Hiện đại hóa kiểm dịch thực vật để thúc đẩy thương mại các sản phẩm cây trồng

Đây là quan điểm của TS. Ravi Khetarpal – Giám đốc điều hành Hiệp hội các tổ chức nghiên cứu nông nghiệp châu Á – Thái Bình Dương (APAARI) đưa ra tại hội thảo quốc tế với chủ đề "Nâng cao năng lực về giải pháp IPPC e-Phyto nhằm thúc đẩy thương mại hạt giống ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương". Hội thảo do Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) tổ chức, phối hợp với Hiệp hội các tổ chức nghiên cứu nông nghiệp châu Á – Thái Bình Dương (APAARI), Hiệp hội Hạt giống Châu Á và Thái Bình Dương (APSA), và Hiệp hội CropLife tổ chức.

Công ước Bảo vệ Thực vật Quốc tế (IPPC), được thông qua năm 1951 dưới sự giám sát của Tổ chức Lương nông Liên Hợp Quốc (FAO), là hiệp định đa phương nhằm phối hợp hành động hiệu quả để ngăn chặn và kiểm soát sự xâm nhập cũng như lây lan của sâu bệnh thực vật và sản phẩm thực vật. Với 185 quốc gia thành viên tính đến năm 2025, IPPC phát triển các Tiêu chuẩn Quốc tế về Biện pháp KDTV (ISPMs), đóng vai trò cốt lõi trong việc bảo vệ an ninh lương thực toàn cầu, tạo điều kiện cho thương mại an toàn và bảo vệ môi trường. Một trong những sáng kiến nổi bật của IPPC là giải pháp e-Phyto – hệ thống chứng nhận KDTV điện tử, thay thế giấy tờ truyền thống bằng định dạng XML, giúp số hóa quy trình kiểm dịch, tăng cường tính bảo mật, và giảm thiểu rủi ro gian lận.

e-Phyto không chỉ đơn giản là công cụ kỹ thuật số mà còn là giải pháp chiến lược để thúc đẩy thương mại hạt giống, đặc biệt ở khu vực Châu Á – Thái Bình Dương – nơi chiếm tỷ lệ lớn trong sản xuất và xuất khẩu nông sản toàn cầu. Bằng cách chuẩn hóa quy trình cấp chứng nhận, e-Phyto giúp giảm thời gian thông quan, cắt giảm chi phí logistics, và đảm bảo sự tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế, từ đó mở rộng cơ hội tiếp cận thị trường cho các doanh nghiệp hạt giống.

Tại hội thảo, TS. Ravi Khetarpal – Giám đốc điều hành APAARI – nhấn mạnh: "Việt Nam là quốc gia duy trì tăng trưởng xuất khẩu nông sản tích cực trong những năm qua. Việc áp dụng e-Phyto, một cải tiến toàn cầu trong KDTV, sẽ tạo động lực lớn để nâng cao kim ngạch xuất khẩu trong tương lai." Ông cũng kêu gọi các quốc gia trong khu vực tận dụng công nghệ để bảo vệ cây trồng và thúc đẩy thương mại bền vững.

Ông Lê Văn Thiệt, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật đánh giá cao vai trò của giải pháp kỹ thuật số: "Việc áp dụng công nghệ thông tin vào quản lý KDTV là xu thế tất yếu, phù hợp với chủ trương của Chính phủ và Bộ Nông nghiệp và Môi trường". Ông nhấn mạnh rằng sau quá trình hợp nhất bộ máy, Cục sẽ tiếp tục ưu tiên hiện đại hóa KDTV, trong đó e-Phyto là trọng tâm.

Ông Haddon Bell, Lãnh đạo Cục Xuất khẩu Nông sản Australia khẳng định: "e-Phyto là giải pháp cần thiết để duy trì tăng trưởng nông nghiệp, tăng cường bảo mật chứng nhận, và bảo vệ nông sản toàn cầu khỏi sâu bệnh." Hệ thống này cho phép các cơ quan quản lý rủi ro hiệu quả hơn, đồng thời tạo điều kiện cho hạt giống và nông sản dễ dàng tiếp cận thị trường quốc tế. Với hơn 3 triệu chứng nhận e-Phyto được trao đổi toàn cầu tính đến năm 2023, hiệu quả của giải pháp này đã được chứng minh, đặc biệt trong việc giảm thời gian và chi phí giao dịch.

Tuy nhiên, bà Thelma Soriano từ Hiệp hội CropLife Châu Á chỉ ra các thách thức: hạ tầng kỹ thuật chưa đồng bộ, năng lực số của các bên liên quan còn hạn chế, và nhu cầu cập nhật khung pháp lý để công nhận giá trị pháp lý của e-Phyto. Bà đề xuất các giải pháp như nâng cấp kết nối internet, xây dựng cơ sở dữ liệu an toàn, tăng cường hợp tác quốc tế, và triển khai an ninh mạng nghiêm ngặt. Đồng thời, bà khuyến nghị tận dụng tài trợ quốc tế và hợp tác tư nhân để giảm gánh nặng chi phí, đồng thời thực hiện lộ trình chuyển đổi từng bước để tích hợp với các nền tảng thương mại hiện có.

Ông Nguyễn Quang Hiếu, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật – khẳng định: "KDTV là bộ phận quan trọng trong cơ cấu mới của Cục. Chúng tôi sẽ ưu tiên hiện đại hóa quản lý KDTV, trong đó e-Phyto là nội dung trọng điểm. Hy vọng nhận được sự hỗ trợ từ các đối tác quốc tế và chuyên gia để đẩy nhanh triển khai tại Việt Nam".

Với lợi ích vượt trội như tăng cường bảo mật, giảm chi phí, và hỗ trợ xuất khẩu, e-Phyto hứa hẹn là công cụ then chốt giúp Việt Nam và khu vực tận dụng tối đa tiềm năng hạt giống trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu. Tuy nhiên, để thành công, cần sự đầu tư đồng bộ về hạ tầng, đào tạo nhân lực, và cam kết mạnh mẽ từ các chính phủ. Đây là bước tiến quan trọng hướng tới một nền nông nghiệp bền vững và hiện đại vào năm 2025 và xa hơn nữa.

Đỗ Hương