Ngành mạo hiểm, rủi ro rất cần cơ chế phù hợp để phát triển

Hằng năm, Tập đoàn dầu khí Việt Nam (PVN) nộp ngân sách Nhà nước chiếm tỷ trọng 9 - 11% tổng thu ngân sách chung và chiếm 16,5 - 17% tổng thu ngân sách Trung ương và đóng góp cho GDP cả nước trung bình 10 - 13%/năm. Tuy nhiên, trong bối cảnh thị trường dầu khí thế giới có nhiều biến động, ngành dầu khí Việt Nam cũng đang phải đối mặt với không ít khó khăn, thách thức. Chúng tôi lược ghi một số ý kiến của các đại biểu Quốc hội, nguyên là đại biểu Quốc hội, chuyên gia kinh tế xung quanh vấn đề này.

Ông Lưu Bình Nhưỡng.

Ông Lưu Bình Nhưỡng - Phó Trưởng ban Dân nguyện thuộc UBTV Quốc hội

Dầu khí là một ngành mạo hiểm, rủi ro muôn vàn

Nói một cách công bằng, trong giai đoạn đất nước đang gặp khó khăn, ngành Dầu khí ra đời, phát triển đã đóng góp rất to lớn vào sự nghiệp xây dựng đất nước cũng như bảo vệ Tổ quốc. Có thể nói, những lợi tức của ngành dầu khí mang lại cho ngân sách đã giúp cho đất nước những năm 80, 90 của thế kỷ trước, đặc biệt là giai đoạn 2006 - 2015, vượt qua rất nhiều các cuộc khủng hoảng.

Ngành dầu khí đi lên từ con số 0, với bao cố gắng đã có được “cơ ngơi” đồ sộ như ngày nay. Không chỉ đóng góp to lớn cho ngân sách Nhà nước, ngành dầu khí còn giải quyết việc làm cho hàng trăm nghìn lao động, đóng góp cho an sinh xã hội, góp phần giữ vững chủ quyền biển đảo của Tổ quốc.

Cũng phải thừa nhận rằng, dầu khí là một ngành mạo hiểm, rủi ro muôn vàn. Tôi hoàn toàn nhất trí và ủng hộ việc đánh giá một cách chân thực, công bằng về những rủi ro thực tế của ngành dầu khí. Chúng ta phải biết chấp nhận những rủi ro ấy. Bản thân những người đi làm dầu khí luôn sẵn sàng đối đầu với rủi ro, thậm chí đánh đổi cả tính mạng. Việc khoan không thấy có dầu là điều bình thường, chi hàng chục triệu USD vào một mũi khoan, tưởng chắc chắn thấy dầu nhưng lại không có, đó là một điều hết sức bình thường trên thế giới.

Tôi cho rằng, nhân dân và cử tri cả nước sẵn sàng chấp nhận thiệt hại kinh tế do rủi ro, mạo hiểm trong tìm kiếm, thăm dò, khai thác dầu khí bởi tính đặc thù của ngành chứ không chấp nhận những tổn thất do tiêu cực của cá nhân, hay nhóm lợi ích nào gây ra.

Ông Đặng Xuân Phương

Ông Đặng Xuân Phương - Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp của Quốc hội

Những thách thức khách quan

Trong 30 năm qua, ngành dầu khí luôn là một trong những trụ cột lớn về kinh tế biển của đất nước, bên cạnh các ngành truyền thống như thủy sản, hàng hải, gần đây là du lịch biển.

Tuy nhiên, thời gian gần đây, ngành dầu khí gặp những thách thức to lớn trong sản xuất kinh doanh, sản lượng khai thác có nguy cơ sụt giảm và tỉ trọng đóng góp cho ngân sách Nhà nước thời gian gần đây cũng giảm.

Tuy nhiên, có thể thấy rằng, những khó khăn, thách thức đặt ra cho ngành dầu khí trong giai đoạn hiện nay và trong thời gian sắp tới, trong bối cảnh chung của thế giới, là hết sức khách quan. Sự phát triển của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, đặc biệt là việc Mỹ ứng dụng công nghệ để sản xuất dầu đá phiến làm giảm chi phí sản xuất dầu khí rất nhiều... Do đó, sự  ảnh hưởng của tình hình thế giới đến hoạt động ngành dầu khí nước ta cũng là bình thường.

Ông Nguyễn Văn Phúc.

Ông Nguyễn Văn Phúc - nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội

Cần ban hành Luật Dầu khí đầy đủ

Ngành dầu khí Việt Nam hiện đã phát triển khá hoàn chỉnh, toàn diện và thực hiện đầu tư kinh doanh theo chuỗi giá trị, bao gồm thượng nguồn, trung nguồn, hạ nguồn. Trong khi đó, Luật Dầu khí năm 1993 tuy được bổ sung, sửa đổi 2 lần nhưng chỉ quy định ở khâu thượng nguồn, tức là chỉ giới hạn hoạt động dầu khí ở tìm kiếm, thăm dò, phát triển mỏ và khai thác dầu khí, còn các khâu khác là hầu như không đề cập trong luật.

Malaysia có các đạo luật phát triển dầu khí quy định cả thượng nguồn, trung nguồn, hạ nguồn, đồng thời có luật cung ứng khí riêng. Tại Nga, ngoài Luật Dầu khí cũng có Luật Cung ứng khí. Khí phát triển thành ngành riêng và được điều chỉnh bởi một luật riêng.

Trong bối cảnh mới ở trong nước và quốc tế, tái cơ cấu, đặc biệt là vấn đề tiềm năng, trữ lượng dầu khí, điều kiện khai thác… sẽ tác động đến khung khổ pháp lý. Tôi cho rằng, cần sớm xúc tiến đánh giá việc thực hiện Luật Dầu khí và ban hành một luật đầy đủ về thượng nguồn, trung nguồn và hạ nguồn của ngành dầu khí.

Ông Trần Văn.

Ông Trần Văn - nguyên Phó chủ nhiệm Ủy ban Tài chính, Ngân sách của Quốc hội

Ngành dầu khí rất cần cơ chế đặc thù

Chúng ta phải xác định dầu khí là một ngành kinh tế đặc biệt, ngành công nghiệp ưu tiên, do đây là ngành có tính chất thiết yếu quan trọng đối với quốc gia, gắn kết phát triển kinh tế - xã hội với an ninh quốc phòng, có tác động và ảnh hưởng lan tỏa đối với xu hướng phát triển của toàn ngành công nghiệp và cả nền kinh tế như: Thâm dụng công nghệ, giá trị gia tăng cao; làm nền tảng cho sự phát triển của khoa học công nghệ; có khả năng đi tắt, đón đầu về công nghệ, sử dụng công nghệ cao…

Vì vậy, ngành này rất cần có các chính sách, cơ chế đặc thù, phù hợp với yêu cầu ưu tiên tập trung nguồn lực quốc gia để hình thành và phát triển một số ngành công nghiệp mạnh, có năng lực cạnh tranh quốc tế làm nền tảng để đất nước đi vào giai đoạn phát triển cao hơn, trong đó có việc bảo đảm nguồn vốn để ngành thực hiện các mục tiêu chiến lược, để không chỉ vì những khó khăn, mất cân đối nhất thời của ngân sách Nhà nước mà cắt giảm nguồn vốn đầu tư phát triển của Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (PVN).

Ông Cấn Văn Lực.

 TS Cấn Văn Lực - Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách tài chính - tiền tệ quốc gia

Tạo nguồn lực cho Petrovietnam phát triển bền vững

Đặc thù của ngành công nghiệp dầu khí là sự liên kết chuỗi giá trị, trong đó lĩnh vực thăm dò, khai thác dầu khí là khâu đầu và cốt lõi. Sự phát triển ổn định của các khâu như dịch vụ, điện, lọc hóa dầu… cũng như hiệu quả của chuỗi giá trị dầu khí phụ thuộc lớn vào sự tăng trưởng bền vững của khâu thăm dò, khai thác. Kết quả thăm dò, gia tăng trữ lượng dầu, khí đạt thấp sẽ làm giảm hiệu quả chuỗi giá trị dầu khí cũng như đe dọa sự phát triển bền vững của ngành.

Nói về nguyên nhân, theo tôi, đây là hệ quả của việc chúng ta chưa quan tâm thích đáng đến việc tìm kiếm, thăm dò nên gia tăng trữ lượng đạt kết quả kém.

Trong thời gian tới, theo tôi, trước hết, các bộ, ngành liên quan phải “xắn tay” cùng Petrovietnam để tháo gỡ các vướng mắc về cơ chế, chính sách mà ngành dầu khí đang gặp phải. Và điều quan trọng, cấp có thẩm quyền cần xem xét cho phép dùng phần thặng dư từ cổ phần hóa các doanh nghiệp thuộc Petrovietnam để bù  đắp vào quỹ đầu tư phát triển, hỗ trợ vốn đầu tư cho các dự án đang triển khai dở dang có khả năng đem lại hiệu quả sau khi hoàn thành, trong đó có lĩnh vực tìm kiếm, thăm dò; có chính sách và cơ chế tạo điều kiện để các doanh nghiệp dịch vụ kỹ thuật Việt Nam được tham gia trực tiếp vào các dự án dầu khí, hạn chế hiện tượng “chảy máu ngoại tệ”…

Cuối cùng, Petrovietnam cần áp dụng các nguyên tắc, thông lệ quản trị doanh nghiệp hiện đại (theo chuẩn mực OECD, phù hợp bối cảnh Việt Nam), trong đó, quan tâm, đầu tư vào yếu tố con người và công nghệ mang tính quyết định và bền vững.

Linh Đan