Ngành nông nghiệp và môi trường phải tiên phong, dẫn dắt phát triển xanh, bền vững

Với phương châm "Đoàn kết - Dân chủ - Kỷ cương - Đột phá - Phát triển", Đại hội có nhiệm vụ tổng kết kinh nghiệm lãnh đạo, chỉ đạo 5 năm vừa qua, đề ra chủ trương, nhiệm vụ lãnh đạo, chỉ đạo toàn ngành nông nghiệp và môi trường (NN&MT) trong 5 năm tới, góp phần cùng cả nước thực hiện thắng lợi các mục tiêu phát triển đất nước đến năm 2030 khi Đảng ta tròn 100 năm ngày thành lập (1930-2030); hướng đến thực hiện tầm nhìn đến năm 2045, kỷ niệm 100 năm thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (1945-2045).

Thể hiện bản lĩnh, biến nguy thành cơ, chủ động đổi mới

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhấn mạnh, trong nhiệm kỳ 2020-2025, đất nước phải đối mặt với những khó khăn thách thức lớn hơn, phức tạp, nhiều yếu tố bất định, khó lường như là đại dịch COVID-19 với những tác động chưa từng có trong tiền lệ, để lại hậu quả hết sức nặng nề về kinh tế, xã hội, không chỉ ở Việt Nam mà trên cả thế giới, phá vỡ mọi mắt xích trong chuỗi cung ứng toàn cầu. Nền kinh tế đất nước, vốn có độ mở rất lớn, cũng chịu tác động kép, vừa phải chống chịu "những cơn gió ngược" từ bên ngoài, vừa phải xử lý những yếu kém tồn tại nội tại từ bên trong.

Trong bối cảnh đó, Bộ NN&MT, dù mới được sáp nhập gần đây nhưng đã kế thừa truyền thống, kinh nghiệm và đóng góp to lớn của các thế hệ lãnh đạo, cán bộ, công chức, viên chức hai Bộ NN&PTNT, TN&MT. Trong khó khăn, Bộ đã thể hiện bản lĩnh, biến nguy thành cơ, chủ động đổi mới, chuẩn bị hành trang phát triển.

"Việc hợp nhất hai Bộ NN&PTNT, TN&MT theo tư duy đa ngành, đa lĩnh vực đã tạo không gian phát triển toàn diện hơn, gắn kết quản lý tài nguyên, môi trường với phát triển nông nghiệp, nông thôn", Phó Thủ tướng nói.

Phó Thủ tướng đã điểm lại một số kết quả nổi bật của Đảng bộ Bộ NN&MT. Đó là hoàn thiện hệ thống pháp luật tương đối đồng bộ, thường xuyên cập nhật, đổi mới với tinh thần là tháo gỡ khó khăn cho người dân, doanh nghiệp.

Việc hợp nhất các tổ chức đảng trực thuộc hai Đảng bộ NN&PTNT, TN&MT được thực hiện nhanh, quyết tâm, quyết liệt, tạo sự đoàn kết và nhất trí, làm cơ sở tổ chức, triển khai bộ máy Bộ NN&MT. Toàn Đảng bộ có 100% tổ chức cơ sở Đảng hoàn thành nhiệm vụ, kết nạp 1.547 đảng viên (gấp gần 3 lần chỉ tiêu).

Kim ngạch xuất khẩu nông nghiệp dự kiến đạt gần 70 tỷ USD vào cuối 2025, trở thành ngành kinh tế quan trọng khi có 60% dân số đang sống ở nông thôn. Kinh tế nông nghiệp chuyển dịch theo hướng công nghiệp hóa, dịch vụ hóa, thương mại hóa, xanh và giảm phát thải. Sản phẩm nông nghiệp Việt Nam đã có mặt tại hơn 200 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Từ vị thế ứng phó bị động, ngành NN&MT đã chuyển sang chủ động trong công tác quản lý môi trường đã gắn với hệ sinh thái tự nhiên, phát triển kinh tế nông nghiệp đa phương thức, đa mục tiêu. Đây là bước chuyển mang tính đổi mới và cách mạng, được đặt trên nền tảng các nghị quyết quan trọng của Trung ương về nông nghiệp và môi trường, cùng với các văn bản pháp luật mới ban hành như Luật Bảo vệ môi trường, Luật Địa chất và Khoáng sản, Luật Đất đai…

Tinh thần chủ động đó còn thể hiện ở các cam kết quốc tế của Việt Nam trong thực hiện mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính bằng 0 (Net Zero), tham gia sáng kiến chuyển đổi năng lượng công bằng, được cộng đồng quốc tế ghi nhận. Song song, công tác quản lý môi trường được triển khai bài bản qua các chiến lược biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, tăng trưởng xanh và các quy hoạch quản lý tài nguyên thiên nhiên, không gian biển.

Những nỗ lực này đã mang lại kết quả rõ rệt, khi cả nước có 11 khu dự trữ sinh quyển thế giới, 3 khu di sản thiên nhiên, 12 vườn di sản ASEAN, đặt mục tiêu bảo tồn 6% diện tích lãnh thổ theo chiến lược phát triển kinh tế biển, đồng thời chuẩn bị triển khai các chương trình mục tiêu có ý nghĩa chính trị – xã hội, nhằm nâng cao vị thế quốc gia trong giai đoạn mới.

 Chuyển từ bị động ứng phó sang chủ động dẫn dắt

Bên cạnh những kết quả nổi bật, Phó Thủ tướng đồng tình với những tồn tại, hạn chế được nêu trong Báo cáo chính trị và làm rõ thêm một số vấn đề mang tính định hướng cho ngành NN&MT trong giai đoạn sắp tới.

Trước hết, Phó Thủ tướng nhấn mạnh yêu cầu nhận thức rõ rằng việc sáp nhập hai ngành nông nghiệp và môi trường là một quyết định mang tầm chiến lược, đã được triển khai rất nhanh, kịp thời. Nhưng quan trọng hơn, Bộ NN&MT phải phát huy được tư duy chiến lược để nông nghiệp, nông dân và nông thôn thực sự chuyển mình, đi tiên phong, dẫn dắt kinh tế theo hướng nông nghiệp sinh thái, nông nghiệp xanh, nông nghiệp carbon thấp.

Việc sắp xếp các lĩnh vực quản lý nhà nước của hai Bộ NN&PTNT, TN&MT trước đây phải được thiết kế bài bản, tránh cách làm cơ học mà dựa trên mối quan hệ hữu cơ, tích hợp các lĩnh vực liên quan như thủy lợi, hạ tầng, phòng chống thiên tai… thay vì tách riêng. "Bài học từ xây dựng chiến lược phát triển bền vững Đồng bằng sông Cửu Long cho thấy, chỉ khi thay đổi tư duy, quy hoạch lại và tích hợp các nguồn lực, ngành mới thoát khỏi tình trạng chạy theo đối phó", Phó Thủ tướng gọi mở.

Thứ hai, Bộ NN&MT phải đóng vai trò nòng cốt, quan trọng trong thay đổi cách nhìn về vị trí của môi trường, không thể chỉ nói "không hy sinh môi trường" hay "quan tâm đến môi trường" như một yếu tố phụ. Lần đầu tiên trong văn kiện của Đảng, kinh tế – xã hội – môi trường được xác định là 3 trụ cột của phát triển bền vững. Điều này đòi hỏi tư duy lại về công tác quản lý môi trường theo hướng chủ động bảo vệ, quản lý và khai thác tài nguyên theo hướng bền vững.

Ngành NN&MT phải chuyển từ bị động ứng phó sang chủ động dẫn dắt, đặc biệt trong đề xuất, xây dựng và hoàn thiện pháp luật.

Theo Phó Thủ tướng, nhiều nội dung pháp luật hiện hành vẫn tốt nhưng cần điều chỉnh tầm nhìn, cách tiếp cận và cả tên gọi để phù hợp với định hướng phát triển bền vững, thông qua việc ban hành các luật mới, như Luật Kinh tế tuần hoàn, Luật Kinh tế xanh, hoặc luật về nông nghiệp sinh thái, phát thải thấp và tuần hoàn. Cùng với đó là cách tiếp cận bền vững trong khai thác tài nguyên, hình thành các ngành kinh tế mới gắn với phục hồi, bảo vệ và bảo tồn tài nguyên, xây dựng xã hội văn minh sinh thái, không vượt quá sức chịu đựng của thiên nhiên.

"Chuyển đổi xanh, kinh tế carbon thấp, kinh tế tuần hoàn phải do ngành NN&MT dẫn dắt, với vai trò xây dựng khung pháp lý, tiêu chí và tiêu chuẩn", Phó Thủ tướng nói và đề nghị các cơ quan nghiên cứu, biên soạn nghị quyết mới, thể hiện rõ vị thế và vai trò dẫn dắt phát triển bền vững của ngành NN&MT.

Thứ ba, lĩnh vực nông nghiệp cần đẩy mạnh công nghiệp hóa, khoa học hóa sản xuất; phát triển dịch vụ, thương mại nông nghiệp; kết hợp với du lịch, với mô hình nông nghiệp cacbon thấp… để thực sự trở thành kinh tế nông nghiệp hiện đại, kết hợp với phát triển và bảo vệ môi trường, nguồn lợi thiên nhiên chủ động thay vì đối phó bị động như trong công tác chống chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (IUU) để gỡ "thẻ vàng" của Ủy ban châu Âu (EC).

Khơi thông tư duy, đổi mới căn bản trong quản lý nhà nước

Thứ tư, Bộ NN&MT cần nhìn nhận, đánh giá lại lực lượng cán bộ khoa học - công nghệ của ngành, với 11.000 cán bộ nghiên cứu đa lĩnh vực, hội tụ khoa học, công nghệ, kỹ thuật, kinh tế và xã hội, cùng 180 phòng thí nghiệm. "Câu hỏi đặt ra là có bao nhiêu bằng sáng chế, phát minh được đăng ký và thực sự đưa vào ứng dụng thay vì nằm trong tủ", Phó Thủ tướng nêu vấn đề và cho rằng những kết quả nghiên cứu cần phục vụ trực tiếp cho các lĩnh vực trọng yếu như: Nông nghiệp thông minh, nông nghiệp cacbon thấp; làm chủ công nghệ phân bón, giống cây trồng; đa dạng hóa sản phẩm; quản lý môi trường, tài nguyên hiệu quả…

Bên cạnh đó, Bộ cần rà soát, sắp xếp lại tổ chức bộ máy theo hướng gắn kết chặt chẽ, khoa học hơn, đồng thời huy động hiệu quả lực lượng hiện có, gồm đội ngũ nhà khoa học và các trường đại học, giao nhiệm vụ phù hợp bối cảnh, tình hình, yêu cầu mới.

Phó Thủ tướng lưu ý, dù Bộ NN&MT hiện có đội ngũ cán bộ khoa học và quản lý trình độ cao, nhưng nếu không có chiến lược phát triển nhân lực bài bản, đặt hàng đào tạo chuyên sâu, gửi cán bộ đi học tập, hợp tác quốc tế để đạt trình độ ngang tầm thế giới, thì ngành sẽ rơi vào tình trạng thiếu hụt nhân sự chất lượng cao, ảnh hưởng tới năng lực dẫn dắt đổi mới.

Thứ năm, ngành NN&MT vốn sở hữu nhiều sản phẩm đặc thù như bản đồ, viễn thám, những nền tảng quan trọng cho chuyển đổi số, nhưng chưa phát huy đầy đủ vai trò cung cấp giải pháp và dữ liệu cho các ngành khác. Vì vậy, Bộ phải nhanh chóng hình thành được các cơ sở dữ liệu lớn, ứng dụng công nghệ để hiện đại hóa quản trị, hỗ trợ công tác chuyên môn và thúc đẩy nông nghiệp thông minh; đồng thời, góp phần vào quá trình chuyển đổi số của toàn xã hội.

Thứ sáu, ngành NN&MT phải nhận thức được trọng trách trong triển khai "bộ tứ trụ cột" gồm: Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 59-NQ/TW về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; và Nghị quyết 68-NQ/TW về phát triển kinh tế tư nhân, sắp tới là các nghị quyết về kinh tế nhà nước, đổi mới giáo dục - đào tạo, và chăm sóc y tế cho nhân dân.

Đây là những văn kiện nhằm khơi thông tư duy, đổi mới căn bản trong quản lý nhà nước, phương pháp xây dựng pháp luật, khắc phục tình trạng "không biết thì cấm" hoặc "không quản được thì cấm". Nhiều quy định quá chi tiết, "cầm tay chỉ việc", làm thu hẹp không gian sáng tạo của cán bộ công chức, người dân, doanh nghiệp.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, xây dựng pháp luật cần dựa trên nguyên tắc, chủ trương. Những nội dung mới cần thí điểm nên áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (sandbox) để hoàn thiện trước khi đưa vào luật.

Toàn ngành NN&MT phải thống nhất nhận thức, xác định rõ trách nhiệm và hành động quyết liệt, nhất là trong thực hiện các nghị quyết về khoa học - công nghệ, nông nghiệp, tài nguyên và môi trường, triển khai hiệu quả trong giai đoạn tới.

Bộ NN&MT cũng cần tận dụng tốt các cơ hội hợp tác, học hỏi kinh nghiệm, công nghệ, tiếp cận các mô hình thành công về kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, kinh tế carbon thấp, cùng các cơ chế vận hành tiên tiến.

Nhấn mạnh đặc thù của ngành NN&MT gắn với cả khoa học, công nghệ, kỹ thuật, kinh tế, xã hội và chính trị, Phó Thủ tướng yêu cầu triển khai đồng bộ, không thiên lệch các lĩnh vực thuộc phạm vi quản lý nhà nước. Trong đó, khoa học - công nghệ là "chìa khóa" để giải quyết các vấn đề, còn kinh tế, xã hội, môi trường, chính trị phải được phát triển hài hòa. Đơn cử, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững cần được xem xét thay đổi tên gọi cho phù hợp với bối cảnh mới, hướng tới nâng cao chất lượng cuộc sống bền vững cho người dân.

Mong muốn ngành NN&MT sẽ tiên phong trong việc thiết lập "thước đo" giá trị của phát triển cân bằng và bền vững, dẫn dắt, khởi đầu và thí điểm các mô hình mới, Phó Thủ tướng tin tưởng với vị thế, tầm nhìn và quyết tâm mới, Nghị quyết Đại hội sẽ được cụ thể hóa thành các chương trình, dự án thấm nhuần tinh thần đổi mới toàn diện, mạnh mẽ. Ban Chấp hành nhiệm kỳ mới là tập thể đoàn kết, bản lĩnh, kế thừa và phát huy các bài học kinh nghiệm quý, đặc biệt là duy trì sự thống nhất, nuôi dưỡng đoàn kết nội bộ. Toàn ngành NN&MT tiếp tục đẩy mạnh phong trào thi đua, quyết tâm hoàn thành các mục tiêu, chỉ tiêu, đóng góp vào thành công của Nghị quyết Đại hội Đảng bộ Chính phủ lần thứ nhất và chuẩn bị tốt nội dung cho Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XIV.

Minh Khôi