Minh bạch chuỗi cung sản phẩm gỗ: Lắng nghe từ người sản xuất

Giữa tháng 8/2022, Tổng cục Lâm nghiệp dự thảo thông tư thay thế Thông tư số 27/2018/TT-BNNPTNT ngày 16/11/2018 của Bộ NN&PTNT về quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản, đồng thời xin ý kiến rộng rãi của các bộ, ban, ngành, hiệp hội liên quan.

Liên quan đến thông tư đang được dự thảo này, việc tạo thông thoáng trong quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản đang là vấn đề được quan tâm.

Ngày16/9, Hiệp hội Gỗ và Lâm sản Việt Nam phối hợp với các hiệp hội thành viên và Tổ chức Forest Trend đã tổ chức Hội thảo "Góp ý cho Dự thảo Thông tư về quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản".

Tại hội thảo, ông Đỗ Xuân Lập, Chủ tịch Hiệp hội Gỗ và lâm sản Việt Nam cho hay, Việt Nam hiện đang có khoảng 4,4 triệu ha rừng trồng. Con số này bao gồm trên 1 triệu ha rừng trồng của 1,1 triệu hộ gia đình. Hằng năm, các diện tích này đang cung cấp khoảng trên dưới 30 triệu m3 gỗ quy tròn.

Nguồn gỗ này hiện có vai trò quan trọng nhất trong các nguồn cung gỗ đầu vào cho một đội ngũ đông đảo các doanh nghiệp trong ngành, bao gồm các doanh nghiệp xuất khẩu đồ gỗ, các doanh nghiệp sử dụng gỗ rừng trồng làm đồ gỗ nội địa, các doanh nghiệp xuất khẩu dăm, viên nén và ván ép, ván bóc.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay cho thấy các doanh nghiệp có các sản phẩm xuất khẩu có sử dụng gỗ rừng trồng đang gặp phải khó khăn trong việc hoàn thuế giá trị gia tăng.

Nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng này là các ách tắc trong việc xác định nguồn gốc gỗ rừng trồng và tính pháp lý trong các giao dịch ở các khâu trung gian trong chuỗi cung. Ách tắc này xảy ra bởi một số diện tích rừng hiện còn thiếu các bằng chứng pháp lý về nguồn đất đai - ví dụ đất còn thiếu sổ đỏ, đất có tranh chấp, diện tích đất trên sổ khác với diện tích thực tế, đất mua đi bán lại giữa các bên theo hình thức không chính thống, chưa sang tên đổi chủ chính thức…

Ách tắc cũng xảy ra khi các bên tham gia khâu trung gian của chuỗi không thực hiện đúng với các quy định hiện hành về hồ sơ lâm sản và trách nhiệm về thuế trong các giao dịch của mình. Kết quả là một số doanh nghiệp xuất khẩu phải tìm cách hợp pháp hóa đầu vào nguyên liệu của mình. Một số doanh nghiệp tắc trong việc xin hoàn thuế.

Năm 2018, Bộ NN&PTNT ban hành Thông tư 27 quy định về quản lý truy xuất nguồn gốc lâm sản. Nhìn chung, Thông tư đi theo hướng đưa ra các quy định thông thoáng về chuỗi cung gỗ rừng trồng trong nước, bao gồm từ khâu khai thác tới khâu cuối cùng của chuỗi.

Tuy nhiên, tính hợp pháp của gỗ rừng trồng trong chuỗi cung không chỉ ràng buộc bởi Thông tư 27 của Bộ NN&PTNT mà còn phụ thuộc vào các khâu trung gian tham gia chuỗi cung thực hiện các nghĩa vụ pháp lý của mình ra sao, đặc biệt là các trách nhiệm về thuế được quy định trong các thông tư của Bộ Tài chính, đặc biệt là Thông tư 40 về hướng dẫn thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập cá nhân.

Tại hội thảo, đại diện của tất cả các bên tham gia chuỗi cung, bao gồm đại diện các hộ gia đình, đại diện các xưởng xẻ, các cơ sở ván bóc, dăm, viên nén và các doanh nghiệp xuất khẩu sử dụng gỗ rừng trồng đã cùng chia sẻ thông tin, góp ý thắng thắn, tập trung vào các vấn đề vướng mắc nhất trong các khâu của chuỗi cung gỗ rừng trồng hiện nay.

Đóng góp ý kiến vào dự thảo Thông tư sửa đổi, TS. Tô Xuân Phúc, chuyên gia phân tích chính sách, Tổ chức Forest Trend cho rằng, về xác minh nguồn gốc gỗ, chính quyền địa phương cần xác nhận tính hợp pháp của chủ hộ dựa trên các diện tích đất trồng trong ngắn hạn.

Trong dài hạn, cơ quan quản lý cần thực hiện cấp sổ, điều chỉnh sai sót giữa sổ và thực địa, và hợp pháp hóa những diện tích canh tác lâu năm. Bởi đây không chỉ đơn thuần là việc của chủ rừng, mà còn là minh bạch hóa nguồn đầu vào cho một ngành xuất khẩu tỷ USD.

Tại hội thảo, một số đại diện các đơn vị thu mua gỗ cho biết hiện nay, nhiều bên tham gia chuỗi sản xuất gỗ là các hộ nhỏ lẻ, hoạt động phi chính thức có doanh thu thấp hơn 1 tỷ đồng/năm, nhưng hiện họ phải chịu mức thuế khoán 1%. Con số này nên về 0% để tạo động lực sản xuất cho người dân.

Ông Tô Xuân Phúc cũng nêu ý kiến việc đưa các mặt hàng gỗ được làm từ gỗ rừng trồng trong nước vào danh mục rủi ro về thuế dẫn đến kết quả rằng tần suất thanh kiểm tra của cơ quan thuế và cơ quan chức năng khác như cơ quan cấp chứng nhận xuất xứ (CO), kiểm lâm, công an và chính quyền địa phương đối với các bên tham gia chuỗi cung tăng.

Bên cạnh đó, các yêu cầu của cơ quan quản lý thuế và cơ quan cấp CO về hoàn thuế giá trị gia tăng đối với các doanh nghiệp sử dụng gỗ rừng trồng tạo sản phẩm xuất khẩu và doanh nghiệp cần chứng nhận xuất xứ hiện rất chặt chẽ. Một số doanh nghiệp đang bị tắc trong khâu hoàn thuế do chuỗi cung nguyên liệu còn có các hạn chế.

Ông Bùi Chính Nghĩa, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Lâm nghiệp cho biết, mục tiêu hàng đầu của thông tư mới là tạo sự thông thoáng cho việc quản lý, truy xuất nguồn gốc lâm sản. Bên cạnh đó, thông tư mới cần bảo đảm tính hài hòa với các quy định của quốc tế.

"Dự thảo thông tư mới gồm 7 chương 40 điều và 3 phụ lục, trọng tâm là quản lý sản phẩm gỗ khai thác theo chuỗi. Dưới sự chỉ đạo, hướng dẫn từ Bộ NN&PTNT, ngành lâm nghiệp chủ trương quản lý chặt gỗ rừng tự nhiên, gỗ nhập khẩu, đồng thời khuyến khích xây dựng thương hiệu để truy xuất, quản lý gỗ bền vững", ông Nghĩa nói.

Việc hiểu rõ thực trạng về tính pháp lý của nguồn gỗ nguyên liệu rừng trồng trong nước này có vai trò rất quan trọng. Đây là nền tảng để xây dựng các kiến nghị chính sách sát với thực tiễn. Chính sách thông thoáng góp phần thúc đẩy sự tuân thủ pháp luật của các bên tham gia chuỗi cung, tạo chuỗi minh bạch và hợp pháp.

Đỗ Hương