Lạm thu núp bóng 'quỹ trường, quỹ lớp': “Ánh sáng” minh bạch là liệu pháp tối ưu

Sau bài "Lạm thu núp bóng 'quỹ trường, quỹ lớp': Phụ huynh bức xúc, cần siết chặt giám sát" được đăng tải, đã có hơn 3.000 ý kiến, kiến nghị của bạn đọc, phụ huynh, giáo viên gửi về Cổng Thông tin điện tử Chính phủ phản ánh về các khoản thu chưa minh bạch tại nhiều trường trong những ngày đầu năm học 2025-2026. Các ý kiến chủ yếu tập trung vào việc các khoản thu chưa rõ ràng, chưa được công khai đầy đủ, gây bức xúc. 

Tình trạng thu chi đầu năm học luôn là "điểm nóng" tại nhiều trường học. Theo PGS.TS Lê Khánh Tuấn, Trường ĐH Sài Gòn, nguyên Phó Vụ trưởng Vụ Kế hoạch Tài chính Bộ GD&ĐT, gốc rễ của vấn đề nằm ở việc thiếu rõ ràng về trách nhiệm, quy trình và giám sát. Để tháo gỡ, cần nhận diện đúng các tồn tại và triển khai đồng bộ giải pháp. 

5 "lỗ hổng" cần được vá kín

Phân tích sâu về những tồn tại cố hữu, PGS.TS Lê Khánh Tuấn đã chỉ ra 5 nguyên nhân chính dẫn đến những hiểu lầm và căng thẳng không đáng có trong môi trường học đường.

Một là, thiếu công khai, minh bạch trong quản lý. Mặc dù Thông tư số 09/2024/TT-BGDĐT đã quy định rất rõ về việc công khai thu chi, nhiều trường vẫn chưa niêm yết rõ ràng, chi tiết. Quan trọng hơn, các trường thiếu cơ chế để phụ huynh, cơ quan quản lý thực sự tham gia vào quá trình thảo luận, quyết định và kiểm soát tài chính. "Thiếu công khai, minh bạch có thể dẫn đến sự thờ ơ, không quan tâm, từ đó mất hẳn sự giám sát. Khi có vấn đề phát sinh sẽ không có sự đồng thuận, dễ dẫn đến bức xúc", ông Tuấn nhấn mạnh.

Hai là, tình trạng cố tình lạm thu hoặc thu sai quy định. Nguyên nhân của vấn đề này rất phức tạp. Có thể là sự lạm dụng quyền lực để trục lợi, nhưng cũng có khi xuất phát từ sức ép kinh phí để hoàn thành các hoạt động, khiến một số hiệu trưởng đặt ra các khoản thu ngoài quy định. Theo ông Tuấn, cả hai khuynh hướng này đều không thể chấp nhận, bởi hậu quả trực tiếp là làm cha mẹ học sinh mất niềm tin và tạo ra môi trường học đường căng thẳng.

Ba là, năng lực quản lý tài chính còn yếu và thiếu chặt chẽ. Đa số hiệu trưởng không có chuyên môn sâu về quản lý tài chính, trong khi nhiều trường thiếu kế toán có kỹ năng tốt. Điều này dẫn đến thiếu sót trong cả ba khâu cơ bản: lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán. Hồ sơ, chứng từ không đầy đủ, nhiều khoản thu không được cập nhật sổ sách, việc kiểm soát qua Kho bạc Nhà nước có nơi chưa tốt. 

Bốn là, thiếu giám sát và hướng dẫn kịp thời. Việc thanh tra, kiểm tra của các cơ quan quản lý chưa thường xuyên, trong khi công tác kiểm tra nội bộ tại trường học chưa sâu sát. Nhiều hoạt động mới phát sinh nhưng không được hướng dẫn kịp thời, dẫn đến vận dụng sai. Quy chế chi tiêu nội bộ, một công cụ quan trọng để minh bạch hóa, lại chưa được nhiều trường sử dụng hiệu quả.

Năm là, công tác truyền thông, giải thích chưa hiệu quả. Các trường chưa chú trọng việc huy động các bên liên quan tham gia vào quá trình lập kế hoạch, xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ. Đây chính là cách tuyên truyền hiệu quả nhất. Khi cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh không được phổ biến đầy đủ về cơ sở pháp lý, việc làm sai và nảy sinh hiểu lầm là điều khó tránh. 

Giải pháp đã có, vấn đề là hành động cụ thể

PGS.TS Lê Khánh Tuấn khẳng định, các giải pháp khắc phục không hề mới lạ, nhưng "cái thiếu, cái yếu hiện nay trong quản lý trường học là việc chỉ ra các hành động quản lý tốt" để thực thi chúng.

Tăng cường công khai, minh bạch: Hiệu trưởng cần tổ chức để các bên liên quan (cơ quan quản lý, phụ huynh, thành viên nhà trường) cùng tham gia hiến kế, thảo luận và quyết định kế hoạch, dự toán thu chi. Việc này không chỉ tận dụng trí tuệ tập thể mà còn tạo ra cơ chế giám sát ngay từ đầu, mang lại sự đồng thuận và sức mạnh cho người quản lý. Việc công bố danh mục, mức thu chi theo Thông tư 09/2024/TT-BGDĐT phải được chấp hành nghiêm túc.

Rà soát, kiểm soát chặt chẽ các khoản thu – chi: Hiệu trưởng phải chịu trách nhiệm chỉ đạo toàn bộ quy trình tài chính. Mọi khoản thu chi phải đảm bảo đủ điều kiện pháp lý: có trong dự toán được duyệt, đúng định mức nhà nước, và tuân thủ quy định đấu thầu (nếu có). Cần kiên quyết loại bỏ các khoản thu ngoài quy định, đồng thời tăng cường thu chi qua sổ sách điện tử, hạn chế tiền mặt.

Ưu tiên ngân sách chi thường xuyên cho giáo dục: Áp lực thiếu hụt tài chính là một trong những nguyên nhân khiến nhiều trường phải tìm cách huy động thêm. Để giảm bớt gánh nặng này, các cơ quan quản lý cần đảm bảo sự cân đối giữa hoạt động và chi phí, chỉ giao kế hoạch khi có đủ nguồn lực. Nhà nước cần ưu tiên bố trí đủ ngân sách cho các khoản chi cơ bản, đồng thời xây dựng cơ chế xã hội hóa rõ ràng, an toàn để các trường có thể thực hiện khi cần thiết. 

Tăng cường thanh tra, kiểm tra và xử lý nghiêm sai phạm: Thanh tra, kiểm tra phải được thực hiện thường xuyên. Hiệu trưởng cần phát huy cơ chế giám sát thông qua sự tham gia của các bên và tổ chức tốt kiểm tra nội bộ. Đồng thời, các cấp quản lý cần tăng cường kiểm tra đột xuất đầu năm, công khai kết luận và xử lý kỷ luật nghiêm các cá nhân vi phạm.

Nâng cao năng lực quản lý tài chính: Cần tổ chức đào tạo, tập huấn thực chất cho hiệu trưởng và kế toán về các quy định tài chính, kỹ năng xây dựng quy chế chi tiêu nội bộ. Việc bồi dưỡng phải tập trung vào kiến thức, kỹ năng thực hành, thay vì chỉ học để lấy chứng chỉ.

PGS.TS Lê Khánh Tuấn nhấn mạnh, những giải pháp trên đòi hỏi sự quyết tâm và hành động đồng bộ từ mỗi nhà trường đến các cơ quan quản lý, có như vậy "điểm nóng" thu chi đầu năm mới có thể được giải quyết triệt để, trả lại môi trường giáo dục lành mạnh và tin cậy.

Việc hàng nghìn kiến nghị, ý kiến liên tục gửi về Cổng Thông tin điện tử Chính phủ trong hai ngày qua đã phần nào phản ánh mức độ quan tâm từ phụ huynh và xã hội, đồng thời nhắc nhở các trường cần hành động cụ thể để công khai, minh bạch tài chính ngay từ đầu năm học 2025-2026. 

Thu Trang