Kiến nghị xem lại tội cho vay nặng lãi, tội trốn đóng BHXH

VCCI cho biết nhiều quốc gia trên thế giới đã thu hẹp đáng kể phạm vi xử lý hình sự đối với hành vi cho vay lãi nặng.

Trả lời đề nghị của Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đặc biệt lưu ý cần tránh "hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế".

Mới đây, trước những phản ứng của cộng đồng doanh nghiệp, các cơ quan chức năng đã trình Quốc hội sửa đổi Bộ luật Hình sự theo hướng bãi bỏ tội cung cấp dịch vụ trái phép trên mạng máy tính, mạng viễn thông (Điều 292).

Nay trong văn bản ngày 27/10 trả lời Ủy ban Tư pháp, VCCI cho rằng với các quan hệ dân sự kinh tế thỏa mãn các điều kiện gồm (1) có sự đồng thuận chung cả các bên tham gia; (2) không bên nào bị đe dọa, cưỡng ép; (3) các bên tham gia trên cơ sở thông tin đầy đủ, chính xác, không bên nào bị lừa dối, che giấu thông tin; và (4) không làm thiệt hại đến quyền lợi của bên thứ ba, thì pháp luật nói chung nên hạn chế can thiệp và Bộ luật Hình sự nói riêng không nên "hình sự hóa".

Cho rằng cần loại bỏ, phi hình sự hóa một số tội danh trong Bộ luật Hình sự nếu các quan hệ dân sự, kinh tế thỏa mãn đầy đủ các điều kiện trên, VCCI đề cập tới một số tội danh cụ thể.

Đề nghị thu hẹp phạm vi tội cho vay nặng lãi

Với tội cho vay lãi nặng (Điều 201), theo VCCI, các ngân hàng thường không cho vay các khoản vay giá trị nhỏ, thời gian ngắn do không đáp ứng được điều kiện của các hoạt động ngân hàng. Do đó, người cần vay vẫn buộc phải tìm đến những người cho vay ngắn ngày, thủ tục đơn giản, linh hoạt, đổi lại phải chịu lãi suất cao.

Đây là hoạt động bình thường khi mà nền kinh tế Việt Nam vẫn còn nhiều các doanh nghiệp, hộ kinh doanh cá thể với quy mô rất nhỏ. Theo ước đoán, hoạt động kinh tế của nhóm này đang chiếm khoảng 23% tổng GDP của Việt Nam.

Về bản chất, dù lãi suất cao nhưng đây vẫn là quan hệ hợp đồng tự do thỏa thuận. Nhà nước chỉ nên hình sự hóa hành vi khi bên cho vay đe dọa, cưỡng ép để đòi nợ.

Hiện nay, nhiều quốc gia trên thế giới đã thu hẹp đáng kể phạm vi xử lý hình sự đối với hành vi cho vay lãi nặng mà thay vào đó là áp dụng các biện pháp quản lý khác. Ví dụ, tại Anh, nếu khoản vay có lãi suất cao hơn mức nhất định, người đi vay không có nghĩa vụ phải trả tiền cho người cho vay. Tại Mỹ, những người hành nghề cho vay những khoản nhỏ này phải đáp ứng điều kiện kinh doanh và phải đăng ký với cơ quan nhà nước, thường xuyên báo cáo về hoạt động cho vay (hoạt động tài chính vi mô).

Việc xử phạt (hành chính hoặc hình sự) đối với hành vi cho vay lãi nặng tại các quốc gia này chỉ đặt ra khi người cho vay không đăng ký, báo cáo với cơ quan nhà nước; có hành vi đe dọa, sử dụng vũ lực hoặc các biện pháp khác để đòi nợ; hoặc có liên quan đến việc rửa tiền, tiêu thụ tài sản trộm cắp (đối với dịch vụ cầm đồ).

Do đó, VCCI đề nghị chỉ truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi cho vay lãi nặng khi người cho vay với lãi suất cao thực hiện hoạt động cho vay một cách thường xuyên, liên tục, vì mục đích thu lợi mà không có giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh ngành nghề tổ chức tài chính vi mô. Hoặc người cho vay với lãi suất cao sử dụng vũ lực, đe dọa sử dụng vũ lực hoặc có thủ đoạn khác uy hiếp tinh thần người vay tiền để đòi nợ.

Đi kèm với việc sửa đổi Tội cho vay lãi nặng như vậy, cần tiến hành xây dựng, sửa đổi và ban hành văn bản quy phạm pháp luật nhằm quản lý hoạt động của các tổ chức tài chính vi mô theo Luật các tổ chức tín dụng.

Kiến nghị không xử lý hình sự việc nợ BHXH

Về tội trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động (Điều 216), VCCI cho rằng căn cứ để xử lý là hành vi "gian dối hoặc bằng thủ đoạn khác để không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định từ 06 tháng trở lên". Việc xác định hành vi này có nguy cơ nhầm lẫn giữa "trốn" và "nợ" nghĩa vụ tài chính.

Trong trường hợp doanh nghiệp ghi sổ sách và khai báo nghĩa vụ nộp bảo hiểm của mình một cách đầy đủ, chính xác, trung thực nhưng vì nhiều lý do khác nhau mà chậm nộp tiền bảo hiểm quá hạn 06 tháng thì vẫn có thể bị xử lý hình sự.

Trong khi đó, cơ quan bảo hiểm vẫn có thể tiến hành đòi nợ doanh nghiệp như một khoản nợ bình thường khác thông qua các biện pháp bao gồm cả Tòa án dân sự.

“Đây có lẽ là khoản nợ duy nhất trong hệ thống pháp luật Việt Nam có áp dụng chế tài hình sự nếu quá hạn trả nợ”, VCCI nhận định.

Do đó, VCCI đề nghị cơ quan soạn thảo sửa đổi quy định theo hướng chỉ xử lý hình sự đối với hành vi doanh nghiệp gian dối khi khai báo nghĩa vụ nộp bảo hiểm, còn việc nợ tiền bảo hiểm thì không xử lý hình sự.

Ngoài các tội danh trên, VCCI còn có ý kiến về hàng loạt tội danh khác như tội thiếu trách nhiệm gây thiệt hại đến tài sản của Nhà nước, cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp; tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản; tội lừa dối khách hàng; tội lập quỹ trái phép; tội vi phạm quy định về hoạt động bán đấu giá tài sản; tội vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng.

Cùng với đó là tội vi phạm quy định về sử dụng người lao động dưới 16 tuổi; tội thông đồng, bao che cho người nộp thuế gây hậu quả nghiêm trọng; tội buộc công chức, viên chức thôi việc hoặc sa thải người lao động trái pháp luật; tội vi phạm quy định của Nhà nước về kế toán gây hậu quả nghiêm trọng; tội vi phạm quy định trong hoạt động của các tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Ngoài ra, VCCI cũng đề nghị cơ quan soạn thảo bỏ quy định về việc tịch thu tài sản của người phạm tội, chuyển toàn bộ sang hình phạt tiền với tư cách là hình phạt bổ sung.

Hà Chính