Nông nghiệp tuần hoàn: Mở đường cho tăng trưởng xanh

Từ phế phẩm thành đặc sản

Mỗi năm, Việt Nam tạo ra khoảng 150-160 triệu tấn phế, phụ phẩm nông nghiệp. Riêng trồng trọt chiếm tới 94 triệu tấn; thủy sản khoảng 1 triệu tấn. Theo xu hướng kinh tế tuần hoàn, hàng loạt mô hình sáng tạo trong nước đang chứng minh tiềm năng lớn của kinh tế tuần hoàn nông nghiệp - nơi mọi sản phẩm bỏ đi đều có thể quay trở lại phục vụ sản xuất và tạo thêm lợi nhuận.

Trong lĩnh vực thủy sản, xưởng chế biến cá đục của Công ty TNHH Thủy sản Tứ Hải (TPHCM) là ví dụ điển hình. Hơn 80% sản lượng nơi đây là cá đục phi lê xuất khẩu sang Nhật Bản. Trước kia, phần đầu và xương cá đục gần như không được coi trọng, chỉ bán vài nghìn đồng/kg cho cơ sở làm thức ăn gia súc. Giá trị thấp, lại dễ phân hủy gây ô nhiễm.

Tuy nhiên, sau nhiều năm tìm hiểu thị trường và nghiên cứu dinh dưỡng, ông Đào Quốc Tuấn, Tổng Giám đốc Công ty Tứ Hải nhận ra xương cá đục rất giàu canxi, có thể trở thành sản phẩm thực phẩm cao cấp. Từ việc quan sát thói quen tiêu dùng ở Nhật Bản, ông phát triển sản phẩm xương cá đục làm sạch, sấy khô, tẩm mè hoặc lăn bột chiên. Món ăn giòn rụm này nhanh chóng được các nhà hàng Nhật Bản đón nhận.

Từ thứ bị coi là phế phẩm, xương cá đục đã trở thành nguồn doanh thu mới, góp phần nâng tầm thương hiệu doanh nghiệp và thể hiện rõ cách tiếp cận tuần hoàn trong ngành thủy sản. Theo đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, nếu được đầu tư bài bản, chế biến phụ phẩm thủy sản có thể mang lại 4-5 tỷ USD mỗi năm, thay vì chỉ 275 triệu USD như hiện nay.

Còn tại tỉnh Đồng Tháp - vùng trồng xoài lớn nhất cả nước, mỗi năm có 60.000-75.000 tấn vỏ, hạt và cùi xoài thải ra sau chế biến. Khối lượng lớn này từng là vấn đề môi trường nan giải.

Nhờ kết quả nghiên cứu của Viện Cây ăn quả miền Nam và Sở Khoa học và Công nghệ Đồng Tháp, Công ty TNHH Nhiên liệu, Nông nghiệp Đồng Tháp đã đầu tư nhà máy sản xuất phân hữu cơ sinh học từ phụ phẩm xoài, công suất 30 tấn/ngày, tương đương 9.000 tấn/năm.

Giám đốc Trần Ngọc Phúc cho biết, dự án giúp xử lý triệt để phụ phẩm, tạo doanh thu hàng chục tỷ đồng/năm, đồng thời cung cấp nguồn phân bón hữu cơ chất lượng cho nông dân. Vòng tuần hoàn xoài - phân hữu cơ - cây xoài được khép kín, góp phần quan trọng vào nông nghiệp xanh và giảm phát thải.

Một phụ phẩm khác cũng khá điển hình trong các mô hình nông nghiệp tuần hoàn đó là chất tẩy rửa từ vỏ dứa. Công ty TNHH Fuwa Biotech đã phát triển chất tẩy rửa sinh học Fuwa3e, người sáng lập Lê Duy Hoàng từng thử nghiệm ủ vỏ dứa trong hai tháng để thu eco enzyme - nguyên liệu tạo ra chất tẩy rửa thân thiện môi trường. Sau 6 năm, sản phẩm đã vươn sang Hàn Quốc, Mỹ, Đức.

Không dừng lại ở đó, lá dứa được Công ty Faslink cùng các đối tác nghiên cứu và biến thành sợi vải mềm mại, có khả năng chống nắng, khử mùi - một bước tiến lớn cho thời trang bền vững.

Một doanh nghiệp khác, Công ty CP Chế biến Thủy hải sản Liên Thành, lại dùng dứa để ủ chượp sản xuất nước mắm chay, tạo ra sản phẩm có hương vị tương đồng nước mắm truyền thống, đáp ứng nhu cầu của người ăn chay và thị trường quốc tế.

Những mô hình sáng tạo từ phụ phẩm dứa cho thấy cách tư duy mới: phụ phẩm không phải thứ bị bỏ đi mà là nguồn nguyên liệu cho ngành công nghiệp thứ cấp.

Kho tài nguyên cần được khai thác

Phó Chủ tịch Quốc Hội Lê Minh Hoan chia sẻ: "Tôi hay nói với người nông dân rằng nông nghiệp xanh là xu thế không thể đảo ngược được. Mình đi ngược với xu hướng của thế giới sẽ không bán được hàng".

Là người gắn bó với sự phát triển của nông nghiệp, ông Lê Minh Hoan nhìn nhận: Với nông nghiệp xanh, thế giới hướng tới phục hồi lại hệ sinh thái tự nhiên. Mục tiêu, không chỉ cung cấp đủ lương thực thực phẩm cho con người mà còn để lại cho con cháu đời sau có thể canh tác tiếp trên những mảnh đất màu mỡ đó. Chuyển đổi sang nền nông nghiệp xanh, tức chúng ta quay trở lại những gì cha ông đã làm nhưng với cách tiếp cận mới.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu diễn ra ngày càng khốc liệt, nông nghiệp xanh hay nói rộng hơn là kinh tế xanh đòi hỏi cả thế giới đều phải thay đổi về nhận thức. Bởi, sản xuất theo phương thức cũ vô hình chung nền nông nghiệp tạo ra khí carbon, tác động hiệu ứng nhà kính gây ra biến đổi khí hậu. Biến đổi khí hậu tác động ngược lại nền nông nghiệp.

Hiệu ứng hai chiều này chỉ có nền nông nghiệp xanh mới hóa giải được. Vì, nông nghiệp xanh hướng đến những gì thân thiện nhất với môi trường, không gây tác động tới tài nguyên thiên nhiên, không gây ra hiệu ứng nhà kính.

Hiện có nhiều người phát kiến ra những mô hình nông nghiệp xanh. Người nông dân đã và đang thích ứng được với những mô hình nông nghiệp để thuận tự nhiên, bảo vệ môi trường, giảm phát thải.

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, phụ phẩm trồng trọt như rơm rạ, trấu, vỏ cà phê, lõi ngô… vẫn còn rất nhiều dư địa khai thác. Rơm rạ - chiếm 47% phụ phẩm trồng trọt - nhưng mới chỉ 30% được tái sử dụng; phần lớn vẫn bị đốt ngoài đồng.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt cho biết ngành nông nghiệp đang thúc đẩy tận dụng phụ phẩm cho các lĩnh vực giá trị gia tăng: vật liệu xây dựng, năng lượng tái tạo, phân bón sinh học; đẩy mạnh công nghệ chế biến sinh học tại chỗ, sản xuất enzyme và than sinh học (biochar).

Bà Đỗ Thị Hương (Viện Tăng trưởng xanh toàn cầu - GGGI) nhận định, sản xuất than sinh học từ rơm rạ, trấu, vỏ cà phê là xu hướng quan trọng. Biochar không chỉ tăng độ phì đất, mà còn giúp cô lập carbon trong đất hàng trăm năm – công cụ hiệu quả để giảm phát thải nhà kính.

Những mô hình từ xương cá, vỏ xoài, vỏ dứa hay lá dứa đã minh chứng rằng khoa học công nghệ, khi gắn với thực tiễn sản xuất, có thể tạo ra giá trị lớn. Chính sách hỗ trợ phù hợp sẽ khuyến khích nông dân, doanh nghiệp, nhà khoa học tham gia mạnh mẽ hơn vào kinh tế tuần hoàn.

Tận dụng tốt nguồn phụ phẩm không chỉ giúp giảm ô nhiễm môi trường, mà còn mở rộng chuỗi giá trị nông sản, tạo sinh kế mới cho nông dân, tăng sức cạnh tranh cho doanh nghiệp. Đây là chìa khóa quan trọng để nông nghiệp Việt Nam tiến gần hơn tới mục tiêu xanh, tuần hoàn và bền vững.

Đỗ Hương