Thúc đẩy du lịch sinh thái và bản sắc văn hóa dân tộc tại Vườn Quốc gia Cúc Phương

Ninh Bình cũng tự hào là địa phương duy nhất của Việt Nam và khu vực Đông Nam Á được UNESCO vinh danh đồng thời hai danh hiệu Di sản thế giới: Quần thể Danh thắng Tràng An – Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới, và Thực hành Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt – Di sản Văn hóa Phi vật thể Đại diện của Nhân loại.

Tăng cường năng lực quản lý du lịch sinh thái 

Bên cạnh các điểm đến nổi tiếng như Khu du lịch sinh thái Tràng An, Khu du lịch Tam Cốc – Bích Động, Nhà thờ đá Phát Diệm hay Khu du lịch tâm linh Bái Đính, Vườn Quốc gia Cúc Phương luôn là biểu tượng đặc biệt, không chỉ bởi đây là vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam mà còn vì 6 năm liền được vinh danh là "Công viên quốc gia hàng đầu châu Á".

Với cảnh quan rừng mưa nhiệt đới nguyên sinh rộng hơn 22.400 ha, Cúc Phương là nơi lưu giữ sự phong phú của hàng nghìn loài động, thực vật, trong đó có nhiều loài quý hiếm và đặc hữu. Tuy nhiên, Vườn Quốc gia vẫn đang đối mặt với không ít thách thức như sự suy giảm số lượng động vật hoang dã, áp lực khai thác tài nguyên từ đời sống của người dân vùng đệm và đặc biệt là sự tham gia của cộng đồng dân tộc Mường – chiếm gần 80% dân số vùng đệm – vẫn còn hạn chế trong chuỗi giá trị du lịch. sở hữu kho tàng văn hóa độc đáo như hát đối, lễ tục truyền thống, kiến trúc nhà sàn, ẩm thực bản địa… Đây là giá trị quan trọng để phát triển du lịch cộng đồng (CBT), tạo ra sinh kế thay thế và giảm áp lực lên tài nguyên rừng.

Trong bối cảnh đó, việc triển khai Dự án ODA "Thúc đẩy Du lịch Sinh thái và Bản sắc Văn hóa Dân tộc tại Vườn Quốc gia Cúc Phương" do Tổng cục Du lịch Hàn Quốc đề xuất, với tổng ngân sách 3,454 triệu USD, có ý nghĩa quan trọng nhằm hướng tới mô hình du lịch sinh thái giá trị cao – tác động thấp, hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên, phát huy bản sắc văn hóa và phát triển sinh kế bền vững cho người dân.

Nhằm trao đổi sâu hơn về nội dung và phương pháp triển khai dự án, đồng thời chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về phát triển du lịch sinh thái – cộng đồng, hôm nay (10/12), tại Vườn Quốc gia Cúc Phương, Sở Du lịch tỉnh Ninh Bình phối hợp với Tổng cục Du lịch Hàn Quốc, Vườn Quốc gia Cúc Phương và chính quyền địa phương tổ chức Hội thảo Quốc tế năm 2025 với chủ đề "Thúc đẩy du lịch sinh thái và bản sắc văn hóa dân tộc tại Vườn Quốc gia Cúc Phương".

Dự án được thiết kế với 4 hợp phần chính gồm: Tăng cường năng lực quản lý du lịch sinh thái; nâng cấp hạ tầng sinh thái và nâng cao trải nghiệm du khách; phát triển sản phẩm – thị trường gắn với cơ chế tạo nguồn thu tái đầu tư cho bảo tồn; và tăng cường sự tham gia của cộng đồng dân tộc Mường thông qua xây dựng hợp tác xã du lịch cộng đồng, đào tạo nghề, phát triển sản phẩm văn hóa – sinh thái và kết nối chuỗi cung ứng du lịch. Dự án kỳ vọng mang lại lợi ích trực tiếp cho khoảng 100.000 người dân vùng đệm Cúc Phương, góp phần tạo việc làm ổn định, giảm áp lực khai thác tài nguyên rừng và tăng nguồn lực cho công tác bảo tồn đa dạng sinh học.

Kỳ vọng chuyển đổi từ mô hình du lịch "lượng khách lớn, lợi nhuận thấp" sang "giá trị cao – tác động thấp"

Phát biểu khai mạc Hội thảo, ông Bùi Văn Mạnh - Giám đốc Sở Du lịch Ninh Bình cho biết, Hội thảo là sự kiện quan trọng, đánh dấu bước khởi đầu cho quá trình hợp tác sâu rộng giữa tỉnh Ninh Bình và Chính phủ Hàn Quốc trong nghiên cứu, đánh giá và triển khai dự án ODA hướng tới mục tiêu phát triển bền vững, hài hòa giữa bảo tồn thiên nhiên và nâng cao đời sống cộng đồng.

Theo ông Bùi Văn Mạnh, Ninh Bình là vùng đất hội tụ giá trị đặc sắc về cảnh quan, sinh thái và văn hóa. Với Di sản Văn hóa và Thiên nhiên Thế giới – Quần thể danh thắng Tràng An, cùng hệ thống gần 5.000 di tích và hàng trăm di sản văn hóa phi vật thể, tỉnh chúng tôi luôn xác định du lịch là ngành kinh tế quan trọng, trụ cột trong chiến lược phát triển. Trong bức tranh tài nguyên du lịch phong phú ấy, Vườn Quốc gia Cúc Phương giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Được thành lập từ năm 1962 – là vườn quốc gia đầu tiên của Việt Nam, Cúc Phương không chỉ là điểm nóng đa dạng sinh học hàng đầu Đông Dương mà còn là trung tâm gìn giữ nhiều loài động vật quý hiếm, nơi lưu giữ những cánh rừng già nguyên sinh và hệ sinh thái đá vôi độc đáo. Sáu năm liên tiếp, Cúc Phương được vinh danh là "Công viên quốc gia hàng đầu châu Á", minh chứng cho giá trị sinh thái nổi bật và vai trò quan trọng của khu rừng già này đối với bảo tồn thiên nhiên của Việt Nam.

Không chỉ giàu tài nguyên tự nhiên, Cúc Phương còn là vùng đất đậm đà bản sắc văn hóa của đồng bào dân tộc Mường – cộng đồng chiếm gần 80% dân số vùng đệm. Qua nhiều thế hệ, người Mường Cúc Phương đã gắn bó chặt chẽ với rừng, tạo nên một không gian văn hóa độc đáo với nhà sàn truyền thống, cồng chiêng, dân ca, nghề dệt, đan lát, rượu cần và vô số phong tục tập quán giàu giá trị nhân văn. Những di sản ấy không chỉ làm phong phú bản sắc văn hóa Ninh Bình mà còn là tài nguyên vô giá để phát triển du lịch cộng đồng gắn với sinh thái – một xu hướng được du khách quốc tế đặc biệt yêu thích.

Tuy nhiên, ông Bùi Văn Mạnh cũng thông tin thêm, đó là Cúc Phương đang đối mặt với nhiều thách thức. Áp lực kinh tế – xã hội lên vùng đệm, sự phụ thuộc vào tài nguyên rừng, mô hình du lịch đại chúng với số lượng lớn nhưng giá trị thấp và sự thiếu gắn kết giữa du lịch với cộng đồng khiến công tác bảo tồn chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Chính vì vậy, dự án ODA "Thúc đẩy du lịch sinh thái và bản sắc văn hóa dân tộc tại Vườn Quốc gia Cúc Phương" mà Chính phủ Hàn Quốc đề xuất hỗ trợ tỉnh Ninh Bình có ý nghĩa rất lớn, hướng đến giải quyết tận gốc những vấn đề đang đặt ra.

Với 4 hợp phần chính của Dự án, ông Bùi Văn Mạnh cho rằng, những hợp phần này không chỉ giúp Cúc Phương chuyển đổi từ mô hình du lịch "lượng khách lớn, lợi nhuận thấp" sang mô hình "giá trị cao – tác động thấp", mà quan trọng hơn, còn tạo ra hướng đi bền vững để bảo vệ rừng, giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên và mang lại sinh kế ổn định cho người dân. Đây chính là bước chuyển từ du lịch khai thác sang du lịch bảo tồn, từ phát triển đơn lẻ sang phát triển hài hòa thiên nhiên – văn hóa – con người.

Với tầm nhìn đó, ông Bùi Văn Mạnh tưởng rằng dự án ODA sẽ trở thành nền tảng quan trọng để Cúc Phương trở thành mô hình mẫu của Việt Nam trong phát triển du lịch sinh thái gắn với bảo tồn và đồng quản lý cùng cộng đồng. Sự đồng hành của các chuyên gia Hàn Quốc, cùng sự vào cuộc quyết liệt của chính quyền địa phương và Ban Quản lý Vườn Quốc gia Cúc Phương, sẽ tiếp thêm động lực để địa phương xây dựng các sản phẩm du lịch đặc sắc như trải nghiệm rừng già, theo dấu linh trưởng, du lịch văn hóa Mường, sản phẩm thủ công truyền thống, giáo dục bảo tồn cho du khách và thế hệ trẻ.

Hội thảo được kỳ vọng trở thành bước đi quan trọng trong hành trình xây dựng một mô hình mẫu về du lịch sinh thái – cộng đồng tại Việt Nam, đặc biệt tại Vườn Quốc gia Cúc Phương. Trên cơ sở tiềm năng nổi bật về tài nguyên thiên nhiên và văn hóa của Cúc Phương cùng sự đồng hành của các chuyên gia Hàn Quốc, sự kiện hướng đến mục tiêu hình thành mô hình du lịch sinh thái mang tầm khu vực, bảo đảm sự hài hòa giữa phát triển và bảo tồn.

Thông qua các phiên trao đổi chuyên sâu, Hội thảo góp phần mở rộng hợp tác quốc tế, tiếp nhận những kinh nghiệm, tri thức và mô hình quản lý tiên tiến từ Hàn Quốc; thúc đẩy việc xây dựng cơ chế sinh kế bền vững cho cộng đồng dân tộc Mường tại vùng đệm; đồng thời hỗ trợ hiện thực hóa các mục tiêu tăng trưởng xanh, bảo tồn đa dạng sinh học và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

Không chỉ dừng lại ở những giá trị chuyên môn, Hội thảo còn là dịp quan trọng để khẳng định vai trò và vị thế của Cúc Phương như một trung tâm giáo dục môi trường và điểm đến du lịch sinh thái tiêu biểu của Việt Nam và khu vực. Sự kiện đồng thời góp phần quảng bá hình ảnh Ninh Bình – vùng đất an toàn, thân thiện, giàu bản sắc – nơi hội tụ đầy đủ điều kiện để phát triển mạnh mẽ mô hình du lịch sinh thái hiện đại, bền vững và gắn kết chặt chẽ với cộng đồng địa phương.

Diệp Anh