Lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải ô tô: Thống nhất, đồng bộ, có phương án hỗ trợ phù hợp

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, việc xây dựng Lộ trình nhằm kiểm soát, giảm thiểu ô nhiễm không khí do khí thải phương tiện, góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng và cải thiện chất lượng môi trường sống. 

Đồng thời, đây là cơ sở pháp lý để từng bước loại bỏ phương tiện không bảo đảm quy chuẩn khí thải, thúc đẩy chuyển đổi sang phương tiện sạch, thân thiện môi trường, phù hợp với các cam kết quốc tế của Việt Nam trong giảm phát thải khí nhà kính và phát triển giao thông đô thị bền vững.

Quá trình thực hiện Lộ trình bảo đảm thận trọng, khả thi, có phân kỳ phù hợp để giảm thiểu tối đa tác động đến kinh tế-xã hội, tránh gây xáo trộn lớn cho đời sống người dân và hoạt động sản xuất kinh doanh; được xã hội, người dân đồng thuận. Ưu tiên áp dụng trước tại các khu vực có nguy cơ ô nhiễm không khí nghiêm trọng như Hà Nội và TPHCM.

Kết hợp chặt chẽ giữa kiểm soát khí thải với thúc đẩy phương tiện sạch, song song với kiểm soát và loại bỏ phương tiện không đạt chuẩn khí thải, cần khuyến khích người dân chuyển đổi sang phương tiện xanh như xe điện, xe hybrid, xe sử dụng công nghệ thân thiện môi trường.

Hà Nội, TPHCM sẽ áp dụng quy chuẩn khí thải cao hơn, sớm hơn

Lộ trình sẽ kế thừa các nội dung còn hiệu lực, còn phù hợp của Quyết định số 16/2019/QĐ-TTg quy định lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải đối với xe ô tô tham gia giao thông và xe ô tô đã qua sử dụng nhập khẩu; Quyết định số 19/2024/QĐ-TTg quy định lộ trình áp dụng mức tiêu chuẩn khí thải đối với xe cơ giới nhập khẩu và sản xuất, lắp ráp; và bổ sung lộ trình áp dụng tiêu chuẩn khí thải cho xe ô tô sản xuất từ năm 2017 đến hết năm 2021, sản xuất từ năm 2022.

Cụ thể, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất: Xe ô tô sản xuất trước năm 1999, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng tiêu chuẩn khí thải Mức 1 (tương đương tiêu chuẩn Euro 1) kể từ ngày Quyết định có hiệu lực thi hành.

Xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 1999-2016, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 2 (tương đương tiêu chuẩn Euro 2) kể từ ngày Quyết định có hiệu lực thi hành.

Xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 2017-2021, khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 3 (tương đương tiêu chuẩn Euro 3) từ ngày 1/1/2026; riêng Hà Nội và TPHCM thì áp dụng Mức 4 (tương đương tiêu chuẩn Euro 4) từ ngày 1/1/2027.

Xe ô tô sản xuất từ năm 2022 khi tham gia giao thông sẽ áp dụng Mức 4 từ ngày 1/1/2026; áp dụng Mức 5 (tương đương tiêu chuẩn Euro 5) từ ngày 1/1/2032; riêng Hà Nội và TPHCM thì áp dụng Mức 5 từ ngày 1/1/2028.

Từ ngày 1/1/2029, tất cả các xe ô tô tham gia giao thông ở Hà Nội, TPHCM phải đáp ứng từ Mức 2 trở lên.

Đáng chú ý, những kiểu loại xe ô tô sản xuất, lắp ráp theo giấy chứng an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường đã được cấp trước thời điểm 1/1/2022 cho đến thời điểm hết hiệu lực sẽ được áp dụng mức khí thải như xe ô tô sản xuất trong giai đoạn 2017-2021 (Mức 3).

Đánh giá kỹ tác động trước khi triển khai

Tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Lê Anh Tuấn cho biết, Bộ cơ bản thống nhất với dự thảo lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đối với xe ô tô tham gia giao thông đường bộ. Cụ thể, từ Mức 1 đến Mức 3 và Mức 4 như dự thảo, tỉ lệ phương tiện không đáp ứng chỉ chiếm khoảng 3-9%, nên tác động xã hội là không lớn. 

Tuy nhiên, việc áp dụng Mức 4 đối với nhóm xe sản xuất trong giai đoạn 2017–2021 tại Hà Nội và TPHCM là vấn đề đáng lưu ý, bởi gần 16% trong số này không đạt chuẩn, chủ yếu là xe tải và xe đầu kéo phục vụ vận tải hàng hóa. Nếu siết quy chuẩn khí thải đồng loạt trên toàn địa bàn, sẽ ảnh hưởng đáng kể đến chi phí vận tải và logistics, đặc biệt tại TPHCM nơi có hệ thống cảng và trung tâm luân chuyển hàng hóa lớn.

Đối với thời điểm áp dụng quy chuẩn khí thải Mức 5, Thứ trưởng Lê Anh Tuấn cho rằng trước mắt chưa áp dụng trên phạm vi toàn quốc, do các xe sản xuất từ năm 2022 còn đang được miễn kiểm định lần đầu, số lượng xe đã kiểm định chưa nhiều, chưa đủ cơ sở đánh giá tác động thị trường; nếu áp dụng sớm, có thể khiến khoảng 15% phương tiện không đáp ứng, gây xáo trộn lớn.

Trong khi đó, đại diện Bộ Tư pháp cho biết, trong quá trình thẩm định dự thảo Quyết định, Bộ đặc biệt quan tâm đến mối quan hệ hài hòa giữa mục tiêu bảo vệ môi trường và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Việc áp dụng các mức tiêu chuẩn khí thải có thể tác động trực tiếp đến nhu cầu đi lại, hoạt động sản xuất kinh doanh, lưu thông hàng hóa, và cả quyền tự do di chuyển của người dân, do vậy, cần đánh giá kỹ tác động trước khi triển khai.

Bộ Tư pháp đề nghị đánh giá thận trọng tác động của việc áp dụng Mức 4 và Mức 5 tại Hà Nội và TPHCM, nhất là trong bối cảnh quy mô đô thị đã mở rộng và cơ cấu kinh tế - xã hội phức tạp.

Bên cạnh đó, để triển khai hiệu quả Lộ trình, cũng cần có cơ chế hỗ trợ đồng bộ, bao gồm: Hỗ trợ người dân và doanh nghiệp trong chuyển đổi phương tiện; bảo đảm nguồn cung nhiên liệu và công nghệ đáp ứng tiêu chuẩn khí thải; chuẩn bị nguồn lực tổ chức thực hiện; và đặc biệt là tăng cường công tác truyền thông để tạo sự đồng thuận xã hội.

Một số ý kiến khác đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần làm rõ nội dung liên quan đến phân vùng khu vực phát thải và thẩm quyền xác định vùng áp dụng tiêu chuẩn khí thải; quy định rõ thời hạn và lộ trình loại bỏ, tránh kéo dài tình trạng phương tiện cũ, chất lượng thấp tiếp tục phát thải gây ô nhiễm.

Không phân biệt ô tô sản xuất mới, nhập khẩu mới và xe đang lưu hành

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, lộ trình áp dụng các quy chuẩn khí thải xe ô tô tham gia giao thông cần được xem xét một cách thống nhất, đồng bộ giữa ô tô sản xuất mới, nhập khẩu mới và xe đang lưu hành; tránh tình trạng xe nhập khẩu buộc phải đáp ứng tiêu chuẩn cao, trong khi phương tiện trong nước vẫn áp dụng mức thấp hơn, gây thiếu công bằng và ảnh hưởng đến thị trường.

Những nội dung có tác động đến quyền tài sản, quyền đi lại của cá nhân, tổ chức như khoanh vùng hạn chế phương tiện, cấm hoặc cho phép lưu hành…, Phó Thủ tướng yêu cầu phải rà soát rất kỹ trên cơ sở luật hiện hành, bảo đảm quy định đúng thẩm quyền và đúng cấp văn bản. Nội dung nào thuộc thẩm quyền của Thủ tướng thì giữ trong Quyết định; nội dung thuộc thẩm quyền của Chính phủ thì phải đưa vào nghị định; còn nếu luật chưa quy định thì cần nghiên cứu đề xuất sửa đổi, hoặc trường hợp cần thiết có thể báo cáo Quốc hội xem xét.

Phó Thủ tướng cũng yêu cầu đánh giá toàn diện tác động của chính sách việc hạn chế hay cấm phương tiện, xác định rõ số lượng tổ chức, cá nhân bị ảnh hưởng, từ đó, xây dựng phương án hỗ trợ phù hợp để không gây xáo trộn, thiệt thòi cho người dân và doanh nghiệp.

Các biện pháp này có thể bao gồm hỗ trợ cải tiến, nâng cấp thiết bị trên phương tiện, chính sách đổi xe cũ sang xe mới, điều chỉnh phí, giá dịch vụ vận tải công cộng, cung ứng các loại nhiên liệu mới…

Đơn cử, nếu hạn chế một số loại phương tiện cá nhân tại các khu vực đô thị, nhà nước cần bố trí đầy đủ xe buýt, phương tiện công cộng sạch, quy hoạch hợp lý các điểm dừng, bến bãi để đảm bảo người dân vẫn đi lại thuận tiện, bảo vệ quyền lợi và sinh hoạt hàng ngày. Hoặc, khi yêu cầu phương tiện đạt mức tiêu chuẩn khí thải cao hơn, thì phải bảo đảm khả năng cung ứng nhiên liệu trên thị trường. 

Đối với phương tiện của lực lượng quốc phòng, công an, Phó Thủ tướng cho rằng, việc quy định riêng chỉ áp dụng đối với phương tiện đặc chủng, còn các phương tiện vận tải, phục vụ dân sinh vẫn phải tuân thủ quy chuẩn chung; đồng thời tiếp tục nghiên cứu giải pháp cải tiến công nghệ, thay thế thiết bị để giảm khí thải.

Phó Thủ tướng giao Bộ Nông nghiệp và Môi trường, Bộ Xây dựng và Bộ Tư pháp rà soát kỹ các nội dung trong dự thảo quyết định của Thủ tướng, bảo đảm đúng thẩm quyền; phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ trong việc thống nhất tiêu chuẩn khí thải giữa các loại phương tiện và tiêu chuẩn nhiên liệu. Trong tổ chức thực hiện, cần phân cấp mạnh cho địa phương, tạo điều kiện để các địa phương có thể áp dụng sớm và ở mức tiêu chuẩn khí thải cao hơn, phù hợp với điều kiện thực tế.

Minh Khôi