Mô hình chính quyền hai cấp: Tăng hiệu lực thực thi pháp luật môi trường từ thành phố đến cơ sở

Không chỉ tái cơ cấu tổ chức, mô hình mới xây dựng cơ chế quản lý liên thông, minh bạch và siết chặt trách nhiệm giữa cấp thành phố với cấp xã, phường. Đây chính là nền tảng then chốt giúp nâng cao hiệu lực thanh tra, kiểm tra, đồng thời tạo điều kiện để pháp luật về môi trường được phổ biến và thực thi sâu sát hơn ngay từ cấp cơ sở.

Một thay đổi mang tính nền tảng khi Hà Nội áp dụng mô hình chính quyền hai cấp là việc tổ chức lại hệ thống thanh tra, kiểm tra trong lĩnh vực môi trường. Theo Luật Bảo vệ môi trường và Nghị định số 131/2025/NĐ-CP, từ ngày 1-7-2025, cơ cấu thanh tra được tinh gọn chỉ còn hai cấp: Thanh tra Chính phủ và Thanh tra thành phố.

Các cơ quan cấp huyện, quận và sở không còn duy trì bộ phận thanh tra riêng, mà chuyển sang thực hiện chức năng kiểm tra chuyên ngành trong phạm vi nhiệm vụ quản lý nhà nước của mình. Điều này giúp giảm tầng nấc trung gian, thống nhất đầu mối và tránh tình trạng chồng chéo – vốn là hạn chế kéo dài nhiều năm.

Theo bà Lê Thanh Thủy, Phó Trưởng phòng Quản lý Môi trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), cách tổ chức mới đã tạo ra "ba rõ": Rõ thẩm quyền – rõ quy trình – rõ trách nhiệm. Mỗi cuộc kiểm tra, thanh tra đều có phạm vi, mục tiêu và thời hạn cụ thể; một tổ chức, cá nhân không bị thanh tra quá một lần/năm, trừ trường hợp phát sinh vi phạm nghiêm trọng. Điều này vừa giảm phiền hà cho doanh nghiệp, vừa nâng cao tính minh bạch trong giám sát.

Điểm nhấn quan trọng của Quyết định số 47/2025/QĐ-UBND là thiết lập hệ thống thông tin hai chiều từ Sở Nông nghiệp và Môi trường đến 126 xã, phường. Từ đây, mọi phản ánh về môi trường – từ người dân, báo chí đến ứng dụng iHanoi – đều được tiếp nhận qua một đầu mối thống nhất, bảo đảm xử lý theo quy trình rõ ràng.

Cơ chế mới đã giúp công tác quản lý môi trường chuyển từ cách làm "báo cáo – chờ chỉ đạo" sang tinh thần chủ động, phản ứng nhanh. Các vụ việc xả thải, gây ô nhiễm không kéo dài nhiều ngày như trước; những dấu hiệu vi phạm được yêu cầu kiểm tra ngay tại chỗ.

Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội Vũ Xuân Tùng đánh giá, nhờ mô hình liên thông hai cấp, thành phố đã kiểm soát chặt hơn các nguồn thải và giảm đáng kể sự trùng lặp trong kiểm tra giữa các đơn vị. Cấp thành phố tập trung vào các vụ việc có quy mô lớn, tính liên ngành, trong khi cấp xã – phường chủ động xử lý nhanh các vi phạm thường nhật.

Phân cấp mạnh cho cơ sở – đưa pháp luật đến gần người dân

Trong hệ thống quản trị mới, cấp xã – phường giữ vai trò "tuyến đầu" trong bảo vệ môi trường. Theo Quyết định số 47/2025/QĐ-UBND, chính quyền cơ sở được giao: Tiếp nhận đăng ký môi trường; Kiểm tra định kỳ, đột xuất các cơ sở sản xuất nhỏ, hộ kinh doanh, làng nghề; Xử phạt vi phạm trong phạm vi thẩm quyền; Báo cáo kết quả về Sở trước ngày 20-12 hằng năm; Xây dựng kế hoạch kiểm tra năm và gửi xin ý kiến trước ngày 10-1.

Nhờ phân cấp mạnh, cấp xã nắm rất rõ tình hình môi trường từng khu vực. Chính quyền cơ sở cũng là lực lượng phát hiện nhanh nhất các hành vi xả thải, đổ rác trái phép, gây tiếng ồn… – những vi phạm xảy ra hằng ngày, quy mô nhỏ nhưng ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống dân cư.

Đến nay, hầu hết các xã, phường đã hoàn thành kết nối với hệ thống thông tin chung của thành phố, tạo nền tảng cho một mạng lưới giám sát hai chiều: thành phố chỉ đạo – cơ sở phản hồi.

Dù mô hình mới mang lại hiệu quả rõ rệt, quá trình vận hành vẫn xuất hiện nhiều khó khăn. Ông Nguyễn Trọng Nhất, Trưởng phòng Quản lý môi trường (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội), chỉ ra một số điểm nghẽn: Năng lực chuyên môn của cán bộ môi trường ở cơ sở chưa đồng đều; Trang thiết bị phục vụ kiểm tra, quan trắc còn thiếu; Một số đơn vị chưa thực sự quen với quy trình phối hợp hai cấp; Còn tồn tại tình trạng ngại va chạm trong xử lý vi phạm ở địa bàn nhỏ.

Trước những hạn chế này, Sở Nông nghiệp và Môi trường đã triển khai đồng bộ hàng loạt giải pháp: Ban hành bộ hướng dẫn nghiệp vụ, tổ chức tập huấn kỹ năng, hỗ trợ xây dựng cơ sở dữ liệu thống nhất, đồng thời thiết lập đường dây nóng và tổ kiểm tra thường trực để kịp thời hỗ trợ địa phương.

Việc phân cấp phải đi đôi với kiểm soát. Giao quyền cho cơ sở càng nhiều thì trách nhiệm càng phải rõ. Sở không chỉ hướng dẫn mà còn giám sát, đảm bảo mọi hoạt động đều đúng pháp luật.

Tinh thần xuyên suốt của Quyết định số 47/2025/QĐ-UBND là xây dựng một cơ chế quản lý môi trường thống nhất – liên thông – có kiểm soát. Mỗi cấp chính quyền đều có vai trò và nhiệm vụ rõ ràng: Cấp thành phố- định hướng, ban hành kế hoạch, giám sát và xử lý các vụ việc phức tạp; Cấp xã, phường- phát hiện sớm, kiểm tra nhanh, xử lý bước đầu, báo cáo đầy đủ.

Khi trách nhiệm được xác định rõ ràng, bộ máy vận hành trơn tru hơn; người dân đồng thời có thêm kênh để giám sát, phản ánh và theo dõi quá trình xử lý của chính quyền.

Thực thi pháp luật về môi trường không chỉ là nhiệm vụ hành chính, mà là thước đo của chất lượng quản trị đô thị. Việc Hà Nội triển khai mô hình chính quyền hai cấp trong lĩnh vực môi trường không chỉ hiện đại hóa bộ máy công quyền mà còn thể hiện rõ quyết tâm xây dựng một Thủ đô bền vững – xanh – sạch – đáng sống.

Khi pháp luật được thực thi từ cấp thành phố tới tận từng xã, phường, môi trường đô thị sẽ được bảo vệ chủ động hơn; những vi phạm nhỏ sẽ không còn bị bỏ lọt; và niềm tin của người dân vào chính quyền cũng được củng cố thông qua sự minh bạch trong hành động.

Mô hình chính quyền hai cấp vì vậy không chỉ là sự thay đổi về tổ chức, mà là bước chuyển về tư duy quản lý: lấy hành động làm thước đo, lấy kỷ cương làm nền tảng và lấy người dân làm trung tâm. Đây chính là con đường để Hà Nội hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, văn minh và hiện đại trong tương lai.

Thiện Tâm