Thị trường tín chỉ carbon: 'Tài sản xanh' mở đường cho kinh tế bền vững

Tín chỉ carbon - cơ chế thị trường cho giảm phát thải

Với Việt Nam, việc hình thành thị trường tín chỉ carbon không chỉ là yêu cầu từ các cam kết quốc tế, mà còn là cơ hội tạo nguồn lực cho phát triển kinh tế, đặc biệt trong lĩnh vực lâm nghiệp – ngành đang phát thải âm và sở hữu nguồn rừng lớn. Tuy nhiên, để biến tiềm năng thành lợi ích thực sự, các chuyên gia nhấn mạnh cần đồng bộ hành lang pháp lý, cơ chế tài chính và năng lực doanh nghiệp.

Theo PGS.TS Hoàng Văn Phụ, Chủ tịch Hội đồng khoa học Viện Kinh tế và Phát triển, "thị trường tín chỉ carbon chính là công cụ kinh tế quyết định khả năng thúc đẩy giảm phát thải khí nhà kính và ứng phó biến đổi khí hậu trong mô hình tăng trưởng xanh".

Bản chất của thị trường này là việc mua bán quyền phát thải khí CO₂ theo nguyên tắc "người gây ô nhiễm phải trả tiền". Cơ chế này giúp phân bổ hiệu quả nguồn lực, khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư công nghệ sạch, đồng thời tạo dòng tài chính mới cho các hoạt động giảm phát thải.

Trên thế giới, nhiều quốc gia đã vận hành thị trường carbon và thu được kết quả rõ rệt trong quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp.

Tại Việt Nam, hệ thống pháp lý nền tảng đã được thiết lập, gồm: Luật Bảo vệ môi trường 2020 lần đầu ghi nhận thị trường carbon trong nước; Nghị định 06/2022/NĐ-CP quy định lộ trình và cơ chế vận hành thị trường carbon; Quyết định 232/QĐ-TTg (năm 2025) phê duyệt Đề án phát triển thị trường carbon giai đoạn 2025–2030.

Việc hình thành sàn giao dịch tín chỉ carbon dự kiến vào năm 2028 mở ra một cấu phần quan trọng của thị trường tài chính xanh Việt Nam.

Theo TS. Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chiến lược và Chính sách nông nghiệp và môi trường, doanh nghiệp Việt Nam đang đứng trước yêu cầu thích ứng với tiêu chuẩn xanh toàn cầu. Ông nhấn mạnh: "Chuyển đổi xanh là yêu cầu bắt buộc, không phải lựa chọn."

Các thị trường lớn ngày càng siết chặt quy định truy xuất nguồn gốc, mã số vùng trồng – vùng nuôi, tiêu chuẩn khí thải và trách nhiệm xã hội. Vi phạm có thể khiến doanh nghiệp bị loại khỏi chuỗi cung ứng.

Chính sách môi trường toàn cầu thay đổi nhanh, buộc doanh nghiệp phải đầu tư công nghệ xử lý chất thải, tiết kiệm năng lượng, chuyển đổi nhiên liệu. "Nếu chậm chuyển đổi, doanh nghiệp sẽ đánh mất cơ hội cạnh tranh", TS. Thắng cảnh báo.

Việc lạm dụng hóa chất, tài nguyên không chỉ gây hại môi trường mà còn làm mất uy tín sản phẩm. Các mô hình như Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp là ví dụ cho thấy chuyển đổi xanh có thể mang lại lợi ích kinh tế nếu tổ chức bài bản.

Tuy nhiên, rào cản lớn nhất vẫn là chi phí đầu tư công nghệ, thiếu cơ chế tài chính xanh và tư duy e ngại thay đổi.

Lâm nghiệp - trụ cột cung cấp tín chỉ carbon rừng

Với 14,79 triệu ha rừng và tỷ lệ che phủ 42,02%, Việt Nam nằm trong nhóm 10 quốc gia có diện tích rừng tăng nhanh nhất thế giới. Đây là nền tảng quan trọng để phát triển tín chỉ carbon rừng.

Theo ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp (Bộ NN&MT), "lâm nghiệp là lĩnh vực đang phát thải âm, có tiềm năng rất lớn để tham gia thị trường tín chỉ carbon".

Nguồn lợi rõ ràng cho người giữ rừng được nhìn nhận, khi tín chỉ carbon rừng được giao dịch chủ rừng có thêm thu nhập hợp pháp từ công tác bảo vệ rừng; Người dân nâng cao nhận thức về giá trị kinh tế của rừng; Hình thành tư duy sản xuất - quản trị rừng chuyên nghiệp.

Ông Bảo cho biết việc Việt Nam nhận 51,5 triệu USD từ Thỏa thuận chi trả giảm phát thải (ERPA) vùng Bắc Trung Bộ do WB tài trợ là minh chứng rõ ràng. WB đánh giá cao việc chuyển nhượng tín chỉ carbon của Việt Nam và mong muốn nhân rộng mô hình này ra thế giới.

Để thị trường tín chỉ carbon hoạt động minh bạch và hiệu quả, ông Trần Quang Bảo kiến nghị cần hoàn thiện hành lang pháp lý cùng với đó nâng cao năng lực cho địa phương và chủ rừng. Tăng cường đào tạo, tập huấn về: đo đạc - báo cáo - thẩm định (MRV), phương pháp tính toán tín chỉ carbon, quản trị dự án giảm phát thải.

Phát triển hệ thống dữ liệu đồng bộ cũng dược coi là giải pháp sớm đo đạc và tính toán được tín chỉ, Việt Nam cần sớm xây dựng cơ sở dữ liệu carbon rừng, hệ thống đo đạc - báo cáo - thẩm định đạt chuẩn quốc tế, kết nối dữ liệu giữa các bộ ngành.

Nguồn lực kỹ thuật và tài chính từ các tổ chức quốc tế sẽ giúp Việt Nam tăng tốc trong giai đoạn đầu vận hành thị trường carbon.

Nhiều chuyên gia đề xuất sandbox tín chỉ carbon - cơ chế thử nghiệm có kiểm soát - để các mô hình mới được vận hành an toàn trước khi áp dụng rộng rãi. Đồng thời, Nhà nước nên: khuyến khích tài chính xanh, kết nối doanh nghiệp với thị trường quốc tế, thúc đẩy ngân hàng phát triển các gói tín dụng carbon.

Việt Nam đang ở giai đoạn bản lề. Những kết quả bước đầu của dự án ERPA với WB cho thấy tiềm năng lớn và khả năng thực thi cao. Khi sàn giao dịch tín chỉ carbon đi vào vận hành, thị trường sẽ minh bạch hơn, giá tín chỉ hình thành theo cung - cầu và doanh nghiệp có thể chủ động tham gia.

Thị trường tín chỉ carbon không chỉ là công cụ giảm phát thải, mà còn là động lực phát triển lâm nghiệp bền vững, nâng cao thu nhập người dân và đóng góp thiết thực vào mục tiêu Net-zero năm 2050.

Đỗ Hương