Phân loại rác tại nguồn – Bước đi nhỏ cho hành trình xây dựng Thủ đô xanh, bền vững

Ô nhiễm rác thải sinh hoạt đang trở thành một trong những thách thức lớn nhất đối với các đô thị hiện đại. Tại Hà Nội, cùng với tốc độ đô thị hóa nhanh và gia tăng dân số, lượng rác phát sinh hằng ngày không ngừng tăng, tạo áp lực nặng nề lên hệ thống thu gom, xử lý. Trong bức tranh đó, phân loại rác tại nguồn – hành động tưởng chừng rất nhỏ trong sinh hoạt hằng ngày – lại mang ý nghĩa lớn trong việc giảm tải khối lượng rác, tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường sống.

Theo Luật Bảo vệ môi trường năm 2020, từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình và cá nhân bắt buộc phải phân loại rác thải sinh hoạt thành ba nhóm trước khi chuyển giao cho đơn vị thu gom. Đây là bước tiến quan trọng trong tư duy quản lý môi trường, hướng đến việc coi rác là tài nguyên, thay vì chỉ là chất thải cần xử lý. Tuy nhiên, khi quy định đi vào thực tiễn, Hà Nội vẫn đang phải đối mặt với không ít khó khăn, từ hạ tầng kỹ thuật, cơ chế quản lý đến thói quen sinh hoạt của người dân.

Những vướng mắc này đã được các nhà quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp và chính quyền cơ sở thảo luận thẳng thắn tại tọa đàm do Báo Kinh tế & Đô thị phối hợp với UBND phường Hoàng Liệt tổ chức. Thực tế cho thấy, dù ý thức của người dân về bảo vệ môi trường đã có nhiều chuyển biến tích cực, nhưng để phân loại rác trở thành hành động thường xuyên, đồng bộ vẫn cần thêm nhiều điều kiện bảo đảm.

Theo ông Đặng Thành Vinh, Phó Trưởng phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội, việc phân loại rác đã được quy định rõ trong luật, song cần có lộ trình phù hợp để triển khai đồng bộ trên địa bàn thành phố. Trong năm 2024, Hà Nội đã thí điểm phân loại rác tại 5 quận nội thành, bước đầu thu gom, xử lý riêng hơn 280 tấn rác tái chế và khoảng 60 tấn rác cồng kềnh. Tuy vậy, phần lớn khu chung cư, khu dân cư hiện chưa được đầu tư đầy đủ hạ tầng phục vụ phân loại rác ba nhóm, trong khi công tác hướng dẫn, kiểm tra còn hạn chế.

Ông Đặng Thành Vinh cho rằng, chính sách chỉ có thể đi vào cuộc sống khi người dân có điều kiện thực hiện. Do đó, cùng với đầu tư thùng chứa, phương tiện thu gom chuyên biệt, thành phố cần sớm xây dựng đơn giá thu gom riêng cho từng loại rác. Khi người dân và doanh nghiệp cùng nhìn thấy lợi ích và trách nhiệm rõ ràng, việc phân loại rác mới có thể được duy trì bền vững.

Dưới góc nhìn chuyên gia, Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng, Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam cho rằng, khoảng cách giữa chính sách và thực tế vẫn còn khá lớn. Nếu hạ tầng và cơ chế chưa sẵn sàng mà vội vàng áp dụng chế tài, việc phân loại rác có thể trở thành gánh nặng, làm người dân nản lòng. Điều quan trọng là phải duy trì mục tiêu lâu dài, đồng thời xây dựng lộ trình hợp lý, bảo đảm cả hệ thống cùng "chạy" nhịp nhàng.

Từ thực tế ở cơ sở, ông Nguyễn Anh Tuấn, Phó Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch UBND phường Hoàng Liệt cho biết, phường có hơn 8 vạn dân với 83 tòa chung cư, mỗi ngày phát sinh gần 100m³ rác thải sinh hoạt. Nhận thức rõ yêu cầu phát triển bền vững, chính quyền phường đã huy động vai trò của tổ dân phố, hội phụ nữ, đoàn thanh niên trong tuyên truyền, vận động người dân phân loại rác tại nguồn. Nhiều mô hình như tổng vệ sinh sáng thứ bảy, tổ công tác môi trường, "khu dân cư xanh" đã được hình thành. Tuy nhiên, để các mô hình này phát huy hiệu quả lâu dài, cần có sự phối hợp chặt chẽ hơn giữa chính quyền, doanh nghiệp thu gom, ban quản trị chung cư và cư dân.

Theo GS.TS Hoàng Xuân Cơ, Trưởng ban Khoa học, Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam, "điểm nghẽn" lớn nhất hiện nay chính là sự thiếu đồng bộ trong quản lý. Khi người dân đã phân loại rác nhưng quá trình thu gom lại trộn lẫn, niềm tin và động lực thay đổi hành vi sẽ nhanh chóng bị triệt tiêu. Vì vậy, việc bảo đảm rác sau phân loại được thu gom, vận chuyển và xử lý riêng biệt là yếu tố then chốt để tạo sự đồng thuận trong xã hội.

Theo lộ trình, từ năm 2026, Hà Nội sẽ mở rộng mô hình phân loại rác tại 17 phường, đồng thời từng bước thay thế các hình thức thu gom tự phát bằng hệ thống chính quy đạt chuẩn môi trường. Rác tái chế, rác cồng kềnh và rác còn lại sẽ được thu gom riêng, đưa về các khu xử lý Xuân Sơn và Nam Sơn bằng công nghệ đốt phát điện hiện đại. Song song với đó là các giải pháp giảm phát thải nhựa, thúc đẩy kinh tế tuần hoàn và hoàn thiện hạ tầng thu gom – xử lý.

Các chuyên gia thống nhất rằng, để phân loại rác tại nguồn trở thành hành động thực sự, cần sự vào cuộc của bốn chủ thể: chính quyền, doanh nghiệp, cộng đồng và báo chí. Chính quyền đóng vai trò điều phối; doanh nghiệp đổi mới công nghệ và dịch vụ; cộng đồng duy trì thói quen sống xanh; còn báo chí lan tỏa thông tin và giám sát thực thi. Khi phân loại rác được gắn với lợi ích thiết thực như giảm phí thu gom, tích điểm thưởng, hay danh hiệu "khu dân cư xanh", hành vi tích cực của người dân sẽ được duy trì lâu dài.

Thay đổi thói quen môi trường là một quá trình bền bỉ. Nhưng nếu mỗi hộ gia đình, mỗi khu dân cư đều nghiêm túc phân loại rác tại nguồn, những cam kết hôm nay sẽ dần trở thành nếp sống văn minh. Đó cũng chính là con đường để Hà Nội hướng tới mục tiêu trở thành một đô thị xanh, sạch, đáng sống trong tương lai.

Thiện Tâm