Nghi lễ Then là di sản văn hóa quốc gia

Hát Then tại lễ hội Lồng Tông Chiêm Hóa. - Ảnh: Báo Tuyên Quang

Chủ tịch UBND tỉnh Tuyên Quang Chẩu Văn Lâm yêu cầu các cấp, các ngành của tỉnh cần nỗ lực hơn nữa trong việc bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia nghi lễ hát Then, làm tốt công tác nghiên cứu, khai thác, sưu tầm tư liệu, hiện vật về nghi lễ hát Then, tiến hành biên soạn và xuất bản thành các ấn phẩm văn hóa, xây dựng thành các chương trình, tiết mục nghệ thuật để biểu diễn phục vụ nhân dân, động viên, khuyến khích và tôn vinh nghệ nhân, những người có công lao, tâm huyết trong việc lưu giữ, truyền dạy văn nghệ dân gian dân tộc thiểu số... 

Trước đó, ngày 27/12/2012, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch có Quyết định số 5079/QĐ-BVHTTDL chứng nhận Nghi lễ Then của người Tày tỉnh Tuyên Quang được đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Then là những khúc hát, điệu múa thuộc thể loại dân ca nghi lễ, được sử dụng trong các lễ cúng chữa bệnh, giải hạn, cầu mùa, lễ cốm, lễ cấp sắc… do những người làm nghề then thực hiện. Vùng hát Then tỉnh Tuyên Quang tập trung chủ yếu ở các huyện Chiêm Hoá, Na Hang, Lâm Bình...

Trải qua thời gian, tồn tại và phát triển, đến nay, trên địa bàn tỉnh Tuyên Quang tồn tại 2 dòng Then. Dòng Then thứ nhất là nghi lễ then cổ, được một số ít nghệ nhân và những người làm nghề then lưu giữ, hành nghề, truyền dạy, đang có nguy cơ bị thất truyền. Dòng Then thứ 2 là dòng then mới do những người am hiểu, yêu thích then đặt lời mới theo giai điệu then cổ.

Về nội dung, Then Tuyên Quang được chia làm 2 nhóm: Then kỳ yên (cầu điều lành và điều tốt) và Then lễ hội. Then kỳ yên có nội dung chủ yếu, cầu chúc, chữa bệnh. Lễ cầu yên được tổ chức vào dịp cuối năm hoặc đầu năm tùy thuộc vào từng nơi để thiết đãi tổ tiên, cầu mong tổ tiên phù hộ… Còn Then lễ hội là những khúc hát khích lệ tinh thần mọi người thêm vui vẻ, xua tan phiền muộn, cực nhọc vất vả trong cuộc sống để thỏa mãn ước vọng về một cuộc sống đầy đủ. Loại then lễ hội thường được sử dụng trong các nghi lễ: Lễ cầu mùa, lễ vào nhà mới, cấp sắc, cầu mùa, lễ cốm…

Theo Thông báo số 195 ngày 30/5/2012, của Văn phòng Chính phủ, Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân đã đồng ý về chủ trương với đề nghị của tỉnh Tuyên Quang về việc lập hồ sơ di sản văn hóa phi vật thể tiêu biểu hát Then của dân tộc Tày tỉnh Tuyên Quang và một số tỉnh khu vực Việt Bắc để đề nghị UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại. Phó Thủ tướng giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xem xét, hướng dẫn tỉnh Tuyên Quang, Cao Bằng và các tỉnh phía Bắc hoàn tất hồ sơ, báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Vũ Hà