Tháo gỡ ‘điểm nghẽn’, đồng hành cùng kinh tế tư nhân phát triển

Trong buổi trao đổi với Báo Điện tử Chính phủ, PGS.TS Bùi Tất Thắng - Nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển (Bộ Kế hoạch và Đầu tư trước đây), Chủ tịch Hội Phát triển hợp tác kinh tế Việt Nam - ASEAN (VASEAN) đã cung cấp cái nhìn tổng quan về vai trò, tiềm năng của kinh tế tư nhân, đồng thời cũng chỉ ra những thách thức, bất cập ảnh hưởng đến sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân, đề xuất các giải pháp tháo gỡ để kinh tế tư nhân thực sự trở thành động lực quan trọng nhất của nền kinh tế.

"Phải có những tập đoàn kinh tế của dân tộc Việt đủ lớn, đủ sức cạnh tranh"

Theo PGS.TS Bùi Tất Thắng, về mặt lý thuyết kinh tế thị trường là nền kinh tế đa hình thức, đa sở hữu cùng tham gia vận động, cùng phát triển. Nói đến kinh tế thị trường phải nói đến kinh tế tư nhân, trong kinh tế thị trường điển hình kinh tế tư nhân mặc nhiên chiếm tỉ trọng lớn. Tuy nhiên, đối với nước ta do lịch sử dân tộc, trước đổi mới, khi chúng ta xây dựng nền kinh tế quốc hữu hóa, doanh nghiệp nhà nước và tập thể vẫn là hai loại hình sở hữu chính trong nền kinh tế, kinh tế tư nhân bị kìm hãm. Sau đó chúng ta phát triển theo nền kinh tế thị trường, vấn đề phát triển kinh tế tư nhân được đặt lại.

Hiện nay, kinh tế tư nhân đang là bộ phận lớn nhất của nền kinh tế. Nền kinh tế nước ta bao gồm 3 khu vực chính: Doanh nghiệp nhà nước, đầu tư nước ngoài và tư nhân. Trong đó khu vực kinh tế tư nhân đang chiếm tỉ trọng lớn trong việc tạo ra GDP, tạo ra công ăn việc làm. Nếu không có khu vực kinh tế tư nhân thì riêng vấn đề công ăn việc làm đã tạo ra áp lực lớn đối với xã hội. Vì vậy, khu vực kinh tế tư nhân phải được xếp ở vị trí quan trọng.

"Trong các nghị quyết của các Đại hội đại biểu toàn quốc của Đảng trước đây đều coi kinh tế tư nhân là bộ phận quan trọng, giữ vai trò chủ đạo. Trên thực tế với góc nhìn của kinh tế thị trường, với tỉ trọng GDP, tỉ trọng việc làm mà kinh tế tư nhân tạo ra cho xã hội liên quan trực tiếp đến sinh kế của đại đa số nhân dân, khu vực này đang là lực lượng chính tạo ra của cải vật chất, tạo ra việc làm, quyết định sự ổn định xã hội. Như vậy, kinh tế tư nhân đã là lực lượng quan trọng nhất", PGS.TS Bùi Tất Thắng nhấn mạnh.

Tuy nhiên, theo PGS.TS Bùi Tất Thắng, kinh tế tư nhân ở Việt Nam có những điểm khác. Ở nước ta, kinh tế tư nhân gồm doanh nghiệp tư nhân đăng ký kinh doanh dưới hình thức một công ty tư nhân, một doanh nghiệp hay một đơn vị sự nghiệp; số lượng này rất quan trọng nhưng không nhiều. Bộ phận kinh tế tư nhân nhiều nhất ở Việt Nam là kinh tế hộ gia đình vì vậy rất khó phát triển. 

Doanh nghiệp tư nhân của chúng ta đã ít lại nhỏ lẻ, nguồn vốn ít; năng lực tiếp cận thị trường, tiếp cận khoa học-công nghệ yếu và phải trải qua một giai đoạn khó phát triển vì vậy bây giờ phải bắt đầu từ bước đi nhỏ nhất. Nền kinh tế thị trường điển hình phải bao gồm rất nhiều những doanh nghiệp tư nhân lớn đủ mạnh; thậm chí phải là những doanh nghiệp, tập đoàn xuyên quốc gia mới vững mạnh được.

Do đó, PGS.TS Bùi Tất Thắng cho rằng, một mặt chúng ta phải nâng đỡ để phát triển nền kinh tế thị trường độc lập, tự chủ một cách tương đối, theo nghĩa mình làm chủ được nền kinh tế của mình. Muốn vậy phải có những doanh nghiệp, tập đoàn kinh tế của dân tộc Việt đủ lớn, đủ sức cạnh tranh thì mới phát triển được, kéo theo đó là hệ thống những doanh nghiệp cỡ vừa.

Đồng thời, chúng ta phải có chính sách nâng đỡ có thời hạn, có điều kiện, từ chính sách thuế, đất đai, bảo hiểm xã hội… vì bước nhảy từ kinh tế hộ sang kinh tế doanh nghiệp hoàn toàn khác nhau.

"Chúng ta đang phấn đấu đến năm 2030 có 2 triệu doanh nghiệp, con số này ở đâu ra, trong khi hiện nay mới có gần 1 triệu doanh nghiệp hoạt động chính thức, còn hơn 1 triệu doanh nghiệp nữa; số lượng này trông đợi ở việc chuyển đổi từ hộ kinh doanh gia đình thành các công ty, xí nghiệp, doanh nghiệp", PTS.TS Bùi Tất Thắng nói.

Chia sẻ những ý kiến của mình về những chỉ đạo của Tổng Bí Thư Tô Lâm cũng như những chủ trương chung của Đảng và Nhà nước ta về phát triển kinh tế tư nhân, PGS.TS Bùi Tất Thắng nhấn mạnh đó là những chỉ đạo quyết liệt, mang tính chiến lược, đúng đắn trong giai đoạn hiện nay nhằm tháo gỡ khó khăn, rào cản, tạo động lực thúc đẩy khu vực này phát triển, trở thành trụ cột của nền kinh tế.

PGS.TS Bùi Tất Thắng cho rằng, trước đây chúng ta đã đặt ra mục tiêu đến năm 2020 đạt 1 triệu doanh nghiệp tuy nhiên đã không thực hiện được, trong khi đó vị trí, vai trò của khu vực kinh tế tư nhân rất quan trọng ở nhiều khía cạnh như đã đề cập ở trên đó là: Tạo ra GDP, việc làm, sức cầu của toàn bộ xã hội. Con người trong kinh tế thị trường cũng có 2 khía cạnh, một là lực lượng sản xuất tức là người làm ra của của cải, thứ hai là người tiêu dùng, là lực lượng tạo ra tổng cầu. Khi tổng cầu đủ lớn sẽ kích thích nềnd kinh tế phát triển, nếu không có sức mua sẽ không làm ra được thị trường, không có thị trường thì nhà sản xuất sẽ không bán cho ai được. Do đó, các nước phát triển đều chăm lo khía cạnh tiêu dùng của con người. Họ coi đây là một động lực của tăng trưởng, có những chính sách kích cầu tiêu dùng.

Hiện nay những nền kinh tế phát triển nhất đều là nền kinh tế thị trường dựa trên nền tảng kinh tế tư nhân. Chúng ta đang trên con đường đi lên chủ nghĩa xã hội do Đảng lãnh đạo. Con đường chúng ta đi sẽ được đo bằng sự thịnh vượng của đất nước và hạnh phúc của nhân dân, phúc lợi xã hội được bảo đảm, có thể chế chính trị duy trì được hòa bình ổn định như vậy chúng ta đã thành công.

Vì sao doanh nghiệp Việt Nam 'không muốn lớn'?

PGS.TS Bùi Tất Thắng cũng chỉ ra những điểm yếu của kinh tế tư nhân ở Việt Nam khi chúng ta có thời gian dài không phát triển kinh tế tư nhân, bây giờ phát triển không phải dễ dàng bởi trong làm ăn tính truyền thống cũng là một trong những yếu tố quan trọng.

"Tại sao có những vùng 'buôn có bạn bán có phường', sản sinh ra nhiều doanh nhân, là người dám chịu rủi ro về đồng vốn của họ. Doanh nhân vừa phải có năng lực, vừa có năng khiếu nhất định. Cổ nhân ta đã nói 'Một người lo bằng kho người làm', là một lời đúc kết sâu sắc về tầm quan trọng của sự tư duy, tính toán trong công việc. Đối chiếu với doanh nhân, người biết suy nghĩ, lập kế hoạch và quản lý hợp lý mới chính là chìa khóa tạo nên thành công chứ không phải lúc nào sức lao động cũng là yếu tố quyết định. Do vậy, đội ngũ doanh nhân phải được coi trọng, được nâng đỡ và phải có những chính sách vinh danh họ", PGS.TS Bùi Tất Thắng nhấn mạnh

Theo PGS.TS Bùi Tất Thắng, bản thân giới doanh nhân Việt Nam chưa phát triển, còn nhỏ lẻ, khó tiếp cận với các nguồn lực tài chính. Nguồn lực tài chính của họ chủ yếu phụ thuộc vào vốn vay ngân hàng, trong khi thị trường chứng khoán chưa phát triển nên việc vay vốn đầu tư không dễ dàng, nguồn lực vốn tự có lại không nhiều. Bên cạnh đó, còn hạn chế về điều kiện tiếp cận thông tin, tiếp cận thị trường trong nước và thế giới. Mặc khác, hạn chế về truyền thống sản xuất của quốc gia cũng là một trong những điểm yếu.

PGS.TS Bùi Tất Thắng cho rằng, chúng ta chưa có nhiều ngành công nghiệp có bề dày truyền thống, kể cả những ngành đã rất cũ của thế giới như sản xuất ô tô; khả năng tự chủ về khoa học công nghệ còn yếu. Những nhà kinh doanh tư nhân phát triển lên được phần nhiều gắn với hoạt động bất động sản còn nhà sản xuất sản phẩm và kinh doanh dịch vụ sản phẩm không nhiều. Tuy nhiên, chúng ta vẫn cần phải có chế độ, chính sách khuyến khích các doanh nghiệp tư nhân, hướng mạnh hơn đầu tư vào sản xuất những sản phẩm có triển vọng trong tương lai. Dần dần hình ảnh về kinh tế thị trường Việt Nam, hình ảnh doanh nhân Việt Nam mới phát triển được. Nếu không có được những chính sách hỗ trợ, tạo điều kiện cho đội ngũ doanh nhân lớn mạnh, đông đảo lên thì chúng ta rất khó đi cùng và đuổi kịp với thế giới.

Trao đổi về vấn đề khi có ý kiến cho rằng cần đối xử công bằng với kinh tế tư nhân như những thành phần kinh tế khác, PGS.TS Bùi Tất Thắng chia sẻ, không phải không có lý do khi đề cập đến vấn đề này vì thường so sánh một số chính sách cụ thể ưu tiên theo hướng trải thảm đỏ cho các doanh nghiệp FDI nhưng doanh nghiệp Việt Nam chưa được như vậy. Nhiều quy định ràng buộc, gây khó cho doanh nghiệp Việt Nam do đó nhiều doanh nghiệp Việt Nam "không thể lớn, không muốn lớn", nếu lớn lên mà độ khó trong chính sách càng lớn nên họ không muốn lớn nữa.

Cán bộ cần đồng hành cùng doanh nghiệp

PGS.TS Bùi Tất Thắng cho biết: "Tôi có quan sát các nền kinh tế thị trường khác, sự hỗ trợ của cả xã hội đối với bất kể doanh nghiệp mới thành lập nào đều rất lớn. Ở các nước phương Tây ngay cả một người có ý định mở cửa hàng bán hoa thì Hiệp hội ngành đó đến hỗ trợ từ việc tư vấn mở ở địa điểm này có thuận lợi hay không, nên đặt phân khúc loại hoa nào, bố trí cửa hàng như thế nào, tư vấn hỗ trợ những việc rất cụ thể nhưng không tính phí. Ở Việt Nam hiện nay không có được sự hỗ trợ như vậy. Hệ thống Hiệp hội ngành nghề rất quan trọng nhưng trên thực tế chưa giúp được nhiều cho doanh nghiệp. Trong thực tế doanh nghiệp lại rất cần những hỗ trợ như vậy".

Cơ chế, chính sách và hành động phải thực sự có tính nâng đỡ, thúc đẩy kinh tế tư nhân phát triển. Trong các văn kiện của Đại hội Đảng đã nhấn mạnh, một nhà nước kiến tạo phát triển không phải chỉ là tạo thuận lợi mà phải đi cùng doanh nghiệp và qua quá trình đó cũng thể hiện năng lực của cán bộ. 

Chúng ta xây dựng nhà nước kiến tạo phát triển, tuy nhiên, khi doanh nghiệp gặp vướng mắc thì cách làm hiện nay vẫn là cán bộ ngồi chờ doanh nghiệp mang đề nghị của họ lên sau đó mới xét và thụ lý. Trong khi ở một số nước khác cán bộ đó phải xuống để tìm hiểu xem doanh nghiệp gặp vướng mắc ở đâu, rồi giải quyết ở đấy. Đó mới là đồng hành cùng doanh nghiệp, từ đó mới đánh giá được năng lực của cán bộ thực hành trong việc xây dựng thể chế, kiến tạo, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển.

Đề xuất những giải pháp cho phát triển kinh tế tư nhân, PGS.TS Bùi Tất Thắng cho rằng, đối với thể chế có 2 bộ phận quan trọng, bộ phận thứ nhất là bản thân chất lượng văn bản quy phạm pháp luật hiện nay có khá nhiều điểm chồng chéo, mâu thuẫn giữa các luật khác nhau. Để giải quyết một dự án, đôi khi để thỏa mãn điều của luật này nhưng lại không thỏa mãn điều của luật khác nên phải dừng lại và quy trình kéo dài. Có những quy trình kéo dài từ mười mấy tháng đến hai mấy tháng, mất vài năm rất lãng phí. 

Thứ hai là năng lực nhân sự trong bộ máy cơ quan hành chính nhà nước. Chúng ta nên bỏ tư duy "không quản được thì cấm" và nhất quán tư tưởng như Thủ tướng Chính phủ đã nhấn mạnh "những gì luật không cấm thì để người dân, doanh nghiệp làm'. Muốn làm được điều này thì cán bộ phải có trình độ mới có thể làm được.

Đảng ta đang tiến hành cuộc cách mạng về tinh gọn sắp xếp lại bộ máy, cán bộ. Đây là cuộc cách mạng rất lớn, mang tính triệt để và tính quyết liệt cao, do đó hy vọng kết quả sẽ đạt được hiệu quả cao; những khó khăn, vướng mắc mà doanh nghiệp gặp phải sẽ được giải quyết vì sự phát triển chung của đất nước. Trên thực tế quá trình đổi mới sang kinh tế thị trường mới thực sự bắt đầu. Với kỷ nguyên phát triển mới thông qua cuộc cách mạng toàn diện này sẽ kéo theo sự phát triển của một loạt ngành kinh tế trong đó kinh tế tư nhân đóng vai trò quan trọng; những khó khăn, vướng mắc mà doanh nghiệp gặp phải sẽ được giải quyết vì sự phát triển chung của đất nước.

Diệp Anh