Kinh nghiệm của Nga về an toàn pháp lý và cơ chế bắt buộc công chứng giao dịch dân sự quan trọng

Đó là chia sẻ của ông Konstantin Korsik, Chủ tịch Hiệp hội Công chứng Liên bang Nga tại hội thảo hợp tác Việt Nam-Liên bang Nga. Theo ông Konstantin Korsik, công chứng đóng vai trò là hàng rào pháp lý quan trọng nhằm bảo đảm tính an toàn, ổn định và minh bạch trong các giao dịch dân sự.

Tại Liên bang Nga, nhiều loại giao dịch có rủi ro cao như chuyển nhượng bất động sản, giao dịch liên quan đến người chưa thành niên hay việc xác định nhân thân cổ đông khi góp vốn thành lập doanh nghiệp đều phải thực hiện thông qua công chứng. Quy định này được xây dựng trên cơ sở đánh giá mức độ rủi ro, khả năng phát sinh tranh chấp và tác động của giao dịch đối với trật tự an toàn xã hội.

Việc bắt buộc công chứng không nhằm gia tăng thủ tục mà hướng đến kiểm soát rủi ro từ giai đoạn đầu tiên, ngăn chặn tình trạng giả mạo giấy tờ và các hành vi lợi dụng giao dịch dân sự để thực hiện các ý đồ trái pháp luật.

Theo ông Konstantin Korsik, trong bối cảnh các giao dịch dân sự ngày càng phức tạp và sự phát triển mạnh mẽ của thị trường tài sản, việc đặt an toàn pháp lý lên hàng đầu là yêu cầu tất yếu. Công chứng viên thực hiện chức năng kiểm tra năng lực hành vi của các bên, làm rõ ý chí tự nguyện trước khi ký kết, giải thích quyền và nghĩa vụ pháp lý phát sinh từ giao dịch. Nhờ đó, nhiều tranh chấp tiềm ẩn được loại bỏ và các bên có thể tự tin thực hiện giao dịch mà không phải lo lắng về các rủi ro pháp lý sau này.

Thực tiễn tại Liên bang Nga cho thấy, mô hình công chứng bắt buộc đã mang lại hiệu quả tích cực và ổn định lâu dài cho thị trường giao dịch dân sự. Tỷ lệ sai sót trong toàn hệ thống công chứng được duy trì ở mức rất thấp, dưới 0,001% tổng số giao dịch. Con số này phản ánh chất lượng chuyên môn của đội ngũ công chứng viên cũng như sự giám sát nghiêm ngặt của các tổ chức nghề nghiệp. Niềm tin của người dân đối với hoạt động công chứng vì thế ngày càng được củng cố.

Trong năm 2025, số lượng giao dịch bất động sản được công chứng tăng hơn 21%, đạt hơn 750.000 giao dịch tính đến tháng 11. Đây là dấu hiệu cho thấy người dân lựa chọn công chứng như một giải pháp bảo đảm quyền lợi của chính mình và hạn chế rủi ro pháp lý trong quá trình giao dịch.

Từ những kết quả tích cực này, Nga tiếp tục mở rộng phạm vi giao dịch bắt buộc công chứng. Đáng chú ý, từ năm 2025, tất cả hợp đồng tặng cho bất động sản giữa các cá nhân đều phải thực hiện thông qua công chứng.

Theo lý giải của ông Konstantin Korsik, giao dịch tặng cho bất động sản vốn tiềm ẩn nhiều tranh chấp nếu các bên không nhận thức đầy đủ về hậu quả pháp lý hoặc bị tác động bởi yếu tố tâm lý, tình cảm. Việc bắt buộc công chứng trong loại giao dịch này giúp bảo đảm tính minh bạch, xác định rõ ý chí của các bên và tạo nền tảng để Nhà nước theo dõi, quản lý sự dịch chuyển tài sản trong xã hội.

Chú trọng cơ chế trách nhiệm 4 tầng

Song song với yêu cầu bắt buộc công chứng, Liên bang Nga đặc biệt chú trọng cơ chế bảo đảm trách nhiệm của công chứng viên nhằm bảo vệ tối đa quyền lợi của người dân khi xảy ra sai sót. Theo ông Konstantin Korsik, toàn bộ 8.200 công chứng viên tại Nga đều phải tuân thủ cơ chế trách nhiệm 4 tầng.

Tầng thứ nhất là bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp cá nhân bắt buộc, bảo đảm công chứng viên có nguồn tài chính để bồi thường các thiệt hại cơ bản.

Tầng thứ hai là bảo hiểm tập thể do các hiệp hội công chứng khu vực quản lý, tạo thêm lớp bảo vệ bổ sung khi rủi ro vượt quá năng lực của từng cá nhân.

Tầng thứ ba là trách nhiệm tài sản riêng của công chứng viên. Khi các tầng bảo hiểm không đủ để bồi thường, công chứng viên phải sử dụng tài sản cá nhân để khắc phục hậu quả. Quy định này đặt ra yêu cầu rất cao về trách nhiệm nghề nghiệp và buộc công chứng viên phải tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn chuyên môn, tránh mọi hành vi thiếu thận trọng có thể gây thiệt hại cho người dân.

Tầng thứ tư là Quỹ Bồi thường Quốc gia do Hiệp hội Công chứng Liên bang quản lý. Với quy mô khoảng 1,3 tỷ rúp, Quỹ được sử dụng để xử lý các trường hợp thiệt hại đặc biệt lớn, vượt quá khả năng của ba tầng trước.

Thực tế vận hành cho thấy cơ chế trách nhiệm nhiều tầng này mang lại hiệu quả rõ rệt. Trong năm 2024, Quỹ Bồi thường Quốc gia đã chi trả 7,2 triệu rúp để bồi thường thiệt hại trong một giao dịch bất động sản có liên quan đến giấy tờ giả mạo tinh vi. Việc bồi thường kịp thời giúp người dân không phải đối mặt với các thủ tục pháp lý phức tạp và không phải chịu rủi ro do lỗi của công chứng viên. Đây cũng là cơ chế quan trọng giúp củng cố niềm tin của toàn xã hội đối với hoạt động công chứng.

Từ kinh nghiệm của Liên bang Nga, có thể rút ra bài học đối với Việt Nam trong quá trình hoàn thiện Luật Công chứng. Trong bối cảnh thị trường dân sự và kinh tế phát triển nhanh, việc xác lập phạm vi giao dịch bắt buộc công chứng đối với các lĩnh vực rủi ro cao là cần thiết nhằm bảo đảm quyền lợi của người dân và duy trì sự ổn định xã hội.

Việt Nam có thể cân nhắc mở rộng các giao dịch phải công chứng đối với bất động sản, chuyển dịch tài sản giá trị lớn, giao dịch liên quan đến người yếu thế hoặc những trường hợp dễ phát sinh tranh chấp. Đồng thời, việc nghiên cứu xây dựng cơ chế trách nhiệm theo hướng kết hợp bảo hiểm bắt buộc, bảo hiểm tập thể và quỹ bồi thường cũng là giải pháp cần thiết nhằm tăng cường sự bảo vệ cho công dân và nâng cao hiệu quả của hoạt động công chứng.

Từ đó cho thấy, một hệ thống công chứng muốn vận hành hiệu quả và tạo niềm tin xã hội cần dựa trên 2 trụ cột chính là yêu cầu bắt buộc công chứng đối với các giao dịch rủi ro và cơ chế trách nhiệm chặt chẽ, bảo đảm quyền lợi tối đa cho người dân. Đây cũng là những định hướng quan trọng để Việt Nam tham khảo trong quá trình hoàn thiện pháp luật và tăng cường an toàn pháp lý cho các giao dịch dân sự trong giai đoạn mới.

Bích Phương