Sớm ban hành Chiến lược Vũ trụ Quốc gia: Mở đường cho vệ tinh 'Made in Vietnam'

Trao đổi với Báo điện tử Chính phủ, PGS.TS. Phạm Anh Tuấn, Tổng Giám đốc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam (VNSC), Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam cho biết, trong kỷ nguyên số, không gian vũ trụ, cùng với lãnh thổ, vùng trời, vùng biển và không gian mạng, được xác định là 5 không gian chiến lược mà mỗi quốc gia cần bảo vệ, khai thác và làm chủ.

Thế giới đang bước vào kỷ nguyên công nghệ cao với tốc độ phát triển bùng nổ, việc làm chủ các công nghệ lõi, nhất là công nghệ vũ trụ không còn là lựa chọn mà là yêu cầu chiến lược. 

Tại Việt Nam, lĩnh vực này đã được Bộ Chính trị xác định là công nghệ chiến lược, với vệ tinh viễn thám là sản phẩm chiến lược tại Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị.

PGS.TS. Phạm Anh Tuấn chia sẻ, hành trình Việt Nam tham gia vào lĩnh vực công nghệ vũ trụ bắt đầu từ năm 1980, khi Viện Khoa học Việt Nam (tiền thân của Viện Hàn lâm KH&CN) tham gia Ủy ban Nghiên cứu Vũ trụ Quốc gia. Dưới sự dẫn dắt của các nhà khoa học lớn như Viện sĩ Trần Đại Nghĩa và GS.VS. Nguyễn Văn Hiệu, những viên gạch đầu tiên đã được đặt cho nền móng công nghệ vũ trụ Việt Nam.

Từ năm 2006, Viện Hàn lâm đóng vai trò tiên phong trong việc triển khai Chiến lược Nghiên cứu và Ứng dụng Công nghệ Vũ trụ đến năm 2020, tầm nhìn đến 2030. Các dự án lớn như Trung tâm Vũ trụ Việt Nam, vệ tinh VNREDSat-1 và Chương trình KH&CN Vũ trụ Quốc gia là những cột mốc định hình năng lực của Việt Nam trong lĩnh vực này.

Bốn trụ cột của công nghệ vũ trụ Việt Nam

Gần 20 năm phát triển bền bỉ, Viện Hàn lâm KH&CN Việt Nam đã kiên trì xây dựng được nền tảng vững chắc dựa trên 4 trụ cột chính.

Thứ nhất, về công nghệ vũ trụ, đã hình thành được đội ngũ cán bộ có trình độ cao, cùng cơ sở hạ tầng hiện đại để nghiên cứu, thiết kế, chế tạo, thử nghiệm và vận hành các vệ tinh "Made in Vietnam".

Thứ hai, về ứng dụng công nghệ vũ trụ, công nghệ xử lý ảnh vệ tinh được đẩy mạnh, ứng dụng trí tuệ nhân tạo và xử lý dữ liệu lớn, giúp làm chủ các công nghệ lõi.

Thứ ba, về khoa học vũ trụ, nhóm nghiên cứu về vật lý thiên văn đã đạt được vị thế đáng tự hào trong khu vực ASEAN và trên thế giới.

Thứ tư, việc đào tạo và phổ biến kiến thức vũ trụ được chú trọng với nhiều hoạt động sôi nổi dành cho thế hệ trẻ, đặc biệt tại Trung tâm Khám phá Vũ trụ thuộc Trung tâm Vũ trụ Việt Nam.

Các mốc son đáng nhớ trong hành trình phát triển công nghệ vũ trụ Việt Nam được ghi dấu bằng loạt vệ tinh quan trọng. Năm 2013, vệ tinh PicoDragon, vệ tinh siêu nhỏ đầu tiên do Việt Nam tự phát triển, đã hoạt động thành công trên quỹ đạo. Cùng năm này, vệ tinh VNREDSat-1, hợp tác với Pháp, hỗ trợ hiệu quả giám sát tài nguyên thiên nhiên, thiên tai và biến đổi khí hậu.

Đến năm 2019, vệ tinh MicroDragon phát triển cùng Nhật Bản, ghi dấu ấn với những bức ảnh đầu tiên từ không gian. 

Đáng chú ý, vệ tinh radar LOTUSat-1 với khả năng hoạt động trong mọi điều kiện thời tiết, đã hoàn tất chế tạo, đang chờ chuẩn bị phóng, đánh dấu bước tiến trong làm chủ công nghệ tiên tiến.

Hướng tới các mốc lịch sử trọng đại - 100 năm thành lập Đảng (năm 2030) và 100 năm thành lập nước (năm 2045), Trung tâm Vũ trụ Việt Nam đã và đang xây dựng nền tảng về nhân lực, công nghệ và hạ tầng để phát triển mạnh mẽ lĩnh vực khoa học công nghệ vũ trụ.

Các đề án và dự án lớn như: Đề án Tăng cường năng lực quốc gia về quan sát Trái Đất dựa trên hệ thống vệ tinh nhỏ và Dự án vệ tinh VNREDSat-2 bắt đầu được triển khai. 

Trong khuôn khổ các đề án này, vệ tinh radar LOTUSat-2, vệ tinh VNREDSat-2, cùng các vệ tinh "Made in Vietnam" như MicroDragon-2 và MicroDragon-3 sẽ tạo ra chùm vệ tinh và nâng cao đáng kể năng lực giám sát quốc gia. 

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Trung tâm Vũ trụ Việt Nam đề xuất sớm ban hành Chiến lược Vũ trụ Quốc gia đến năm 2045, nhằm tạo hành lang pháp lý và cơ chế điều phối tổng thể giữa các ngành, các cấp.

"Làm công nghệ vũ trụ thì cần có kế hoạch dài hơi và bảo đảm kinh phí đầu tư trong quá trình thực hiện, vì các dự án cần nhiều thời gian chuẩn bị. Ngay cả việc đào tạo con người và đầu tư hạ tầng cũng cần dài hạn", PGS.TS. Phạm Anh Tuấn nhấn mạnh.

Việc sớm ban hành Chiến lược Vũ trụ Quốc gia sẽ tạo cơ sở pháp lý, huy động nguồn lực và cơ chế đầu tư hiệu quả. Khi có chiến lược rõ ràng, các hoạt động nghiên cứu, thiết kế, chế tạo vệ tinh trong nước sẽ có định hướng phát triển dài hạn, mở đường cho các sản phẩm "Made in Vietnam" như vệ tinh viễn thám, vệ tinh quan trắc môi trường...

Bên cạnh hành lang chiến lược, việc tiếp tục đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng và phát triển các nhóm nghiên cứu chuyên sâu là yếu tố then chốt để làm chủ công nghệ tiên tiến. Cần có chính sách đột phá, linh hoạt và cạnh tranh nhằm thu hút, đãi ngộ và giữ chân đội ngũ cán bộ trẻ, nhà khoa học và kỹ sư tài năng. Đồng thời chú trọng bồi dưỡng, tạo điều kiện phát triển cho các "tổng công trình sư" và các chuyên gia đầu ngành.

Việc ứng dụng dữ liệu vệ tinh cũng cần được đẩy mạnh, từ quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, phát triển nông nghiệp thông minh đến bảo đảm an ninh quốc gia. Dữ liệu này cần được tích hợp vào Trung tâm Dữ liệu Quốc gia, trở thành tài sản quý giá phục vụ phát triển đất nước.

Ngoài ra, tận dụng các Nghị quyết về hội nhập quốc tế, chúng ta cần tăng cường hợp tác với các đối tác toàn cầu, tiếp nhận công nghệ tiên tiến và tham gia các dự án không gian lớn, từ đó nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế.

Thu Giang