến sức khỏe, aerosol còn ảnh hưởng tiêu cực đến khí hậu, làm gia tăng hiện tượng sương mù và giảm khả năng xuyên sáng của mặt trời.

Các yếu tố khí tượng, đặc biệt vào mùa đông, làm gia tăng nồng độ aerosol trong không khí khiến các chất ô nhiễm bị giữ lại ở tầng thấp của khí quyển, làm gia tăng mức độ nghiêm trọng.

GS. Cheng nhấn mạnh cần áp dụng các giải pháp kiểm soát phát thải tận gốc và tăng cường công nghệ giám sát chất lượng không khí bằng AI và vệ tinh để đưa ra các biện pháp chính xác, hiệu quả.

Đề xuất các chiến lược thúc đẩy giao thông xanh nhằm cải thiện chất lượng không khí, GS. Daniel Kammen, từ Đại học California, Berkeley (Hoa Kỳ) cho hay, xe điện đang dần thay thế phương tiện chạy bằng nhiên liệu hóa thạch tại các quốc gia như Mỹ, Trung Quốc và châu Âu. Tuy nhiên, tốc độ chuyển đổi hiện tại vẫn chưa đạt mức kỳ vọng.

GS.Daniel Kammen dẫn chứng tại bang California (Mỹ) đặt mục tiêu đến năm 2030 ngừng bán xe chạy bằng nhiên liệu hóa thạch và xây dựng hạ tầng trạm sạc cho xe điện rộng khắp.

Ngoài ra, vị giáo sư này cũng khuyến nghị cần đổi mới công nghệ lưu trữ năng lượng, sử dụng vật liệu thân thiện với môi trường và có chi phí thấp như pin sodium để cung cấp nguồn điện sạch liên tục cho phương tiện giao thông.

Sẽ không có "đũa thần" để đạt mục tiêu ngay lập tức

Cùng quan điểm, GS. Susan Solomon từ Viện Công nghệ Massachusetts (MIT, Hoa Kỳ) chia sẻ kinh nghiệm kiểm soát ô nhiễm không khí của Mỹ từ những năm 1970. Đạo luật không khí sạch (Clean Air Act) đã yêu cầu các công ty vận tải thay thế xe cũ, áp dụng các tiêu chuẩn phát thải khắt khe hơn và khuyến khích sử dụng xe chạy năng lượng sạch.

GS. Solomon nhấn mạnh rằng sẽ không có cây "đũa thần" nào để giải quyết vấn đề ngay lập tức. Ô nhiễm không khí không có biên giới và cần sự hợp tác toàn cầu để giải quyết vấn đề này.

Việt Nam cần tăng cường hợp tác quốc tế, áp dụng công nghệ tiên tiến và triển khai các chính sách mạnh mẽ hơn để đối phó với các thách thức hiện tại. Chỉ khi mọi bên liên quan cùng chung tay, từ các nhà hoạch định chính sách, doanh nghiệp đến người dân, chúng ta mới có thể xây dựng một tương lai xanh và sạch hơn.

Tại tọa đàm, các chuyên gia cũng cho rằng việc sản xuất các phương tiện xe điện có chi phí hợp lý sẽ giúp người dân dễ dàng tiếp cận hơn, từ đó giảm phụ thuộc vào phương tiện giao thông chạy bằng nhiên liệu hóa thạch.

Tuy nhiên, việc xây dựng cơ sở hạ tầng, đặc biệt là trạm sạc điện vẫn là một bài toán lớn đối với nhiều quốc gia, bao gồm Việt Nam. Ngoài ra, công nghệ xe điện hiện chỉ phù hợp với các phương tiện hạng nhẹ, trong khi các giải pháp cho xe tải hạng nặng vẫn đang được nghiên cứu.

Hoàng Giang