Hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, dẫn dắt phát triển AI và bảo đảm an ninh mạng

Báo cáo tình hình nguy cơ an toàn thông tin tại Việt Nam quý III năm 2025 của Công ty An ninh mạng Viettel ghi nhận nhiều con số đáng lo ngại khi gần 6,5 triệu tài khoản cá nhân bị đánh cắp, gần 4.000 tên miền lừa đảo được phát hiện và hơn 547.000 cuộc tấn công DDoS. Đáng chú ý, nhiều cuộc tấn công đã có sự hỗ trợ của trí tuệ nhân tạo, làm gia tăng đáng kể mức độ nguy hiểm và khó kiểm soát.

Trước thực tế đó, các chuyên gia cho rằng, cùng với việc thúc đẩy ứng dụng AI, Việt Nam cần sớm hoàn thiện hệ thống bảo đảm an toàn thông tin – an ninh mạng tương xứng, trong đó tiêu chuẩn và quy chuẩn kỹ thuật đóng vai trò nền tảng.

Việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về trí tuệ nhân tạo và an toàn thông tin – an ninh mạng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhằm chuẩn hóa các yêu cầu kỹ thuật, quy trình bảo vệ, giám sát, ứng phó và kiểm định an ninh mạng cho các hệ thống thông tin.

Thời gian qua, Bộ KH&CN đã phối hợp với các bộ, ngành xây dựng và ban hành nhiều Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN) liên quan đến AI, như TCVN 14365:2025 về tổng quan các phương pháp tính toán cho hệ thống AI; TCVN ISO/IEC 42001:2025 về hệ thống quản lý trí tuệ nhân tạo; TCVN 14364:2025 về khung cho hệ thống AI sử dụng học máy.

Đặc biệt, TCVN 14423:2025 “An ninh mạng – Yêu cầu đối với hệ thống thông tin quan trọng” được đánh giá là bộ tiêu chuẩn kỹ thuật đầu tiên của Việt Nam quy định một cách toàn diện các yêu cầu bảo đảm an ninh mạng đối với hệ thống thông tin của cơ quan nhà nước và các hệ thống trọng yếu liên quan đến an ninh quốc gia.

Ông Vũ Ngọc Sơn, Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia cho rằng, việc hợp nhất khái niệm an toàn thông tin và an ninh mạng giúp việc triển khai các tiêu chuẩn, quy chuẩn và ứng dụng Luật An ninh mạng vào thực tiễn thuận lợi hơn, nhất là đối với doanh nghiệp và tổ chức tại Việt Nam.

Tiêu chuẩn cho công nghệ chiến lược – yêu cầu cấp thiết

Theo Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng Quốc gia (Bộ KH&CN), trên cơ sở Quyết định số 1131/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ xác định 11 nhóm công nghệ chiến lược, yêu cầu đặt ra hiện nay là phải sớm xây dựng hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cho các lĩnh vực ưu tiên, đặc biệt là những công nghệ mới nổi có tác động lan tỏa lớn tới phát triển kinh tế – xã hội.

Cùng với AI và an toàn thông tin – an ninh mạng, nhiều tiêu chuẩn quốc gia cũng đã được xây dựng cho các lĩnh vực như đô thị thông minh, blockchain, nền tảng dữ liệu và dữ liệu mở. Đây được xem là nền tảng kỹ thuật quan trọng, bảo đảm các công nghệ mới phát triển an toàn, đồng bộ và bền vững.

Theo định hướng của Bộ KH&CN, tiêu chuẩn không chỉ là công cụ quản lý kỹ thuật mà cần được coi là công cụ chiến lược để định hướng và dẫn dắt phát triển công nghệ. Cách tiếp cận này thể hiện sự chuyển dịch từ tư duy “đi sau để quản lý” sang “đi trước để kiến tạo”, góp phần hình thành hệ sinh thái công nghệ đồng bộ và nâng cao năng lực tự chủ công nghệ quốc gia.

Việc xây dựng và áp dụng tiêu chuẩn được triển khai theo hướng mở, linh hoạt, phù hợp thông lệ quốc tế, đẩy mạnh chấp nhận, chuyển đổi và hài hòa hóa các tiêu chuẩn quốc tế, qua đó rút ngắn thời gian tiếp cận công nghệ mới và giảm chi phí tuân thủ cho doanh nghiệp.

Tiêu chuẩn chỉ phát huy hiệu quả khi gắn với sản phẩm cụ thể và doanh nghiệp cụ thể – những chủ thể trực tiếp nghiên cứu, phát triển và đưa công nghệ vào thị trường. Trên cơ sở đó, lộ trình triển khai được thiết kế theo các bước chặt chẽ, từ rà soát tiêu chuẩn hiện có, xác định doanh nghiệp đồng hành đến xây dựng và hoàn thiện TCVN phù hợp với thực tiễn.

Đến nay, Bộ KH&CN đã ban hành, công bố rộng rãi danh mục tiêu chuẩn quốc gia (TCVN) liên quan đến 6 sản phẩm công nghệ chiến lược gồm: AI Camera xử lý tại biên, Robot di động tự hành, thiết bị bay không người lái (UAV), hạ tầng mạng Blockchain và các lớp ứng dụng truy xuất nguồn gốc, Hệ thống & thiết bị mạng 5G, Mô hình ngôn ngữ lớn & Trợ lý ảo tiếng Việt.

Việc coi tiêu chuẩn là công cụ chiến lược không chỉ giúp quản lý rủi ro, bảo đảm chất lượng và an toàn, mà còn góp phần hình thành “hạ tầng mềm” cho phát triển công nghệ chiến lược, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và đóng góp thiết thực vào mục tiêu phát triển nhanh, bền vững của đất nước trong kỷ nguyên số.

Thu Giang