Thổ cẩm của người Mông xuất ngoại

Chị Vàng Thị Mai đang thêu hàng thổ cẩm truyền thống - Ảnh: VGP/Nguyễn Thắng

Giờ đây, những chiếc khăn trải bàn, túi xách tay, ví đựng tiền được làm từ vải lanh của Hợp tác xã sản xuất hàng thổ cẩm truyền thống Hợp Tiến do chị Vàng Thị Mai làm chủ nhiệm đã có chỗ đứng vững chắc trong các cửa hàng, siêu thị ở Pháp, Anh, Italia, Thụy Sĩ, Mỹ, Nhật Bản…

“Giữ lửa” nghề truyền thống

Nằm lọt thỏm bên những dãy núi trùng điệp ở Lùng Tám, nhưng xưởng dệt của HTX Hợp Tiến luôn rộn rã tiếng khung cửi. Bên trong, hàng chục chị em phụ nữ dân tộc Mông vốn quen với nương rẫy, nay đôi tay đã trở nên thuần thục với những đường kim mũi chỉ, thêu từng họa tiết hoa văn tinh xảo lên các tấm thổ cẩm.

Chị Vàng Thị Mai xuất hiện với chiếc váy, áo truyền thống sặc sỡ màu sắc của người Mông. Mời khách chén trà nóng, chị hào hứng: “Mấy ngày nay, mình bận xuống Hà Nội giao dịch với bạn hàng. Mình đang chuẩn bị xuất hàng sang Pháp và Thái Lan”.

Chị Mai cho hay, từ khi có người Mông xuất hiện cũng là lúc nghề dệt thổ cẩm ra đời. Mới lên 13 tuổi, chị đã biết dệt vải, thêu tay.

Nhưng hơn 20 năm về trước, nghề dệt thổ cẩm của người Mông ở nơi đây bị mai một dần khi những bộ quần áo may sẵn tràn ngập các bản làng. Những chiếc váy, áo bắt mắt của phụ nữ Mông cứ thưa dần trong những buổi chợ phiên, trên nương rẫy. Các cô gái trẻ không còn quen với khung dệt, với những đường kim thêu.

“Trước tình cảnh đau lòng đó, mình luôn day dứt, phải làm gì đó để  nghề truyền thống đã gắn bó với người dân tộc Mông từ bao đời nay không biến mất, cũng là góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc mình. Và tìm hướng làm ăn mới, giúp chị em đỡ vất vả hơn”, chị Mai tâm sự.

Năm 1999, chị dốc toàn bộ số tiền tích cóp được thành lập Tổ hợp sản xuất hàng dệt thổ cẩm. Chị đi khắp các bản làng để vận động chị em vào làm. Thời gian đầu chỉ có 10 người tham gia. Chị giao cho mỗi người trồng 400m2 cây lanh để có nguyên liệu dệt vải. Chỉ vài tháng sau, hàng làm ra nhiều chất đầy nhà mà sức mua ở địa phương lại hạn chế.

Nhìn lên những dãy núi cao ngất ngưởng trước mặt, chị nghĩ, phải đưa được hàng ra bên ngoài, tìm thị trường tiêu thụ thì mới phát triển được nghề truyền thống ở địa phương.

Vượt núi đưa hàng thổ cẩm ra thế giới

Vào một sớm mùa đông năm 2000, trời rét cóng, mây vẫn còn dày đặc trên núi, chị quyết định “hạ sơn” tìm hướng đi cho nghề dệt thổ cẩm của người Mông. Chị một mình khăn gói vượt qua cổng trời Quản Bạ xuống Hà Nội tham dự các hội chợ để quảng bá sản phẩm.

Sau những chuyến đi đó, nhiều khách hàng đã liên hệ mua sản phẩm của chị. Đơn đặt hàng đầu tiên, chị bán cho một đối tác ở Hà Nội hơn 3.000m vải lanh thô mang về hơn 30 triệu đồng.

Từ đó, nhiều bạn hàng đã không quản ngại đường sá xa xôi,  hiểm trở tìm đến tận nhà chị ký hợp đồng dài hạn.

Chị Mai đang truyền nghề cho các thiếu nữ người Mông - Ảnh: VGP/Nguyễn Thắng

Từ chỗ, nghề dệt thổ cẩm truyền thống của người Mông nơi chị sinh sống có nguy cơ bị biến mất, chị Mai đã làm “sống lại” làng nghề bằng niềm đam mê với nghề, tình yêu với dân bản. Bây giờ, tiếng khung dệt vải lại vang lên rộn rã khắp các bản làng người Mông.

Trong những lần giao dịch với khách hàng, chị nhận thấy, nếu chỉ bán hàng dệt thổ cẩm thô thì giá trị kinh tế chưa cao. Qua tìm hiểu thị trường, chị chuyển hướng sang làm các sản phẩm thổ cẩm thêu tay như khăn trải bàn, túi xách tay, ví đựng tiền đang được khách hàng ưa chuộng.

Bước ngoặt trên con đường đưa hàng thổ cẩm xuất ngoại của chị diễn ra vào năm 2008, khi chị được Đại sứ quán Pháp mời tham dự “Hội chợ Phụ nữ năng động sáng tạo toàn cầu”.

Ngay lập tức, các họa tiết hoa văn tinh xảo trên các sản phẩm thổ cẩm truyền thống của chị đã có sức hút lớn với những đối tác ở nhiều nước trên thế giới. Cũng từ đó, các mặt hàng này bắt đầu thâm nhập vào thi trường nước Pháp, Italia, Thụy Sỹ, Anh, Mỹ, Nhật Bản…

“Khi thấy người dân và các công ty nước ngoài rất hào hứng trước gian hàng của mình, tôi đã òa khóc trong hạnh phúc. Hàng thổ cẩm truyền thống của người Mông đã được bạn bè quốc tế biết đến và tin dùng”, chị Mai nói.

Nhận thấy, nghề làm hàng thổ cẩm xuất khẩu mang lại thu nhập cao, giúp các gia đình người Mông đỡ vất vả, chị đã mở các lớp dạy nghề cho các chị em. Những lớp học đầu tiên được tiến hành trong xã, rồi mở rộng ra toàn huyện Quản Bạ. Cách làm mới, mang lại giá trị kinh tế cao của chị đã được nhiều nơi trong tỉnh Hà Giang biết đến. Một số huyện vùng cao khác như Hoàng Su Phì, Xín Mần cũng mời chị về mở lớp truyền nghề.

Năm 2012, chị Mai là đại biểu tham dự Đại hội Đại biểu Phụ nữ toàn quốc lần thứ XI. Nhiều năm liền, chị đã được Trung ương Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, Liên minh Hợp tác xã Việt Nam và tỉnh Hà Giang tặng Bằng khen. Đó là sự ghi nhận cho những việc làm không  mệt mỏi của chị đối với nghề thổ cầm truyền thống của dân tộc Mông, với quê hương.

Nguyễn Thắng